Istorijat izbora u Srbiji: Od Miloševića, preko Žutih, do Vučića – gdje je danas, a gdje je bila pozicija zvaničnog Beograda?

U Srbiji se danas održavaju, mnogi bi rekli, sudbonosni izbori. Brojna su otvorena pitanja na koja građani Srbije moraju da odgovore, kao što su geopolitički kurs i trenutna geopolitička pozicija zvaničnog Beograda, nezaobilazno pitanje Kosova i Metohije kao i pitanje uvođenja sankcija Ruskoj federaciji.

Vlast na čelu sa Aleksandrom Vučićem prethodnih godina je u vrlo balansiranoj formi poboljšala poziciju zvaničnog Beograda, međutim, u Srbiji i regionu postoje mnogi koji tu vlast i kritikuju. Alternativa Vučićevom režimu ili je pro-zapadno orijentisana koalicija Srbija protiv nasilja, ljudi koje bi najlakše mogli definisati kroz crnogorski pojam – građanisti, ali i druge sitnije partije.

Kako će Srbija odabrati, dosadašnji put koji podrazumijeva balansiranu politiku, ili će se agresivno okrenuti put Zapada gubeći svoju suverenost i postati Ambasadoristan kakva je sad Crna Gora, ili će se u potpunosti okrenuti ka Istoku i Rusiji, pitanja su na koja građani Srbije danas odgovaraju.

S tim u vezi, podsjetićemo kako su izgledali izbori u Srbiji od uvođenja višepartizma – dakle od 1990. godine do današnjih izbora.

Miloševićeva era: Pad Berlinskog zida i početak uvođenja višepartizma

1989. godine, nakon pada Berlinskog zada, u Srbiji koja je još uvijek bila u okviru komunističke Jugoslavije, se održavaju poslednji jednopartijski izbori na kojima pobjeđuje Slobodan Milošević kao član Saveza komunista Srbije. Ipak, talas promjena je zahvatio cijelu istočnu Evropu pa se u Srbiji održavaju i prvi višepartijski izbori sa potpuno novim licima i idejama, na kojima je ipak Milošević ponovo odnio pobjedu, ovog puta ne u okviru SKS-a, već kao član Socijalističke partije Srbije.

 

Milošević je imao ubjedljivu prednost jer je nastupao sa pozicije vlasti nasuprot opoziciji, koja je počinjala od nule. Tada je zabilježena i rekordna izlaznost od rekordnih 71%.

Od toga, SPS je tada uzeo 46%, dok je Vuk Drašković iz opozicionog Srpskog pokreta obnove uzeo 16%. Demokratska stranka je tada uzela samo 7.5%. Za premijera je odabran Dragutin Zelenović koga je kasnije zamijenio Radoman Božović.

Tokom ovih godina SPO prolazi kroz klizav period kada je ušao u sukob sa Vojislavom Šešeljem, koji odlazi iz SPO-a i pokušava da formira Srpski četnički pokret, što je bilo odbijeno zbog riječi „četnik“, te on sa Tomislavom Nikolićem osniva Srpsku radikalnu stranku.

 

SRS i SPS uskoro formiraju manjinsku Vladu ali Milošević želi da se distancira od radikala te dolazi do sukoba a sa druge strane Demokratska stranka takođe prolazi kroz turbulentan period i iz nje se izdvaja DSS, Demokratska stranka Srbije. Ozbiljni sukobi vlasti i opozicije već 1992 dovode do vanrednih parlamentarnih i predsjedničkih izbora na kom je Miloševićev SPS uzeo 29%, Šešeljevi radikali 22%, dok je DEPOS, sada Vuka Draškovića, uzeo 17%, dok Demokratska stranka uzima 4%. Milošević je takođe učvrstio svoju poziciju osvojivši preko 50% na predsjedničkim izborima.

1993 ipak dolazi do razilaženja SPS-a i SRS-a, DSS izlazi iz DEPOSa, i dolazi do novih izbora. SPS tada uzima 36%, Radikali 14%, Depos 16%, Demorkatska stranka, na čelu sa Zoranom Đinđićem uzima 11%, a DSS Vojislava Koštunice uzima 5%. Nakon izbora na mjesto premijera dolazi Nikola Šainović, nakon čega ga je 1994. zamijenio Mirko Marjanović koji je na poziciji premijera ostao do petooktobarske revolucije. Ova Vlada je opstala čitav mandat, ali je svakako to bilo veliko vrijeme izazova – život pod sankcijama koji je narod doveo na ivicu egzistencije.

