ŠTA NAM GOVORI IZVJEŠTAJ MARIJA DRAGIJA, KOJI JE NARUČILA EVROPSKA KOMISIJA

Piše: Mr Stevan Gajević, finansijski konsultant

 

Konkurentnost Evrope pada, ima li snage EU za neophodne korake?

Mario Dragi, bivši premijer Italije, najpoznatiji je po svom obećanju prije 12 godina kao guverner Evropske centralne banke da će učiniti sve što je potrebno da spase evro.

Vezano za čuvanje evra imao je ogromnu slobodu odlučivanja a njegove mjere su dale rezultat prije svega kroz niske referentne stope ali i usporevanje rasta EU, zatim emitovanje novca uglavnom kroz euro obveznice. Kriza državnog duga evrozone relativno brzo je popustila i prošla. Mjere su pratile godine usporenog rasta dok je ECB osiguravala likvidnost kako bi olakšala kontinentu da preživi oštre mjere štednje.

Kriza konkurentnosti evrozone ima previše varijabli da bi rješenje za nju bilo jednostavno i brzo. Ali ne možemo se baviti sistemskom krizom u EU ukoliko se ne osvrnemo na istoriju.

U XX vijeku Evropa prolazi kroz dva razorna svjetska rata. Iako zbirno gledano vodeća privredna i politička sila početkom 20 vijeka, vodeće evropske zemlje pretiče u privrednom razvoju USA već 1917. godine.

Iz prvog svjetskog rata Evropa izlazi podijeljena i oslabljena. Između dva svjetska rata Rusija je bila u samoizolaciji i siromaštvu šireći svjetsku revoluciju. Vodeće zemlje srednje evrope rat je najviše razorio naročito bivšu Austrougarsku, Srbiju ali i Njemačku i Francusku. na kratko je zlatni standard prestao da važi.

Evropa se iz krize počinje oporavaljati tek nakon velike ekonomske krize krajem 30-tih godina uoči samog WW2.

Drugi svjetski rat donio je veća razaranja, ali i brži oporavak, zahvaljujući Maršalovom planu koji je u Zapadnu Evropu gurnuo ogromne količine finansijske pomoći u dolarima koje su nanovo obnovile i modernizovale privredu. Maršalov plan možemo sa pravom da nazovemo ekonomskim čudom.

Posleratni razvoj Evrope trajao je i pored Balkanskih ratova sve do 2008. godine tj. do ekonomske krize.

Dotadašnja posleratna Evropa uljuljkavala se u svom napredku, živeći na staroj slavi.

Prvi puta, tada smo vidjeli da u EU ipak nešto ne funkcioniše.

Pojavile su se zemlje dužnici: Grčka, Španija, Portugal Irska i dr. a i ove druge koje kao nisu de yure bile dužnici de fakto su to bile. Evropa je te 2008. i kasnije po prvi puta uvidjela da se od ekologije i umjetnosti ne može da živi.

Ipak kako smo naveli mjerama štednje koje je kreirao Dragi i ostali birokratski aparat, Evropa je gurnuta još dublje, možemo reći slobodno u preživljavanje

Od tog vremena do danas nevolje se samo nagomilavaju.

Prije svega Evropa je prodavala svijetu priču o zelenoj energiji i ekologiji, a što je za krajnji cilj imalo i ima da se polako odustaje od tradicionalnih izvora energije koje Evropa i nema, a da je plan bio da se usput prodaje nova tehnologija “nerazvijenom jugu”.

Znanje i tehnologija je transferisana u Kinu kako bi se proizvodila oprema jeftino.

Međutim priča o jeftinoj Kini je najviše uzdrmala Evropljane, Kinezi su postali najveći proizvođači opreme za zelenu energiju ali, pri tome su sami najveći korisnici klasične energije.

Usput Kina je od uvoznika i replikanta jeftine tehnologije postala najrazvijenija zemlja svijeta koja prednjači u čak 97% tehnoloških inovacija.

Zemlje tehnološkog napredka osim Kine su Vijetnam, Iran i prvenstveno Indija. U 2023. godini Indija belježi najveći svjetski rast od 7,3%.

Sektor digitalne ekonomije u Indiji je u periodu od 2014. do 2019. godine porastao 2,4 puta i stvorio je 62,4 miliona radnih mjesta. Fokus na digitalizaciji čitave privrede Indije rezultirao je kreiranjem novih, kompleksnijih proizvoda i rješenja za njihovo ogromno tržište.

