Tenzije u Svetoj Gori: Sukob oko Manastira Esfigmen

Ako je suditi po izvještajima grčkih medija, jedino što stoji između izvođenja opsežne policijske akcije na Svetoj Gori i mogućih novih nereda pred zidinama „pobunjenog“ manastira Esfigmen jeste odluka svete zajednice Svete Gore da takvu akciju ne dozvoli.

Tačnije, kako je prenio grčki portal „Prototema“, sveta zajednica je zatražila detaljnija objašnjenja policije koja je podnijela zahtjev da uđe na teritorije monaške republike s oklopnim vozilima i većim brojem pripadnika organa reda kako bi iselila stotinjak monaha iz Esfigmena – manastira koji je desetinama godinama u raskolu prije svega s Carigradskom patrijaršijom.

Iguman Metodije iz Esfigmena poručio je da bratstvo neće sjediti skrštenih ruku i da će pružiti otpor nasilnom iseljenju. To je mnoge podsjetilo na pokušaj iseljenja iz 2013. godine i tadašnje priče o buradima baruta u svetinji koje su monasi navodno bili spremni dići u vazduh prije nego napustiti manastir.

Bratstvo na čijoj se najvišoj manastirskoj kuli još od šezdesetih godina 20. vijeka vije crna zastava s natpisom „Pravoslavlje ili smrt“  je u sukobu s Vaseljenskom patrijaršijom, koja ima duhovnu jurisdikciju nad Svetom Gorom, inače samoupravnom monaškom teritorijom koja po drugim pitanjima uživa posebnu vrstu autonomije.

Razilaženja s Vaseljenskom patrijaršijom započela su još dvadesetih godina prošlog vijeka kada je Carigrad prešao na novi kalendar, koji Sveta Gora, istina nije prihvatila, ali u Esfigmenu od tada ne pominju carigradskog patrijarha na bogosluženjima. Definitivan razlaz desio se kada su vaseljenski patrijarh Atinagora i papa Pavao Šesti skinuli međusobne anateme 1965. i zagrlili se.

Od jedanaest svetogorskih manastira (ima ih ukupno 20) koji su tada prestali pominjati ime vaseljenskog patrijarha na bogosluženjima, samo Esfigmen to čini i dan-danas.

Vaseljenski patrijarh Vartolomej 2005. godine rukopoložio je novo bratstvo Esfigmena, koje trenutno boravi u Kareji. Pozivajući se na presude grčkih sudova, vaseljenski patrijarh i bratstvo koje je postavio traže iseljenje Esfigmena. Zahtjev koji je na momente postajao nasilan: kao kada je 2006. došlo do fizičkog sukoba novog i starog bratstva kod manastira ili 2013. kada su monasi bacali „molotovljeve koktele“ na policiju i kada je stradao jedan monah Esfigmena.

Po riječima starog bratstva, pritiske da se isele iz manastira trpe godinama i to na različite načine. Uskraćeni su im svi fondovi grčke države i Evropske unije koje dobijaju drugi manastiri, svojevremeno im je zaustavljeno snabdijevanje hranom i lijekovima, isključena im je struja i telefonske linije.

Poseban vid pritiska na grčke vlasti posljednjih godina vrši novi iguman Esfigmena Vartolomej, insistirajući nakon početka Specijalne vojne operacije u Ukrajini 2022. da se na Svetoj Gori širi „maligni ruski uticaj“. Odnosno, da Esfigmen posjećuju „ruski kozaci“, da manastir obučava ruske komandose, a zasmetalo mu je i što se na vrhu Atosa zavijorila ruska zastava.

Što se tiče carigradskog patrijarha Vartolomeja, on neće oklijevati i  iskoristiti svoje veze u američkom State Departmentu da preuzme kontrolu nad manastirom Esfigmen, a uticaj na grčke vlasti da rješava sporove putem nasilja je za njega postalo nešto uobičajeno, smatra savjetnik patrijarha moskovskog i sve Rusije protojerej Nikolaj Balašov povodom najnovijih dešavanja na Atosu.

Stručnjak za crkveno pravo i profesor Pravnog fakulteta u Kragujevcu Zoran Čvorović kaže za RT Balkan da je činjenica da je Esfigmen prekinuo liturgijsko opštenje s Carigradskom patrijaršijom, a kako ona ima jurisdikciju nad Atosom iz tog ugla, strogo gledano, moglo bi se reći da je manastir u raskolu i ovakva akcija Vaseljenske patrijaršije imala bi svoje opravdanje u kanonima.

„Ali, mnogo ranije je Carigradska patrijaršija čitavim nizom svojih akata došla u poziciju raskola u odnosu na vaseljensko pravoslavlje jer je kršila čitav niz kanona. Od toga da se još dvadesetih godina prošlog vijeka nekanonski miješala na teritoriju pod jurisdikcijom Moskovske patrijaršije i dodjeljivala autokefalnost Poljskoj pravoslavnoj crkvi, prisvajanja eparhija RPC u Estoniji, opšte poznatog slučaja u Ukrajini u novije vrijeme s proglašenjem nekanonske Pravoslavne crkve Ukrajine i najnovijih slučajeva krštavanja dvoje djece homoseksualnog para u Atini. Moglo bi se, dakle, postaviti pitanje raskolničke pozicije Carigradske patrijaršije i to po mnogo ozbiljnijim stvarima nego što je prekid liturgijskog opštenja“, ističe Čvorović.

On naglašava da nije slučajno izabran trenutak disciplinovanja Esfigmena i to uz pomoć državnog aparata na autonomnoj Svetoj Gori.

„Još uvijek svi manastiri na Svetoj Gori nisu priznali PCU. To je učinilo, po nekim saznanjima, do desetak svetogorskih manastira. Postoji ozbiljna opozicija kada je u pitanju odnos prema PCU ne samo u ruskom manastiru Pantelejmon, srpskom Hilandaru i bugarskom Zografu, nego i u nekim grčkim manastirima. Ovo može biti pokazna vježba za druge manastire, što bi im se moglo desiti ukoliko se ne budu povinovali nekom budućem eksplicitnom aktu carigradskog patrijarha“, naglašava Čvorović.

Oslanjanje na državni aparat jedne članice NATO-a u ovom osjetljivom trenutku je vrlo opasno za autonomiju Svete Gore, dodaje naš sagovornik.

„Time se može napraviti opasan presedan, da Carigradska patrijaršija, vodeći se svojim sebičnim interesima, koristi državni aparat Grčke za uklanjanje neposlušnih monaha u Esfigmenu, a da s druge strane taj presedan sjutra državni aparat Grčke koristi uvijek kada to ovoj državi kao članici NATO-a i državnim vlastima bude odgovaralo i budu po drugim pitanjima vršili upad na teritoriju Svete Gore“, kaže Čvorović.

To je posebno opasno, ako imamo u vidu da su se, na primjer, već vodile rasprave čak i u Savjetu Evrope o tome da treba dozvoliti ženama posjetu Svetoj Gori.

„A takva odluka može se sprovesti na Svetoj Gori samo nasilno“, zaključuje Čvorović

(RT Balkan)