1996 dolazi do saveznih i lokalnih izbora gdje su opozicione stranke nastupile zajedno formirajući kreativno nazvanu koaliciju – Zajedno. Tu su bili SPO, DSS, DS i manje stranke koje formiraju tu koaliciju a oni su slavili pobjedu u mnogim većim gradovima Srbije. Međutim, nakon toga dolazi do demonstracija jer su tvrdili da su pokradeni i to dovodi Srbiju do ivice građanskog rata a DS i DSS bojkotuju naredne izbore. Ti izbori su poništeni jer je premali broj ljudi na njih i izašao.

 

Slijede tri godine sukoba vlasti i opozicije. 1999. je pokušan i atentat na Vuka Draškovića, a još jedna otežavajuća okolnost po Srbiju je i to da nakon višegodišnjeg sukoba sa teroristima OVK na Kosmetu, dolazi i bombardovanje od strane NATO alijanse.

I tako se dolazi do izbora za predsjednika SR Jugoslavije 2000. godine. Opozicija se ovog puta ujedinjuje u DOS. Pošto su Amerikanci htjeli da što prije uklone Miloševića sa političke scene, oni su bili ti koji su dosta novca uplaćivali ovoj koaliciji. Na izborima oni ipak pobjeđuju a njihov predsjednički kandidat je bio Vojislav Koštunica. Milošević na početku nije htio da prizna poraz, te opozicija organizuje poznati petooktobarski protest, nakon čega se Milošević povlači i Vojislav Koštunica dolazi na njegovo mjesto a DOS-ov Zoran Đinđić osvaja na parlamentarnim izborima 64%, i postaje novi premijer.

Žuta Srbija: Od 2000 do 2012, raspad Srbije i Crne Gore i samoproglašenje lažne države Kosovo

I posle Miloševićevog pada, problemi nisu nestali, prosto su nastavljeni. Dolazi i do hapšenja Slobodana Miloševića a u okviru DOS-a nastaje ozbiljan sukob oko toga da li ga treba poslati u Hag, što je Đinđić želio iako se Koštunica protivio, i bio „neobaviješten“.

DS je imao dosta radikalniji pristup reformama od DSS-a. Sukobljavali su se i oko pitanja borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala, ali i oko pitanja privatizacije i ulaska u EU. Koštunica je smatrao da EU od Srbije traži Kosovo, ako traži da uđe u njihovu zajednicu. Tvrdio je čak i da je Đinđić kriminalac, što dovodi do raspada koalicije DSS-a i DOS-a.

 

2002. godine ponovo dolazi do predsjedničkih izbora. Na prvim izborima, Koštunica pobjeđuje sa 67%, ali je bio jako mali odziv, te dolazi do ponovljenih izbora, gdje je postojao isti problem. Tek novembra 2003. godine ponovo dolazi do predsjedničkih izbora gdje pobjeđuje Tomislav Nikolić, ali su i oni poništeni zbog bojkota.

Svakako, ubistvom Zorana Đinđića, kao i sve većim previranjem, budućnost Vlade je sve samo ne sigurna zbog previranja unutar DOS-a. Zbog raskola demokrata, na izborima 2003. najviše uzimaju Šešeljevi Radikali. DSS, G17+ i SPO potpisuju koalicioni sporazum a podršku za formiranje Vlade, samo tri godine nakon 5. oktobra, obezbjeđuju podršku od SPS-a.

Za premijera je izabran Koštunica, a 2004. Boris Tadić, predsjednik DS-a preokrenuo izbore u svoju korist i postao novi šef države.

Nakon što se raspala džravna zajednica Srbije i Crne Gore, došlo je do novih izbora 2007. gdje je SRS ponovo imao najviše glasova ali nedovoljno za formiranje vlasti.

 

Tada jedva, pola sata prije isteka roka, a činili su je DS, DSS, G17+ i NS. Za premijera je ponovo izabran Koštunica. Tadić nakon predsjedničkih izbora, sebi obezbjeđuje drugi mandat.