Tehnološki napredak je omogućio veću „penetraciju“ banaka i finansijskih servisa na tržištu. Skok sa 25 na 80 % pokrivenosti tržišta bankarskim i drugim finansijskim uslugama podigao je prihode od poreza i na taj način je fiskalni deficit i deficit tekućeg računa popunjen. Isti efekat je primjetan i na tržištu kapitala gdje je usled digitalizacije usluga broj pojedinačnih investitora za 9 godina skočio sa 9,6 miliona na oko 41 milion.

Evropu prvo pogađa lockdown usled virusa pa Rusko-ukrainski rat. U ekonomskom smislu tzv. zatvaranje je veoma značajno jer je za 180 stepeni izmijenilo navike ljudi. Tražnja za turizmom je porasla ali manje su se kupovali automobili i stanovi.

U međuvremenu Rusija pod sankcijama od 2014. godine se uzdigla i ima konstantno privredni rast. Čak i 2023. godine.

Sukob u Ukrajini troškove energije u Evropi učinio još jednim nedostatkom u konkurenciji sa SAD i Kinom. Kao posledicu imamo zatvaranje radnih mjesta (npr Volkswagen), inflaciju, smanjenje proizvodnje hrane.

Svima je jasno da Evropa fizički stari, što je pokušalo da se riješi dugoročno prilivom migranata, iz Azije i bliskog istoka. Ali migranti za sada nisu rješenje već problem.

Ove nedejlje, kada će ECB gotovo sigurno smanjiti stope, Dragi se vraća na naslovne strane s radikalnim izveštajem za,  Evropsku komisiju  u kom poziva na obimne reforme institucija evrozone kako bi se EU omogućilo da nadoknadi izgubljeno.

Ovaj put, međutim, ni on ni bilo ko drugi nema direktnu kontrolu nad polugama potrebnim da se to i dogodi.

A sam izvještaj bilo bi dobro pročitati u originalu.

Šta je to na šta u ključnom ukazuje Dragijev izvještaj?

Otprilike i sam izvještaj pati od starih boljki odnosno sujetnog mišljenja Evrope o samoj sebi. Više manje krivica je ne samo evropljana vbeć i drugih. Tako se navodi da se EU suočava s fundamentalnim problemima poput nedostatka resursa i velike zavisnosti od spoljnih uvoznika, cijene gasa su četiri do pet puta veće nego u SAD, dok je struja i do dva, tri puta skuplja nego u Sjedinjenim Američkim Državama. Izvještaj Evropske komisije ističe da je Unija izgubila svoju prednost nad drugima zbog odustajanja od ruskih energenata, ali i zbog toga što SAD gube interesovanje za EU, i svoju pažnju preusmjeravaju na Kinu i situaciju u Azijsko-pacifičkom regionu i saveze poput AUKUS-a (trilateralnog bezbednosnog pakta između Australije, Velike Britanije i Sjedinjenih Država).

Međutim nakon analize “problema” bivšeg italijanskog premijera poziva na rast u ključnim sektorima, uključujući energiju, telekomunikacije i finansije, uz zadržavanje snažnog fokusa na socijalnu uključenost. Plan ukazuje da je i demografija jako bitna, budući da opadanje broja stanovnika dovodi do nedostatka vještina koje utiču na sposobnost EU za inovacijama, smatra Dragi.

Mišljenja sam da Dragi odnosno EU ne shvata da mora vratiti dio proizvodnje unutar svojih granica a prestati da budu ekonomija skupih usluga, drugim riječima neophodan je veliki reset. Sam Dragi smatra da je ključno pitanje finansiranja, pa kako on smatra kako EU mora bolje iskoristiti svoj zajednički kapacitet zaduživanja, posebno u oblastima poput odbrane, gde fragmentirana potrošnja smanjuje ukupnu efikasnost.

Ključni dio strategije bavi se izazovom smanjenja cijena energije. Dragi je rekao liderima EU da Evropa ne može da bude konkurentna ako za energente plaća do četiri puta više od drugih. U isto vrijeme, Unija mora da sačuva lidersku poziciju u zelenoj tranziciji, što donosi dodatne troškove.

Ovo praktično znači da EU ne odstupa od dosadašnjih praksi zelene tranzicije umjesto da se fokusira na demografiju i razvoj.

