Miroslav Tričković: Balkan balkanskim narodima – fikcija ili realnost

Ove godine, obeležićemo 110. godišnjicu Kumanovske Bitke. Njen značaj za oslobađanje preostalih delova srpskog i ostalih naroda Balkana od pet vekovnog osmanlijskog jarma je dobro poznat. Međutim, postoji još nekoliko značajnih stvari koja je ova velika pobeda donela, pre svega, srpskoj državi u kreiranju njenih spoljno-političkih pozicija i politika.

 

Šta nas istorija uči?

 

Naime ova bitka, kao i Balkanski ratovi u celini značajni su i po tome što su dodali još jednu vrednost srpskoj spoljnoj politici koja je u ovom periodu počela uz isključivo rešavanje nacionalnog pitanja da radi i na uspostavljanju strateških savezništva na Balkanu. Ali i pozicioniranju Srbije na balkanskoj političkoj pozornici.

Naravno treba naglasati da je Balkanski Savez između Srbije, Crne Gore, Bugarske i Grčke stvoren uz podršku ruske diplomatije, koja je u tom periodu jedina imala sluha za probleme pravoslavnih naroda u tadašnjem Osmanskom Carstvu. Rezultate znamo. Osmanlije su proterane, ali smo i dobili kristalno jasnu sliku na koje narode sa ovih prostora možemo da računamo. Bratski odnosi sa Grčkom traju do današnjih dana, dok je sa Bugarima sasvim obrnuta situacija.

Treba dodati da je srpska, odnosno jugoslovenska diplomatija kasnije u svim teškim trenucima preslikavala ovaj model formiranja savezništva u okruženju počevši od Kralja Aleksandra koji je formirao Balkanski Pakt (Mala Antanta) februara 1934. godine sa Rumunijom, Turskom i Grčkom. A to, pre svega, zbog nadolazeće pretnje fašizma, prvenstveno iz Italije i Bugarske. Dakle, iz zemalja koje su znale performanse ovakvog udruživanja, pa nisu prepustile ništa slučaju, uspešno organizujući atentat na Kralja par meseci kasnije u Marselju.

Takođe, tu bi se morao dodati i dogovor vlada Jugoslavije i Grčke u egzilu iz 1942. o međusobnoj uniji, kao i neizostavni Balkanski Pakt, vojno-politički savez iz 1953. godine između SFRJ, Turske i Grčke koji je značajno doprineo u očuvanju mira na Balkanu u teškim blokovskim podelama toga vremena, koje neodoljivo podsećaju na današnju situaciju u svetu.

Model stvaranja saveza na Balkanu ponovo aktuelan

Raspad SFRJ doneo je nove izazove za srpsku diplomatiju, vrativši u njen fokus ponovo rešavanje srpskog nacionalnog pitanja, jer je srpski narod ostao podeljen u više novonastalih država koje su pale pod uticaj raznih interesa velikih sila. Nažalost, srpski interesi se nisu podudarali sa interesima najmoćnijih zapadnih zemalja, dok interesi u to vreme slabe bratske i nama jedino od velikih sila naklonjene Rusije nisu uzimani u obzir. Tako je naš narod u regionu zajedno sa maticom Srbijom pao u nemilost i doživeo kataklizmu u poslednjoj deceniji prošlog i u prvoj deceniji ovog veka.

Položaj Srbije u međunarodnim odnosima bitno se promenio poslednjih desetak godina, što je bilo rezultat pre svega ekonomskog jačanja Srbije, kao i politike vojne neutralnosti, koja je dala mogućnost saradnje sa svim velikim svetskim i regionalnim silama, što je donelo prednost u odnosu na susedne zemlje, pre svega one na Zapadnom Balkanu koje su se odlučile za politiku svrstavanja, priključivši se NATO paktu. Takva pozicija pružila je mogućnost traženja novih i obnavljanja starih političkih savezništava na jugoistoku Evrope.

U tom pogledu pokrenuta je intenzivna saradnja sa Turskom, pre svega u kontekstu relaksacije situacije u Bosni i Hercegovini i jačanju pozicije Republike Srpske u njoj. Zatim je uspostavljen okvir komunikacije lidera balkanske kvadriterale Srbije, Rumunije, Bugarske i Grčke koji je rezultirao uspostavljanjem stabilnih političkih i ekonomskih veza.

Vraćanje politike uspostavljanja savezništva na Balkanu kulminiralo je pokretanjem inicijative Mini Šengen između Srbije, Makedonije i Albanije koja je kasnije dobila ime „Otvoreni Balkan“. Ova inicijativa čija je osnovna ideja uspostavljanje bolje ekonomske saradnje i uzajamne pomoći u vanrednim situacijama pokazala se kao vrlo korisna u vreme kulminacije pandemije virusa Kovid-19, kao i u kritičnim situacijama poput požara i poplava koje su često pogađale region poslednjih godina.

Tako su ovakvi potezi rukovodstva Srbije doveli do toga da Srbi više nisu “loši momci”, već stabilizirajući faktor u uslovima još uvek krhkih odnosa između naroda na ovom prostoru.

