Veče o srenjovjekovnoj molitvenoj književnosti sinoć na sedmom Festivalu „Ćirilicom“

Na sedmom Festivalu „Ćirilicom“ sinoć je na platou ispred Citadele u Starom gradu u Budvi upriličeno posljednje književno veče u okviru ovogodišnjeg Festivala na kojem je bilo više riječi o srednjovjekovnoj molitvenoj književnosti. O ovoj temi govorili su kritičar, istoričar književnosti, esejist i antologičar, profesor Jovan Pejčić i stalni saradnik nedjeljnika „Pečat” i član žirija za nagradu „Pečat vremena” koju ovaj nedjeljnik dodeljuje za književnost. prof. dr Vladimir Dimitrijević.

Profesor Pejčić u svom izlaganju osvrnuo se na transcedentni karakter molitve kao „otkrivanja srca Bogu“ i „odgovora na ljubav Božju“, ali i ukazao da je molitva i tekst. Prema njegovim riječima, čovjek koji se moli jeste čovjek koji se izražava – obraća Bogu, apostolima i arhanđelima, svetiteljima, višoj sili, Drugom.

Kako je naveo, u sistemu vrsta koje izgrađuju pojam književnosti mjesto molitve donekle je izdvojeno.

„Ona je poetsko-retorski žanr s izvjesnim stalnim svojstvima unutrašnjeg i spoljnog porijekla koja joj, i onda kada se javi kao funkcionalni element obuhvatnije književne strukture, obezbjeđuju samostalno postojanje i djelovanje. Srž molitve po pravilu je lirska, a tu liričnost karakteriše izrazita osjećajnost, ekspresivnost iskaza i riječi. Na drugoj strani, molitveni iskaz besprizivno je autobiografski, s tim što je govor molitvenog „ja“ na jedan apsolutan način, zauvijek obilježen, predestinisan toposom nedostojnosti. Ova osobina uslovljuje da se priroda molitve ostvaruje „isključivo“ kao monološka. Odavde počinje paradoks molitvenog žanra: to je monolog koji se objektivizuje kao i „obraćanje“, znači kao „razgovor“, kao makar unutrašnji „dijalog“ sa Bogom, sa svetiteljem-zaštitnikom, sa svojom dušom, uopšte sa Drugim“, istakao je Pejčić.

On je naglasio da se karakter srpskih molitava ukazuje kao trojstven – najprije u metafizičkom, onda u etičkom i, na kraju, u narodnosnom smislu.

„Među meni poznatim molitvama, nema nijedne koja, prvo, ne slavi hrišćansku, opštepravoslavnu vjeru u Boga i u NJime sazdan svijet. Drugo, nemamo molitvenika koji se „na dogledu Božjih svjetova“ predaje najopštijem i posebnom, zanemarujući ljudski lično i bogočovječansko u sebi. Treće, sve srpske molitve sazdaju svoj kosmos i izraz vaznoseći svetinju nacionalnog života – navijek živu, borbenu koliko žrtvenu i pokajnu povjesnicu narodnu. Iz ovoga trojstvenog osnova izrastaju svi molitveni tekstovi srpskog srednjeg vijeka. U pitanju je duhovno, pravoslavno, izvorno istorijsko i kulturno nasljeđe. Ono koje je Zakonopravilom i Nemanjinim molitvama za otečestvo započeo Sveti Sava, a nastavili ga kralj Stefan Prvovenčani, Domentijan, Teodosije Hilandarac, kralj Milutin, Arhiepiskop Danilo Pećki s učenicima, Jefimija, patrijarh Danilo Banjski, Jefrem monah, despot Đurađ Branković, patrijarh Arsenije Treći Čarnojević, a uz njih i mnogi danas nepoznati pisci, po zvanju najčešće monasi“, rekao je Pejčić.

Prof. dr Vladimir Dimitrijević osvrnuo se na knjigu Jovana Pejčića „Prionu duša moja. Molitve Svetoga Save/Molitve Svetome Savi“, prvobitno objavljenu 2002. godine, koja, kako je kazao, ukazuje da je svaki početak srpskog naroda i duhovnosti vezan za Svetog Savu. On je u svom izlaganju ukazao i to da je Sveti Sava naročit plod molitve.