Uravnotežiti ta dva cilja postaje sve teže jer razvoj čistih tehnologija zavisi od sirovina koje bi druge države mogle da koriste kao polugu za sopstveni razvoj i ekonomske ucjene, upozorava Dragi.

Grafikon koji najbolje pokazuje problem Evrope, to je ovaj. Daje se produktivnost rada u EU kao udio produktivnosti rada u SAD, od 1890. godine.

 

Mi vidimo da EU nikada pa ni u vrijeme najvišeg rasta nije dostigla produktivnost rada u USA. A vjerovatno i neće jer je američki a posebno kineski radnik svjesan činjenice da lako gubi posao.

U poslednjih nekoliko godina, Rusko – Ukrainski rat je troškove energije učinio još jednim nedostatkom u konkurenciji u poređenju s SAD i Kinom.

Evropska Unija koja de facto finansira rat u Ukraini kupuje ruski gas da bi opstala. Da stvar bude zanimljivija taj gas ide kroz Ukrajinu.

Za rješavanje sistemskih problema potrebno je mnogo više od nekoliko smanjenja referentnih stopa. Dragi tvrdi da EU nema fokus, da rasipa svoje zajedničke resurse kao što je ogromna potencijalna zajednička potrošačka moć i da ne koordinira gde je to važno, naravno Dragijevi motivi kada preporučuje centralizaciju i unitarizaciju EU su upitni i svakako podržani od određenih centara moći. On preporučije povezivanje industrijske i trgovinske politike na način na koji to čine SAD i Kina. Preporučuje da EU brzo reaguje na razvoj događaja iako „sporo i razdvojeno kreiranje politike“ EU to čini nemogućim, Dragi zaboravlja da osim automobilske i vojne Evropa i nema drugu konkurentnu industriju, a i njihova globalna konkurentnost je upitna.

Evropska pravila donošenja odluka nisu se bitno razvijala kako se EU širila i kako zahtijeva globalno okruženje. Odluke se obično donose pojedinačno s više igrača koji imaju pravo veta. Ishod je zakonodavni proces s prosječnim vremenom od 19 mjeseci za donošenje novih zakona, od predloga Komisije do potpisivanja usvojenog akta i prije nego što se novi zakoni uopšte sprovedu u svim državama članicama. Sve u svemu podsjeća na nama bivšu državu SFRJ.

Na nivou svakodnevice jasno je da Evropa mora nešto da učini. Redovna Sentixova anketa o raspoloženju evropskih ulagača ovog mjeseca otkriva da su institucije sve pesimističnije. Njihovi stavovi o trenutnoj investicionoj klimi bili su negativni još duže nego tokom krize državnog duga, u kojoj je EU spasavao Grčku i druge periferne zemlje kako bi spriječio neispunjenje obaveza.

ECB je takođe zatvorena u ciklus snižavanja stopa, što je u odnosu na strukturu EU i logično, iako tržište očekuje dosta veća smanjenja od FED-a koja bi mogla još više da naruše konkurentnost Evrope.

Sam evropski korporativni sektor ne poriče problem. Kao što pokazuje Capital Economics, kompanije izvještavaju o tome da se njihova konkurentnost pogoršava.

Dragi je prije 12 godina upotrebio moć riječi da spasi evro. Suzdržavao se od štampanja novca u nadi da će to natjerati političare da iznude potrebne nove, koherentne institucije. „Činjenje svega što je potrebno“ došlo je tek kad je postalo očigledno da političari neće delovati. Drugim riječima uveo je mjere štednje koje su više manje dugoročno bile pogrešne. U dugom roku Dragi je stabilizovao finansijsko tržište ali je konkurentnost opala, dok je Evropa štedjela i grčila se u dugovima članica drugi su se razvijali.

Moramo biti svjesni da mjere koje je Dragi preporučio u vidu emisije obveznica ECB od 800 milijardi za razvoj konkurentnosti prije svega su monetarne, ne mislim da su nepotrebne ali nisu same po sebi dovoljne. Na jednom sastanku koji sam imao sa evropskim diplomatama, nedvosmisleno mi je rečeno da “Evropa ne može da sebi priušti luksuz da bude ameba između dva džina”. Upravo zbog nas koji smo u Evropi bolje bi bilo da Evropa uđe u društvo čvrstih momaka, a to samo može da uradi ako se resetuje i počne da racionalno razmišlja i radi.

(Mišljenja i stavovi objavljeni u rubrikama „Drugi pišu“ i „Kolumne“ nisu nužno i stavovi redakcije portala „Borba“)