Zaboravljeni logor u Plavu: U zatočeništvu bilo 500 osoba, 31 dijete umrlo od gladi i bolesti

Uprkos trudu starog univerzitetskog profesora Marka Kneževića, istoričari u Crnoj Gori i dalje „zaboravljaju“ jedan od najstrašnijih zločina od njenog postojanja.

Riječ je o slučaju koncentracionog logora u Plavu, koji je osnovan devet dana prije ustanka 13. jula 1941. godine.

U pitanju je zločinu na osnovama vjerske natrpeljivosti, s očitim elementima etničkog čišćenja.

To mjesto udaljeno je nepunih 100 kilometara vazdušnom linijom od Skupštine Crne Gore, u kojoj se beskonačno debatuje o svemu i svačemu, ali i „zaboravlja“ kakve su se strašne stvari dešavale u Plavu, pišu „Novosti“.

Zanemaruje se da su u Plavu vođe lokalnih bandi balista i vulentara – Šemso, Rizo i Šabo Ferović – zauzeli višespratnu kuću Vukote Džudovića u Plavu i odmah počeli sa dovođenjem nevinih i nenaoružanih pravoslavnih civila, prije svega žena i djece.

U to vreme su muškarci i mladići toga kraja već bili po šumama, zbog pripreme ustanka.

Prema istraživanju dr Kneževića, logor u Plavu ostao je zapamćen po brutalnom, nehumanom i sadističkom ponašanju vulnetara i balista prema logorašima, po masovnim silovanjima djevojaka i žena

U zatočeništvu bilo je oko 500 osoba, ali posebno je tragična činjenica da je tu 31 dijete umrlo od gladi i bolesti.

– Okupacijom od strane italijanskih fašista 1941. godine, plavsko-gusinjski kraj je proglašen „oslobođenim“ i priključen takozvanoj Velikoj Albaniji. Pod okupacijom je ostao sve do konačnog oslobođenja 1945. godine. Za to vrijeme pravoslavni živalj je bio izložen velikom nasilju i stradanjima. Glavna stratišta tog življa, zbog „neraščišćenih računa“ iz prošlosti, u toku rata bila su Velika i Plav. Nad nedužnim žiteljima Velike izvršen je genocid 28. jula 1944. godine, a u Plavu su početkom jula 1941. godine ovdašnji kvinslinzi i sluge okupatora – vulnetari i balisti, na čelu sa vođama Šemsom, Rizom i Šabom Ferovićem, osnovali zloglasni plavski logor. To je bio koncentracioni i jedini logor za žene i djecu u Crnoj Gori u vrijeme Drugog svjetskog rata. Najbrojnije žrtve ovog stratišta bila su djeca. U logoru je umoreno 31 dijete! Posjedujemo svu dokumentaciju o tome – dio je svjedočenja uglednog univerzitetskog profesora u penziji Marka Kneževića o logoru koji se nalazio u višespratnoj kući u centru Plava, čiji je zatočenik, kao dječak, bio i on lično…

Stari pedagog i naučni radnik dr Knežević, pišući o stravičnoj tajni crnogorskih komunista „da se ne bi remetilo proklamovano bratstvo i jedinstvo u Crnoj Gori kao sastavnom dijelu tadašnje socijalističke (Titove) Jugoslavije“, naveo je da je Plavski logor, kao i fašistički genocid u Velici, 28. jula 1944. godine, i pored zakonom zagarantovane slobode govora, bio „zabranjena“ tema gotovo punih 70 godina.

– Prilikom formiranja logora, prihvaćena je fašistička deviza: Ako hoćeš da ubiješ jedan narod, prvo mu ubij djecu! Otuda nije slučajno da su djeca bila među najbrojnijim žrtvama u u veličkom genocidu 28. jula 1944. godine – rekao je profesor Knežević, ističući da kuća Džudovića nije mogla da primi sve zatvorenike, pa su za smještaj zarobljenih zlikovci koristili i druge zatvorske prostorije u srpskim kućama u Plavu…

Plavski zatvor ostao je zapamćen po brutalnom, nehumanom i sadističkom ponašanju vulnetara i balista prema logorašima.

– Zločin se ne smije zaboraviti, jer je zaborav drugo ubistvo nevinih, što takođe predstavlja zločin. Zato, zločin treba zapisati i sačuvati od zaborava. Kao jedan od preživelih dječaka Plavskog logora, morao sam da ispunim dug prema stradaloj djeci i ostalim žrtvama tog logora, među kojima su moj maljoletni brat Miroslav – Mišo i sestra Kosa (pogrešno preimenovani u Spisku žrtvava rata 1941-1945. Savaznog zavoda za statistiku u Bratislav i Raku) – rekao je profesor Knežević.

Zbivanja u Plavu su dio njegovog naučnog rada, a on se priseća da su u prvih sedam dana, kada su zatvor vodili vulnetari i balisti, u logoru vladali nasilje i haotično stanje.

– Žene i devojke su izvođene na silovanje, logoraši u početku nisu dobijali hranu, a djeca su počela umirati od gladi i bolesti. Italijanska komanda je uvažila pritužbe logoraša na nedjela plavskih silovatelja, pa je straža ubrzo zamijenjena italijanskim vojnicima – ispričao je Knežević, koji je istakao da su njegovoj porodici pružali pomoć.

Prema spisku žrtava rata 1941-1945, Saveznog zavoda za statistiku SFRJ u Beogradu, u njemu je umrlo od gladi i bolesti 27 dejce, najviše iz Gornje Ržanice (15) i iz Vojnog Sela i Đuričke rijeke (osmoro), a zatim iz Novšića i Velike po dvoje, a ostala iz Brezojevica i drugih sela.

Taj spisak nije konačan, jer u njemu nedostaju djeca koja su umrla od posljedica gladi, bolesti i drugih uzroka poslije napuštanja zatvora.

Iako je zatvor predstavljao veliki izvor zaraze, u toku bolovanja djeci i odraslima nije pružana nikakva medicinska pomoć.

Zabilježen je tragičan slučaj porodice Radivoja Ljutića iz Vojnog Sela.

U plavskom zatvoru umro mu je sin Marko od tri mjeseca, a njegova supruga Dunja, poslije bjekstva iz zatvora, u potrazi za zbijegom morala je da da baci živo dijete u blato da ono ne bi plačem odalo zbijeg – potresna su svjedočanstva do kojih je došao dr Knežević, koji ističe da je većina umorene djece starosti od jedne do tri godine.

Uzrasta do jedne godine umrlo je u zatvoru njih sedam, a od jedne do pete godine čak 21.

Oni su sahranjivana na plavskom i u seoskim grobljima.

Umirale su i stare osobe, a jedan broj logoraša je interniran u albanski logor u Kavaji…