 

Može li ovaj model biti od pomoći u današnjoj situaciji?

 

I kako to obično biva na Balkanu, ove pozitivne tendencije našle su se pred velikim iskušenjima prouzrokovanim zemljotresom na svetskoj, a pogotovo evropskoj političkoj sceni, koji je doneo rat u Ukrajini.

Tako dolazimo do situacije u kojoj se Srbija ponovo (ne svojom krivicom) našla na “liniji vatre” velikih sila. Vojno neutralna Srbija, opkoljena zemljama NATO pakta, postala je meta neviđenih pritisaka kako bi se odrekla svojih prijateljskih i istorijski duboko ukorenjenih odnosa sa Ruskom Federacijom.

Dakle, sa jedinom velikom silom (ako izuzmemo Kinu) koja čvrsto stoji na stanovištu zaštite srpskih državnih i nacionalnih interesa, pre svega na Kosovu i Metohiji i Republici Srpskoj. Od Srbije se zahteva da Rusiji uvede sankcije, a to je zemlja koja Srbiji omogućava pristup energentima po najpovoljnijim cenama toliko potrebnim za razvoj industrije, kao i celokupne ekonomije, a što se ne sviđa baš drugoj globalnoj sili i koja insistira da Srbija napravi tzv. dizerfikaciju u snabdevanja ovim energentima.

Srpski državni vrh kojem i nije neka strano da vodi srpski brod po uzburkanim morima, teško da može sebi dozvoliti da donese odluku kojom bi udovoljila svim zahtevima zapadnih centara moći, što se i vidi u njegovom držanju proteklih par meseci i opstojanju na istim pozicijama kao i na početku ove krize.

Međutim, pošto će ovakva politička situacija u svetu potrajati a pritisci svakako postajati sve snažniji, postavlja se pitanje ima li poteza koji brojčano mala ali ponosna Srbija može odigrati u ovoj partiji šaha, kako bi se bar delimično oslobodila ofanzivi pritisaka prema njoj. I tako izdejstvovati makar remi, odnosno sačuvati mir i stabilnost u zemlji.

Tu bi svakako pomoglo i nastavljanje sa projektom “Otvoreni Balkan”. Ovo udruživanje bi po mogućnosti trebalo proširiti učešćem Crne Gore i Bosne i Hercegovine. Na taj način bi se, iz ruku pojedinih zlonamernih političara na zapadu, izbio i poslednji argument da Srbija navodno širi nekakav ruski uticaj i tako destabilizuje region.

Od velike koristi je i što je zatvaranjem pitanja crkve u Makedoniji Srbija rešila i poslednji otvoreni (iako se to ne može reći da je međudržavni) problem i širom otvorila vrata saradnje sa ovom jako bliskom državom. Ako se uzme u obzir da je i Grčka rešila svoj dugogodišnji spor oko imena sa Makedonijom proširli su se horizonti saradnje ka južnom delu našeg poluostrva.

Grčka koja ne priznaje tzv. Kosovo i koja ima odlične veze sa zapadnim zemljama umnogome može da olakša srpsku poziciju prema istima. Naime preko ove prijateljske zemlje možemo rešiti jedan deo zahteva koji se odnose na diverzifikaciju pristupa energentima preko povezivanjem sa LNG terminalom u Aleksandropoliju. Ali i eventualnim produžetkom naftovoda do Srbije koji je početkom ovog stoleća izgrađen od Soluna do Skoplja (iako je jasno da će Rusija još dugo biti glavni snabdevač), a to će delimično umiriti pritiske na srpsku državu.

Treba napomenuti da iako je članica NATO pakta, Grčka pomorska flota prevozi rusku naftu do potrošača širom sveta i da ovo nije u suprotnostima ni sa ruskim interesima, a pogotovo ne sa kineskim, koji su još pre nekoliko godina kupila glavna grčka pristaništa.

U daljem periodu, ovakvo eventualno ekonomsko, pa i političko savezništvo treba proširiti i na prijateljski Kipar, koji je još jedna zemlja članica Evropske Unije koja ne priznaje tzv. Kosovo a koja je uključena u razne ekonomske i energetske aranžmane pored sa pomenutom Grčkom. Kao i sa Izraelom koji (i pored priznanja srpske južne pokrajine, kao rezultat Vašingtonskog sporazuma) svakako nije neprijatelj Srbiji, a pogotovo ne Republici Srpskoj, već gotovo decenijski strateški partner.

Na kraju, ako podvučemo crtu, balkanska savezništva ili po novoj terminologiji regionalna saradnja svakako ne može da škodi, a u mnogim situacijama i te kako može da pomogne. Zato bi trebalo biti uporan i insistirati na prijateljstvu balkanskih zemalja, jer vremena su takva da velike sile trenutno gledaju isključivo svoje interesa, a mi mali svoje možemo da zaštitimo samo zajedničkim sredstvima i udruživanjem resursa.

 

Izvor ( Srpskanalitika.rs)