150 godina od Krivošijskog ustanka – juriš srpskih gorštaka na Austrougarsku
piše: Jovan Jole Vučurović
150 godina…jedna od nasvjetlijih stranica srpskog oružja i borbe za slobodu našeg naroda ispisana je 1869. godine u Krivošijama, u Boki Kotorskoj. Kada je toga oktobra počeo juriš na Ledenicama, Austrijska monarhija je bila jedna od najvećih sila svoga vremena…Ali, ta činjenica nije bila od značaja za one koji su bili odlučni da brane svoje ognjište i svoja prava.
O vom događaju je dosta toga rečeno, ali on još uvijek u našoj istoriografiji, u životu naroda, nema mjesto koje zaslužuje, ono koje imaju sve druge bitke koje su se vodile na ovim područjima, posebno u Devetnaestom vijeku. Ako se imaju u vidu sve karakteristike, odnos snaga, brojnost neprijatelja, situacija u Crnoj Gori, Srbiji, Hercegovini, Evropi, činjenica da su Krivošije i ostali Bokelji praktično bili sami kada su se odlučili za otpor, onda ovaj događaj zaslužuje jedno od centralnih mjesta u istoriji našeg naroda i njegove vjekovne borbe za slobodu.
Jeste…bili su sami, a neprijatelj takav da u tom trenutku nije bilo sile u svijetu koja ga je željela imati protiv sebe…Imali su naši preci jedni druge, oslanjali se na hrabrost, slogu i već odavno stečenu slavu u bojevima protiv Turaka i Mletaka…Što reče Bećirović u pjesmi ,,Krivošijska buna 1869“: ,,Pričaće vi Turci i Mlečići/kako znamo ubijat’ i sjeći“. Znameniti prof. dr Lazo M. Kostić, Grbljanin i jedan od najvećih srpskih intelektualaca svoga vremena napisao je knjigu “Krivošiski ustanak“, koja sadrži možda i najtemeljniji prikaz samog ustanka i međunarodnih odnosa i atmosfere u okruženju koja ga je pratila. On se posebno pozabavio momentom kada su se naši preci odlučili da se podignu na oružje, i kaže da ,,ne samo da niko nije Bokeljima pritekao u pomoć prilikom njihovog ustanka 1869. nego je tada uopšte Evropa bila mirna. To je bio period između ratova od 1866. i 1871. gdje se niko nije usuđivao da poremeti mir.
I u srpskom narodu bilo je mirno. Posle Grahovske bitke, i Crna Gora i Turska imale su potrebu za mirom. Istoriju srpskog naroda i istoriju Evrope sačinjavali su tada samo Bokelji, i naročito Krivošije“, ističe Kostić. I napominje da je ustanak praćen od cijele evropske štampe kao najveća senzacija, naročito kad je njegov uspjeh nad tako moćnom imperijom bio vidljiv, a da su Srbi u svim krajevima gdje žive ,,najživlje saosjećali sa svojom primorskom braćom i od tog ustanka očekivali izviiskru slobode“.
