PRODAJOM OBVEZNICA NA LONDONSKOJ BERZI, SPAJIĆEVA VLADA JE, PREKORAČENJEM ZAKONSKOG LIMITA, ZADUŽILA SVE GRAĐANE CRNE GORE ZA OKO 450 MILIONA EVRA

Piše: Milan Gajović, diplomirani pravnik sa advokatskim ispitom i diplomirani ekonomista iz Podgorice

 

„Dug je zao drug.“ (Narodna mudrost)

„…ko uzima u zajam biva sluga onome koji daje.“ (Stari zavjet; Priče Solomunove, 22:7)

„…Politika zaduživanja treba da bude odgovorna i sa povećanom pažnjom prema pravilima struke, u cilju obezbjeđenja fiskalne održivosti.“ (Član 19 (Planiranje fiskalne politike) stav 3 Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti)

 

Prema navodima medija, 12.marta 2024.godine, država Crna Gora se, emisijom (plasmanom) obveznica na Londonskoj berzi, zadužila za 750 miliona US dolara sa (godišnjom) kamatom od 7,25 odsto. Iznos glavnice duga dospijeva na naplatu nakon proteka sedam godina, odnosno 12.marta 2031.godine. Do tada će kupcima obveznica biti isplaćivana kamata (premije, prinos).
Procjenjuje se da će ukupan dug iznositi preko 1,1 milijarda evra. Troškovi za kamate, provizije finansijskim i pravnim savjetnicima, licitiranje na berzi, hedžing aranžman i ostalo iznosiće oko 400 miliona evra. Sam hedžing aranžman će koštati između 35 i 40 miliona evra godišnje.

Finansijska operacija u vezi plasmana obveznica nije sprovedena na transparentan način, niti je javno objavljena specifikacija troškova zaduživanja.
Kamata od 7,25 odsto druga je po visini, za emisiju crnogorskih obveznica. Tako visoka stopa je pokazatelj nepovjerenja investitora u „zdravlje“ crnogorske ekonomije i javnih finansija. Zemlje u okruženju su se zaduživale na međunarodnom tržištu kapitala po znatno manjoj kamatnoj stopi.

Crnogorski zvaničnici su saopštili da je zaključen hedžing aranžman putem valutnog svopa, koji predstavlja zaštitu od valutnog rizika. Prema njihovim izjavama, prva transakcija je zaduženje Crne Gore od 750 miliona US dolara. Druga transakcija je svop (eng.swap- razmjena, trampa) ugovor sa, zasad nepoznatom investicionom bankom kojim je dolarski dug konvertovan u evro. Kupcima obveznica – investitorima se isplaćuje dolarski iznos, dok Vlada (Ministarstvo finansija), u ime države Crne Gore, kao dužnika, servisira svoje obaveze u evrima (688 miliona), po izvedenoj kamatnoj stopi 5,88 odsto. Ostvarena je „ušteda u odnosu na direktnu evro emisiju“, a prinos (kupaca) dolarskih obveznica je niži od „trenutnog prinosa obveznice na sekundarnom tržištu“, saopštio je ministar finansija Novica Vuković.

Svop ugovorima se omogućava zakonito i nerizično vanberzansko trgovanje finansijskim derivatima. Drugim riječima, to su oblici osiguranja od kursnih (valutnih) (u konkretnom slučaju, od rasta kursa US dolara u odnosu na evro) i/ili rizika od negativnih promjena kamatnih stopa Sa investicionim bankama zaključuju se tzv. ISDA ugovori. A International Swaps and Derivatives Association Inc. (ISDA) je najveće globalno udruženje tzv. finansijske industrije, odnosno privatno ugovorenih OTC (over-the counter – vanberzanskih) derivata.

Primarna svrha OTC derivata jeste zaštita (eng.hedging) od raznih vrsta izloženosti (prije svega, valutnim ili kamatnim) rizicima, kao i kvalitetno upravljanje rizicima, korišćenjem tzv. kamatnih i/ili valutnih svopova. Znači, ISDA ugovor je standardizovani okvirni ugovor o trgovanju finansijskim derivatima na OTC (vanberzanskom) sekundarnom tržištu hartija od vrijednosti.

Nije sporno da je Vlada zakonoovlašćena za zaključivanje svop ugovora, „u skladu sa standardizovanim okvirnim ugovorom o finansijskim derivatima koji je uobičajen u poslovnoj praksi, odnosno na način uobičajen u poslovnoj praksi, radi zaštite od rizika kamatnih i/ili valutnih promjena u vezi sa…emitovanim hartijama od vrijednosti…“
Međutim, svop (hedžing) aranžman, u konkretnom slučaju, je ugovoren samo na 3 godine i šest mjeseci. To znači da se, za sledeće tri i po godine, Crna Gora opet izlaže valutnom riziku. Zaključenje novog aranžmana koštaće poreske obveznike dodatnih 50-tak miliona evra?!

Prema podacima Ministarstva finansija, u 2024. godini treba otplatiti 656,7 miliona evra. U aprilu dospijeva vraćanje skoro 100 miliona evra po osnovu ranije izdatih obveznica.

