Zločini hodže Osmana Rastodera prema pravoslavnom stanovništvu u Drugom svjetskom ratu!

Piše: Docent dr Aleksandar Stamatović, istoričar, Filozofski fakultet u Nikšiću, studijski program za istoriju

Hodža Osman Rastoder spada u red najznačajnijih ratnih zločinaca iz redova muslimanskog stanovništva u Crnoj Gori, zajedno sa Saljom Nikočevićem, i braćom Ferović, Rizom i Šemsoom iz plavsko-gusinjskog kraja.U odnosu na ostale ratne zločince iz redova muslimana u Crnoj Gori, koji su bili prosti izvršioci, i sa nižom komandnom odgovornoću, u slučaju navedeniih radilo se o inspiratorima zločina.Po kategorizaciji vrste ratnog zločina, navedeni su bili ratni zločiinci po komandnoj odgovornosti, odgvornosti za inspirisanje zločina, a u jednom broju slučajeva i direktni izvršioci zločina.Pored odgovornosti za masovne zločine za krajnju i najtežu instancu ratnog zločina-masovna ubistva, navedeni su odgovorni za masovne zločine niže kategorije:nanošenja teških tjelesnih povreda (prebijanja), pljačkanja pokretne imovine, paljenja kuća, silovanja, i slanja uglavnom neboračkog stanovništva (žena, djece i staraca) u improvizovani logor (zatvor) u tzv.“kući Džudovića“ u Plavu, lokalno nazvan „insan“.Tu su logoraši sistematski izglađivani, živjeli su u najtežim smještajnim i higijenskim uslovima, i prema procjenama u tom logoru je umrlo 28-oro djece do pet godina starosti.

Hodža Osman Rastoder je prije rata bio ugledan čovjek muslimanske zajednice Bihora.Ruralne sredine ovog tipa imale su tradicionalno vrlo mali broj obrazovanih ljudi van teološkog obrazoovanja, što je moglo biti afirmacija za lokalno islamsko sveštenstvo, jer nije imalo konkurenciju u intelektualnoj oblasti narodnih lidera.Na to treba dodati u većini krajnje neobrazovane raralne mase, uz to vjerski fanatizovane, kojima je teološki domen obrazovanih pojedinaca predstavljao i najveću impresiju da bi nekog shvatali kao lidera.

U spisima Zemaljske komisije za utvrđivanje ratnih zločina okupatora i njegovih pomagača NR Crne Gore, sastavljanim 1945.godine, putem formiranja dosijea za ratne zločince Osman Rastoder je označen kao „organizator i komandant fašističke milicije u Rožaju, srez beranski“.Prema ovim podacima navedeno je da je rodom iz Petnjice.Kao žrtve njegovog zločina (oštećenici) navedeni su Danilo Delević, partizan iz sela Police, srez beranski-ubijen; Dragomir Pantović, partizan iz sela Police, srez beranski-ubijen; Vaso Popović, partizan iz sela Police, srez beraski-ubijen; Mujo Šćekić, major jugoslovenske voojske iz sela Police, srez beranski-kuća mu je zapaljena i uništena pokretna imovina; Risto Luković, borac jugoslovenske armije iz sela Lozna, srez bjelopoljski, uhapšen i interniran pod nehumanim uslovima; Sava Veljić, domaćica iz sela Bogosave, srez beranski-opljačkana joj je imovina, a ona hapšena i maltretirana; Stanisava Šćekić, domaćica iz sela Babina, srez bjelopoljski-zapaljene su joj tri planinske kuće i opljačkana imovina; Milonja Šćekić, iz sela Babina-otimanje zemlje i pljačka imovine; Maksim Stojanović, iz sela Mašte, srez beranski-zapaljena mu je kuća i opljačkana imovina; Maksim Stojanović, iz sela Mašte, srez beranski-zapaljena mu je kuća i imovina opljačkana; Đuro Trifunović, iz sela Zagrađa, srez beranski-zapaljena mu je kuća i imovina opljačkana.

