Nekada crvene marame, danas trobojke i Veseli se srpski rode: Je li proslava Dana Republike srpskom narodu donijela išta dobro?

Nekada zabrađeni crvenim pionirskim maramama, Srbi danas ponosno mašu trobojkama, umesto Karajlićevog „Dana Republike“ pevaju „Veseli se srpski rode“, a dan nekadašnje SFRJ, 29. novembar – više ne slave.

Volio je srpski narod slobodne dane, partizanske filmove i usklike „Republiko naša mila“, ali da li je zaista ikada imao razlog da proslavlja ovaj „praznik nad praznicima“?

Da li je sjednica Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) održana 29. novembra 1943. godine u Jajcu, kada se AVNOJ proglasio za glavno zakonodavno i izvršno tijelo Jugoslavije, a izbegličkoj kraljevoj vladi zabranio povratak u Srbiju, našem narodu donijela nešto dobro?

Dvadeset deveti novembar značajan je, prema riječima istoričara Ljubodraga Dimića, jer je „označio život srpskog naroda u 20. vijeku“, ali, kako ukazuje sagovornik RT Balkana, umjesto da glorifikujemo događaje, važno ih je racionalno sagledati.

„Te 1943, godine niko nije ni sanjao da će Jugoslavija sudbinu završiti u novom građanskom ratu, a tako se desilo. Istorijski procesi su bili neumoljivi i različiti događaji su doveli do toga da nešto što je 1943. smatrano budućnošću bude katastrofa i poraz srpskog naroda, kao i njegovo vraćanje na početak 20. vijeka. Ne moramo se oko toga saglasiti, ali jedan od bilansa svega toga jeste pitanje – jesmo li zbog toga izgubili 20. vijek?“, pita se Dimić.

On podsjeća da je 29. novembra 1943. na, drugom zasijedanju AVNOJ-a samo potvrđen proces federalne institucionalizacije koji je trajao već neko vrijeme – priznato je pet naroda (Srbi, Hrvati, Crnogorci, Slovenci i Makedonci) kao i šest federalnih jedinica (Bosna i Hercegovina bila je jedina neodređena po nacionalnom sastavu).

„Pojavljuju se tad i neka sporna pitanja oko Vojvodine i Srema koje je trebalo riješiti, ali se partija trudi da sve te sporove gurne pod tepih i tih dana obezbijedi punu ravnopravnost jugoslovenskih naroda i ne ugrozi jugoslovensko  jedinstvo – drugim riječima Jugoslavija je centralizovana, partija drži sve konce u rukama, a jugoslovenskim narodima formalno obezbeđuje ravnopravnost“, ukazuje Dimić.

Srbe, kratko rečeno, niko ni za šta nije ni pitao. Svi drugi narodi imali su svoje predstavnike, dok su Srbi bili jedini koje je zastupala delegacija partijskih i vojnih kadrova koji su se nalazili u vojnim jedinicama u mjestu zasijedanja.

„AVNOJ je afirmisao državnost nove jugoslovenske države, ali 29. novembra 1943. nije odredio ono što je za nas najvažnije, a to je bio položaj Srbije u jugoslovenskoj federaciji. Politika ravnoteže koja je tada uspostavljena, suštinski je mijenjala položaj Srbije i srpskog naroda i poništavala sve tragove nekadašnje srpske državnosti iz 1918. ugrađene u državnost jugoslovenske države“, sumira on.

Srbija je, kaže, bila suviše velika, suviše značajna, i suviše toga je izgubila u ratu, da bi joj se dozvolilo da bude dominantna u socijalističkoj Jugoslaviji.

Zato je, kaže, i počelo krunjenje Srbije – prije svega formiranjem autonomnih pokrajina Kosovo i Metohija i Vojvodina.

„Onda su tokom pedesetih, šezdesetih, i sedamdesetih godina, u novom rasporedu snaga u okviru jugoslovenske države, sa popuštanjem te neprikosnovene volje da Jugoslavija bude jedinstvena država, počeli da se nagovještavaju procesi otcjepljenja. Centri poput Zagreba i Ljubljane podržavali su kadrove u Vojvodini i na KiM, istiskivali Srbe iz tih struktura, i ostavljali samo pogodne. A to je vodilo do raspada države. Zapravo, raspad je u svom nukleusu postojao i te 1943. godine„, ističe Dimić.

Istoričar Momčilo Pavlović ocjenjuje da je zasijedanje u Jajcu, u trenutku kada se desilo, bilo važno samo njegovim učesnicima.

„Tek mu je dinamika istorije, unutrašnja i spoljna kretanja dala značaj u odluci da se redefiniše jugoslovenska država. U tom trenutku, bio je to samo jedan od pokreta, doduše narastajući, kome su saveznici pružali sve veću i koji je na kraju rata izašao kao pobjednik“, naglašava sagovornik RT-a.

Dan zasijedanja u Jajcu, do 1947. godine se, kako on podsjeća, nije ni slavio kao Dan republike. Jer, kada je Tito, 1946. godine na taj dan otvorio sadašnji Pančevački most, čestitali su mu tek prvu godišnjicu uspostavljanja Republike (dan kada je održana konstitutivna sjednica Ustavotvorne skupštine).

A onda se sve obrnulo- Jugosloveni su tu 1943. godinu počeli da slave kao dan kada je rođena nova Jugoslavija.

Odlukama koje su donijete na drugom zasijedanju AVNOJ-a, a kasnije na trećem ozakonjene i ugrađene u zakonska i ustavna rešenja, nacionalno pitanje se, kaže sagovornik RT Balkan, rješavalo po komunističkoj formuli – „oslobađanje svih naroda od velikosrpskog hegemonizma“.

I baš te odluke su, uvjeren je Pavlović na kraju i dovele do razbijanja zajednice.

„Da problem bude još veći, za Srbiju su već na kraju rata, posebno u ustavnim rješenjima iz 1946. godine definisane jedna autonomna pokrajina i jedna autonomna oblast, koja je kasnije postala autonomija, a danas je međunarodno podržano separatističko rukovodstvo na Kosovu. Sve to govori da su temelji te države uspostavljeni u neregularnim prilikama, prije svega bili ideološki i nisu služili jačanju jugoslovenske države kao cjeline, nego jačanju njenih sastavnih djelova što je konačno dovelo i do razbijanja države, kada je nestao kohezioni faktor – Tito“, jasan je Pavlović.

Ideološka matrica tadašnjeg komunističkog rukovodstva propagirala je da je većinski narod ugnjetavao sve ostale narode i narodnosti i da njih treba „namiriti“ stvaranjem federalnih jedinica.

„A one su u samom startu tretirane kao zemlje koje su se dobrovoljno ujedinile. Prilikom stvaranja prvog ustava, Kardelj, koji je uz Mošu Pijade bio tvorac odluka iz 1943. godine i glavni ideolog i praktičar jugoslovenskog uređenja, razmišljao je o nazivu buduće države, pa je predlagao da se imenuju kao Sjedinjene Države Jugoslavije. Komunisti su, dakle već tada razmišljali da je Jugoslavija skup posebnih država, a ne integrisana federacija. Za razliku od kralja koji je htio Jugoslaviju sa Jugoslovenima, izgleda da je Tito htio Jugoslaviju bez Jugoslovena“, zaključuje Pavlović.

(RT Balkan)