Bokeljski Srbi, nastavlja Kostić, “nisu ni na šta računali kad su se prihvatili oružja, oni su otišli u borbu bez računa i bez izgleda na uspjeh. Uhvatili su se u koštac sa kolosom, jer je nacionalna čast to zahtijevala…“
I zaista, borba srpskih gorštaka iz Krivošija, Grblja, Maina, Pobora, Brajića, protiv hiljada i hiljada najbolje naoružanih vojnika bila je inspiracija drugima da krenu u konačnu borbu za oslobođenje. Kostić u svojoj knjizi prenosi zapis iz novosadske ,,Zastave“ od maja 1871, godine, gdje stoji da su Hercegovci spremni na ustanak pod Stojanom Kovačevićem i kao uzor navode junake Krivošija: ,,Opomenimo se kad ono za vrijeme bokeškog ustanka, pet junaka krivošiskih dočekaše cijelu jednu lovačku regimentu na Poljice, baš na treću zaglavu Aranđelova dnevi, i svu noć bijući se s njome, prinudiše je da se natrag u Risan sramno povuče, ostavivši na megdanu 27 mrtvijeh. I baš za bolje uvjerenje evo ovđe i imena rečenijeh junaka: Rade Milović, Butor Samardžić, Andrija Odalović, Luka Vučurović i Marko Kovačević, koji su danas svi u životu. I kad je, dakle, ovo pet sokolova kadro bilo suzbiti dobro oružanu i izvježbanu vojsku, zašto da mi ne bi bili kadri dočekati i razbiti mrtve Turke, naše stare krvopije?“
Pobjeda je imala odjeka u svim srpskim krajevima, od Crne Gore do Vojvodine, gdje su je sa oduševljenjem ispratili velikani i prvaci našeg naroda, Svetozar Miletić, Mihailo Polit-Desančić, Đura Jakšić…Veliki pjesnik Laza Kostić je povodom ustanka spjevao svog ,,Jadranskog Prometeja“, Desančić je izrazio zahvalnost Bokeljima ,,za ono što srpstvu obraz osvetlaše, što pokazaše svetu: da Srbin živi i da je junak“, zbog čega je odgovarao pred sudom u Pešti, a Miletić je zbog proslave ustanka dopao zatvora…
Na krahu u Krivošijama ,,palo“ je nekoliko najviđenijih austrijskih oficira toga vremena. Car Franjo Josif će smijeniti grofa Auersperga, generale Dormusona i Vagnera, i postavljanjem generala Rodića praktično je priznao poraz crno-žute monarhije u planinama Boke, što će biti ozvaničeno potpisivanjem mira u Knež Lazu, januara 1870. godine.
U austrijskim vojnim enciklopedijama, u opisu Krivošija, između ostalog stoji i ovo: ,,Stanovništvo ovog predjela sastoji se od Srba i nastanjuje malobrojna i siromašna sela, od kojih su najvažnija Crkvice, Ledenice i Dragalj…“
Austrougarski krvnici će se trinaest godina pripremati za osvetu i vratiti 1882. godine, kada će ih naši preci još jednom dočekati…
Krivošijski ustanak je ponos svakog Srbina, Bokelja, nadahnuće i utabana staza hrabrosti i sloge. Kameno more Dragalja, Zvečave, Crkvica, Ledenica, Unijerine, Knežlaza, progutalo je osvajača i ove besmrtnike uzidalo u temelje borbe za nacionalno oslobođenje.
Krivošijskim ustankom su se bavili mnogi književnici i publicisti, a poslednju, izuzetno značajnu knjigu nedavno je objavio Gavro Vučurović.
U vremenima istorijskih falsifikata, konvertitstva i odricanja od tradicija, svako sjećanje na naše junačke pretke je doprinos borbi za istinu i brana za one koji su spremni na izdaju i minimiziranje naših vrijednosti i ratnih uspjeha zarad stvaranja nekih novih interesnih prijateljstava koja nemaju uporište u istoriji. Posebno je Boka u obavezi, ali i u iskušenju, da sačuva svoj srpski identitet i pravoslavlje, jer je na tom prostoru i više onih koji i u današnjem vremenu, kao nekad Austrougarska, jurišaju na ono što ona jeste i što je proslavilo kroz vjekove.
Dabogda nikad više ne došla vremena krvi …a ako dođu, neka nam Bog da snage da ih dočekamo kao i naši preci, srpski i viteški.
U gori je četa mala
Sto junaka, sto gorštaka,
Od umora od megdana,
I od bola i od rana
Na go kamen popadali
Gora ćuti…
Na grudima čisto nija,
Hrabru četu Krivošija.
(Đura Jakšić)
(U spomen na čukundjeda Jola Matovog Vučurovića, ratnika iz oba Krivošijska ustanka, učesnika bitaka na Vučjem Dolu, Grahovcu i Hercegovačkom ustanku)