Rastoder se teretio da je organizovaoo musliimansku miliciju u zajednicii sa okupatorom u srezu beranskom u julu 1941.godiine.Kroz čitavoo vrijeme okupacije komandovao je ovom milicijom „vodeći fanatizovane muslimanske mase protivu pravoslavnog stanovištva“.Kao takav bio je jedan od najvjernijih slugu okupatora, i „jedan od najvećih neprijatelja kako NOO pokreta tako i pravoslavnih uopšte“.Početkom avgusta 1941.godine Rastoder je sa svojom muslimanskom milicijom „koja je nosila naziv albanske trupe“ napao na širokom frontu na liniji Turjak-Tifran selo Policu u srezu beranskom.Njemu su bili potčinjeni niži reonski komandanti Osman Cikotić i Arslan Đukić.Potisnuvši lokalni ustanički odred iz Police, Rastoderove snage su upale u selo Policu, i tom prilikoom spalile 54 kuće, opljačkavši cjelokupnu imovinu.U odbrani Police tom prilikom su poginuli Danilo Delević i Dragomir Pantović.Osman Rastoder je tom prilikom ubio zarobljenog partizana Vasa Popovića iz sela Goražda.Muslimanska milicija je u ovoj akciji pored ostalih spalila kuću Muja Šćekića, tri planiinske kolibe Stanisave Šćekić, tri planinske kolibe Andrije Boričića, staje za stoku i cjelokupnu imoviinu Milonje Šćekića, Maksima Stojanovića i Đura Trifunovića.

U septembru 1941.godine jedan bataljon italijanske divizije „Venecija“ zajedno sa muslimanskoom milicijom pod komandom Rastodera izašao je u akciju u selo Tucanje.Rastoder je tom prilikom predstavio Italijanima Savu Veljić iz sela Babina kao komunistkinju, i sa svojim milicionarima opljačkao njenu trgovačku radnju.Sava je uhapšena i odvedena u italijanski zatvor u Baru, gdje je pod nehumanim uslovima ostala dvadeset dana.Istog mjeseca, datumski 27.septembra, u zajednici sa italijanskom vojskom muslimanska milicija pod komandom Osmana Rastodera opkolila je selo Azanje u srezu bjelopoljskom.Azanjski seljaci su se organizovali i pružili otpor, ali su bili nadjačani i natjerani na povlačenje.Tom prilikom je zarobljen seljak iz Azanja Risto Luković, koji je dao izjavu Zemaljskoj komisiji za utvrđivanje ratnih zločina okupatora i njegovih pomagača NR Crne Gore, da je Rastoderova milicija u ovoj akciji strijeljala četiri uhapšena seljaka.On sam (Luković) je vezan i mučen, i odveden u zatvor u Skadar, gdje je pod nehumanim uslovima ostao nekoliko mjeseci, a potom od vojnog italijanskog suda na Cetinju osuđen na dvije godine zatvora sa prisilnim radom u Italiji.

U ovom postupku pred Zemaljskom komisijom za utvrđivanje zločina okupatora i njegovih pomagača NR Crne Gore kao svjedoci-oštećeni i svjedoci izjave su dali:Mujo Šćekić, Milonja Šćekić, Ljubo Šćekić, Radomir Đukić, Radoš Šćekić, Radivoje Boričić, Stanisava Šćekić, Marko Vukićević, Miladin Kuč, Maksim Stojanović, Savo Veljić, Nazif Babačić, Risto Luković, Milivoje Vukajlović i Milutin Popović.Kao saučesnici sa Rastoderom označeni su Arslan Đukić i Osman Cikotić, mada je jasno da su to i svi pripadnici Rastoderove muslimanske milicije, ali da su ova dvojica samo bila u nižem komandnom statusu od Rastodera.Zapisnik predmeta o zločinima Osmana Rastodera sačinjen je na Cetinju 25.decembra 1945.godine, i potpisan od strane Jakše Brajovića kao predsjednika komisije.Međutim, iz niza drugih dosijea i materijala Zemaljske komisije, vidi se jasna odgovornost Osmana Rastodera za još niz ratnih zločina, kao npr.masovnog zločina u selu Gornja Ržanica kod Murine u oktobru 1943.godine, i masovnog zločinu u selu Velika kod Plava 1944.godine.Ti predmeti su za posebno proučavanje i interpretiranje.

IZVOR:Državni arhiv Crne Gore, Arhivsko odjeljenje-Podgorica, Materijali Zemaljske komisije za utvrđivanje zločina kupatora i njegovih pomagača NR Crne Gore, kutija XI, dosije br.91.

(Srpska24)