Pokušaću dokazati da Spajićeva vlada, prije plasiranja obveznica na Londonskoj berzi, nije poštovala Zakon o budžetu za 2024.godinu, niti Zakon o budžetu i fiskalnoj odgovornosti.
Član 15 Zakona o budžetu za 2024.godinu glasi:
„Nedostajuća sredstva za finansiranje budžeta u 2024.godini, iznose 765.000.000,00 evra.
Za finansiranje nedostajućih sredstava iz stava 1 ovog člana, Država će, u 2024.godini, koristiti…i sredstva iz novog zaduženja.
Država se u 2024.godini može zadužiti do iznosa od 650.000.000,00 evra za potrebe obezbjeđenja nedostajućih sredstva u 2024.godini…(i) kroz emisiju…obveznica na domaćim i/ili međunarodnom tržištu…

Izuzetno od stava 3 ovog člana, Država se može u 2024.godini zadužiti u iznosu do 500.000.000,00 evra za potrebe refinansiranja duga i stvaranja fiskalne rezerve za 2025.godine…(i) kroz emisiju…obveznica na domaćem i/ili međunarodnom tržištu…(podvukao: M.G.)“
Član 50 Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti (Zaduživanje) propisuje:
„…Ukupno godišnje zaduživanje ne uključuje iznos potreban za refinansiranje duga. (stav 4)
Refinansiranje iz stava 4 ovog člana je zaduživanje radi izmirenja obaveza po osnovu prethodnog zaduženja.“
Komentar: Uporednim tumačenjem ovih odredbi nesvosmisleno se zaključuje da se sredstva za refinansiranje duga (vraćanje ranijeg duga) u Zakonu o budžetu moraju posebno iskazati u odnosu na sredstva ukupnog godišnjeg zaduživanja (nedostajuća sredstva), što je i urađeno članom 15 Zakona o budžetu za 2024.godinu. Međutim, zaduženje radi vraćanja ranijih dugova propisano je kao izuzetak, što znači, tek ako se, kasnije, u toku budžetske godine, zbog znatne budžetske neravnoteže, iskaže nedostatak sredstava za refinansiranje.

Očito je i da je, zaduživanjem na Londonskoj berzi u iznosu od 750 miliona US dolara (688 miliona evra), „za potrebe refinansiranja duga i stvaranja budžetske rezerve“, prekoračen zakonski limit od 500 miliona evra?!
Osim toga, londonsko zaduženje je sprovedeno prije nego što su usvojena dva ključna javnofinansijska strateška dokumenta – fiskalna strategija i strategija upravljanja javnim dugom.
U članu 17 stav 1 Zakona o budžetu i finansijskoj odgovornosti, propisano je da finansijsku strategiju za period trajanja mandata Vlade donosi Skupština, na predlog Vlade i uz prethodno pribavljeno mišljenje Centralne banke. Na osnovu fiskalne strategije, Vlada donosi godišnje smjernice fiskalne politike (član 18), na predlog Ministarstva finansija.

Smjernice sadrže ciljeve ekonomske i fiskalne politike, osnovne makroekonomske i fiskalne pokazatelje i projekcije, limit potrošnje, nivoe bruto zarada i drugih ličnih primanja, kao i izdatke za Fond PIO i za socijalna davanja. Bez fiskalne strategije i smjernica fiskalne politike ne mogu se precizno i pažljivo planirati javnofinansijski prihodi i rashodi, niti pratiti ostvarivanje ciljeva fiskalne politike. Smjernice se donose na godišnjem nivou za period od tri godine.
Član 58 Zakona (Strategija upravljanja dugom) glasi:
„Strategija upravljanja dugom sadrži okvirni program zaduživanja za trogodišnji period, smjernice za utvrđivanje rizika prilikom uzimanja pozajmica, smjernice upravljanja dugom…
Strategiju donosi Vlada, uz mišljenje Centralne banke.“
Nadalje, planiranje budžeta zasniva se i na fiskalnoj politici (strategiji), te smjernicama fiskalne politike. (član 28 Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti), kao i na strategiji upravljanja dugom. To znači da navedene strategije prethode postupku izrade nacrta zakona u budžetu.

Upućeni ukazuju da se u periodu od juna ili septembra može se očekivati pad kamatnih stopa. S obzirom da se nije čekao momenat za nižu kamatu, te da je zaduženje sprovedeno već u prvom kvartalu fiskalne godine, zaključuje se da se budžet ne puni predviđenom dinamikom. Tome je, doprinio populistički predizborni program Pokreta Evropa sad (prosječna zarada 1.000 evra, minimalna 700 evra, minimalna penzija 450 evra, puna zaposlenost…, na rashodnoj strani budžeta), kao i predimenzionirani plan prihoda za 2024.godinu (na primjer, naplata prihoda od PDV i akciza za 2024.godinu planirana je za 13 odsto više u odnosu na rekordnu 2023.godinu).
Zašto nijesu emitovane obveznice na domaćem tržištu? U crnogorskim bankama nalaze se depoziti u vrijednosti od oko 5 milijardi evra. Centralna banka je saopštila da je prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na depozite (štednju), u decembru 2023.godine, iznosila 0,21 odsto. Ponderisanje (lat. ponderare – vagati, mjeriti) je složeni matematički (statistički) postupak izračunavanja aritmetičke sredine.

Logično proizilazi da bi crnogorske štediše bile zainteresovane za kupovinu državnih obveznica i za mnogo manji prinos (kamatu) od londonskog.
Građani, kao poreski obveznici, imaju pravo na potpuno i tačno obavještavanje od strane javnih vlasti kako se troši njihov novac, što podrazumijeva detaljnu javnu informaciju o konkretnoj transakciji. Vlada i Ministarstvo finansija su obavezni da transparentno upravljaju javnim finansijama po pravilima struke i sa pažnjom dobrog domaćina, odnosno dobrog privrednika.

Zato je veoma bitno da poreski obveznici i javnost što prije saznaju detalje o londonskoj transakciji,
Neodložna je dužnost i skupštinskog Odbora za ekonomiju, finansije u budžet, kao matičnog odbora da održi kontrolno saslušanje premijera i ministra finansija. Naime, prema članu 43 stav 1 Poslovnika o radu Skupštine, odbor „razmatra pitanja koja se odnose na…zaduživanje Crne Gore…“