„Kao što je rekao gospodin Pejčić, od Svetog Save počinje svaka utemeljenost našeg savremenog, zavetnog pravoslavnog hrišćanstva. Nije nimalo slučajno, a to gospodin Pejčić citira u svojoj knjizi, da je Miloš Crnjanski rekao da je „ono što je svetosavsko najuzvišenije što nam se rađalo kroz tamu vekova na gorkom tlu Balkana“ i da Jovan Dučić kaže da „nijedan narod nije imao zaslužnijeg čoveka nego što su Srbi imali Svetog Savu“. U svojoj sjajnoj knjizi, koja je zaista primjer kako treba pristupati nasljeđu da bismo ga oživjeli i uveli u savremenost, gospodin Pejčić kreće od onih molitava koje je mladi Rastko Nemanjić izgovarao prije nego što je otišao u Svetu Goru. NJega je zapravo molitva roditelja Nemanje i Ane, potonjih monaha Simeona Mirotočivog i Anastasije, i donijela na svijet. Kad su već bili u određenim godinama, oni su se pomolili Bogu da im još jednom blagoslovi da dobiju dijete koje će biti utjeha njihove starosti i žezal na koji će moći da se oslanjaju, a da će poslije toga do kraja živjeti u uzdržanju od bračnih zagrljaja. Tako da je Sveti Sava nekako naročit plod“, rekao je Dimitrijević.

Sveti Sava je, prema riječima Dimitrijevića, kao i svaki svetitelj prije svega bio molitvenik. U osvrtu na lik Save molitvenika on je pročitao molitvu koju je zapisao Domentijan: O Gospode Svemogući, prizri, pogledaj s nebesa i pogledaj smirenje moje, i primi veru nesmirenoga moga uma, ukrepi nemoć tela moga i ispravi nemoć duše moje.

Takođe, kako je ukazao, odnos Svetog Save i Svetog Simeona Mirotočivog bio je naročito prožet molitvom i u vremenu Simeonovog upokojenja, ali i kada je Sava pred moštima svog oca mirio zavađenu braću poslije surovog građanskog rata.

„Sveti Sava, koji je napisao to prekrasno i veoma osjećajno žitije svog oca, kaže da je otac predosjetivši da će da umire tražio od sina da ga položi na tle, jer je smatrao da je nedostojan da umre na postelji, i da mu donese ikonu Majke Božije Odigitrije, jer je imao zavjet da pred njom ispusti duh. On je nekoliko dana proveo u toj pripremi za smrt, a kaluđeri iz svih krajeva Svete Gore dolazili su da ga mole za oproštaj i da se moli za njih Bogu. Sveti Sava kaže da je to jedna od najpotresnijih slika, jer onaj od koga su drhtali narodi ležao je smiren i ubog na zemlji i svima se umiljavao i molio da se mole Bogu za njega, znajući da je grešan. Međutim, Svetome Savi je potrebno da Gospod pokaže jedno čudo kada treba pomiriti braću, a to je čudo Nemanjinog mitrotočenja. Ono počinje prvo u Hilandaru, u kamenom sarkofagu iz kojeg je izrasla Loza Svetog Simeona, koja i poslije 800 godina i dalje čudotvori. Zatim se to čudo prenosi u Srbiju, jer mošti koje Sava prenosi u stvari su pomirile braću poslije krvavog građanskog rata. Taj rat je bio jeziv, stravičan. Poslije rata zavladala je glad u zemlji i to je jedna od najstrašnijih stvari u srpskoj istoriji. I onda kada su došle mošti Svetog Simeona i kada je Sava izmirio braću, tada je Bog u Studenici blagoslovio da opet potekne miro iz Simeonovih moštiju. I kad odete u Studenicu, pored sarkofaga Svetog Simeona vidite kanaliće gdje se miro skupljalo. Ono je kasnije prestalo da teče zbog grehova srpskog naroda, ali to je bila realnost“, rekao je Dimitrijević.

Program Festivala „Ćirilicom“ biće nastavljen večeras od 21 sat u crkvi Santa Maria in Punta otvaranjem posthumne retrospektivne izložbe slikara iz Budve Dragana Stanišića (1953-2007) pod nazivom „Brojgelovski pogledi na Budvu“.

Sedmi Festival „Ćirilicom“ na programu je do 13. septembra, u organizaciji Narodne biblioteke Budve i Udruženja izdavača i knjižara Crne Gore, pod pokroviteljstvom Turističke organizacije opštine Budva.