Novi izbori dolaze 2008. nakon krize nastale na Kosmetu. Nakon tih izbora dolazi do formiranja nove Vlade koja je bila druga koja je od uvođenja višestranačja opstala pun mandat. DS-ova koalicija je sklopila dogovor o formiranju Vlade sa SPS-om a premijer je bio Mirko Cvetković. Dakle sa istom strankom koju su srušili 2000. godine.

2008. godine takođe dolazi i do raskola Srpske radikalne stranke. Nikolić je napustio SRS i formirao novu Srpsku naprednu stranku. Kamen spoticanja je bilo pitanje oko ulaska u Evropsku uniju, što je Nikolić počeo da protažira. U osnivanju SNS-a je učestvovao i sadašnji predsjednik Srbije Aleksandar Vučić.

 

Od 2008. godine, do 2012, Srbija je suočena sa problematičnom situacijom na Kosmetu, kao i svjetskom ekonomskom krizom. Narod je bio nezadovoljan zbog prodaje državnih preduzeća, a dolazilo je i do konflikta vladajuće većine po pitanju Kosmeta i EU, što je sve išlo u korist novoformiranom SNS-u, koji su insistirali na vanrednim izborima.

Izbori 2012: Početak dominacije Srpske napredne stranke

Na izborima 2012. godine bilo je izuzetno tijesno. SNS je tada osvojio 24% dok je DS imao 22%. SPS je skočio na 14.5% dok je DSS uzeo 7%. Cenzus je prešao i Čeda Jovanović.

Kako su sada stranke koje su činile bivši DOS bile u padu, SPS shvata da bi ostankom uz njih izgubili vlast. SPS zbog toga sastavlja Vladu sa Naprednjacima.

 

Tako je Dačić osigurao ostanak na vlasti – a na čelo predsjednika Vlade, posle 12 godina, ponovo dolazi kadar SPS-a. Naredni izbori održali su se 2014. kada je vladajuća koalicija htjela da provjeri raspoloženje birača. Te godine su počeli i pregovori o pristupanju EU i tražili su politički legitimitet. SNS je tada uzeo ubjedljivih 48%, SPS 13.5% dok su samo DS i NDS prešli cenzus.

Ulogu premijera, nakon tih izbora, preuzima Vučić.

Izbori su održani već 2016. godine jer je Vladi ponovo bila potrebna stabilnost, gdje SNS opet uzima 48%, SPS 11%, a povratkom Šešelja iz Haga, SRS skače na 8%. SNS i SPS ponovo formiraju Vladu ponovo formiraju Vladu, dok opozicija nije mogla ni da se sastavi.

Već naredne godine dolazi do predsjedničkih izbora gdje premijer Srbije Aleksandar Vučić preuzima predsjedničku funkciju, a na njegovo mjesto stavlja Anu Brnabić, tada nestranačku ličnost.

2020. godine dolazi do bojkota opozicije što je dovelo do izlaznosti od samo 49%, a bojkot je omogućio SNS-u da uzme 60%, dok je Dačićev SPS uzeo 10-ak%, na tim izborima je učestvovao Spas Aleksandra Šapića koji se kasnije stopio u SNS.

Dolazi i 2022. godina kada su organizovani i parlamentarni i predsjednički izbori. Izlaznost je bila veća jer ovog puta opozicija nije bojkotovala.

 

Na predsjedničkim izborima, Vučić je pobijedio Zdravka Ponoša, kandidata Narodne stranke, dok je na parlamentarnim, SNS uzeo 44%. Opozicija koju je predvodila Marinika Tepić uzela je 14%. SPS vječito ostaje oko 10%, a NADA sa Milošem Jovanovićem je skupila 5.5%. Tu je i koalicija Moramo sa 5%, a Dveri i POKS uzimaju 4%, a Milica Đurđević Stamenkovski iz Zavjetnika uzima takođe 4%.

Period od 2022. godine je bio jako turbulentan, rat u Ukrajini je počeo, tenzije na Kosmetu ne staju, Ribnikar se dogodio te se raspisuju novi izbori – koji se održavaju danas.

Kakvi će biti rezultati izbora – pratite na portalu BORBA!