Šta je uradio ES1

Piše: Montre

Evo već godinama slušamo hvalisanje o navodnoj finansijskoj genijalnosti  Milojka Spajića i njegovih drugara eksperata, a posebno na program Evropa Sad 1.

Čekajući nacrt druge faze tog programa, zainteresovao sam se da napravim analizu prosječnih plata u šest država proisteklih iz nekadašnje Jugoslavije.

Zvanični podaci su dostupni za mjesec mart tekuće godine, a izvori su državni statistički zavodi.

Crnogorsko zakonodavstvo definiše zaradu u bruto iznosu isključivo, a ne kako je naveo premijer Spajić da za građane nije bitna bruto zarada, već samo ono šta donesu kućama, tj. neto.

U analizu sam uključio i procentualni iznos doprinosa po državama, kao i njihove zaduženosti u procentu BDP-a kao parameter kreditnog kapaciteta države.

Naime, u mjesecu martu 2024., Crna Gora se našla na četvrtom mjestu po iznosu prosječnih neto zarada. Iza su Bosna i Hercegovina i Makedonija.

Ovdje je veoma važno uočiti velike razlike u nivoima doprinosa koji se oduzimaju od bruto plata. Pa tako imamo Sloveniju koja ima najveću prosječnu bruto platu, ali i najveća izdvajanja za doprinose u iznosu oko 36.5%. Po nivou doprinosa, Sloveniju prate Bosna i Hercegovina i Makedonija koje imaju i najmanje neto plate u regionu. Hrvatska i Srbija su na sličnom nivou, dok je Crna Gora država s ubjedljivo najmanjim nivoom izdvajanja sa 20%.

Kako je zakonski jedino bruto plata prepoznata kao zarada, onda sam rangirao države po ovom parametru, a rezultat je da je Crna Gora po prosječnim zaradama na petom mjestu. Iza Crne gore je jedino Makedonija.

Bosna i Hercegovina ima veće prosječne zarade (bruto) za 3.5% od Crne Gore (34 EUR), dok je u Srbiji viša za preko 10% ili 105 EUR. Za Slovenijom zaostaje čak 1300 EUR.

Imajuću u vidu podatak da su zarade u državnoj upravi veće za oko 44% od onih u privredi, onda se lako može zaključiti da Crna Gora ima najjeftiniju radnu snagu u regionu u realnom sektoru. Tj. da je povećanje neto zarade za zaposlene pratilo i maltene stagniranje iznosa koje privatnici izdvajaju za troškove radne snage. A svjedoci smo rekordnih profita istih, usljed povećanja obima trgovanja, inflacije, povećanja profitnih margina, a na uštrb uposlenih.

Dalje, analizirajući iznose neto plata po ovim državama, ukoliko bi svaka od njih krenula stopama Crne Gore, tj. spustila nivo doprinosa na nivo od 20%, dolazi se do rezultata da bi u tom slučaju Crna gora po neto platama bila na petom mjestu, i iza Srbije za preko 10%. Čak bi neto plata u Crnoj Gori bila ispod one u Bosni i Hercegovini.

I na kraju, da u Crnoj Gori nije došlo do smanjenja iznosa za doprinose programom Evropa sad 1, prosječna neto zarada bi bila oko 684 EUR, 34 EUR više od Makedonije, par EUR iza Bosne i Hercegovine, I cijelih 140 EUR iza Srbije. I tad bi čvrsto držala peto mjesto.

Imajući u vidu ovakve brojeve, jasno je da je privreda Crne Gore u dubokoj krizi.

Program Evropa Sad 1 izgleda kao čist finansijsko-knjigovodstveni manevar, u korporativnom maniru, ali ne i ekonomski. Što se i uklapa u profile radnih biografija većine nove političke elite.

Takođe, ovaj prikaz objašnjava onoliku potrebu za zaduženjima, jer su samozvani eksperti ovim programom praktično uveli subvencije na zarade zaposlenih od strane države. A subvencionisanje zahtijeva novac, a novac očigledno ne stiže iz privrede, već se dobija kroz zaduženja. Donja tabela prikazuje trenutne zaduženosti ovih država, iz koje je jasno da i Bosna i Hercegovina i Srbija imaju značajan kreditni kapacitet, za razliku od Crne gore koja je na nivou od 60%, i koju neće smjeti prelaziti ukoliko će se ozbiljno držati EU pristupnih normi.

Znajući da su profitne margine u Crnoj Gori znatno veće nego u drugim regionima ili zapadu kom težimo, programom ES1 je omogućeno da privrednici imaju najjeftiniju moguću radnu snagu. Ovim manevrom, samozvani eksperti su u jednu ruku napravili privid rasta i razvoja za zaposlene, a s druge strane omogućili privrednicima da ostvaruju profite veće nego ikad. A sve na uštrb domaće radne snage, tj. zaposlenih.

Dalje, razmišljajući o svemu šta sam do sad čuo o drugoj fazi ovog programa, tzv. Evropa sad 2, došao sam do zaključka da je jedino ministar finansija nedavno dao pravo objašnjenje šta to ova faza podrazumijeva – korekciju PIO doprinosa.

Korekciju, a ne ukidanje, jer je prosječna bruto zarada prešla nivo do 1000 eur, i onda je plan da se uradi upravo korekcija, a u iznosu u kom bude potrebno da bi se neto dovela do 1000 EUR. Da su to učinili u martu mjesecu 2024., morali bi spustiti doprinose na nivo od 3.2%. A ako to učine na jesen kako najavljuju, i to onda kad prosječna bruto plata, tokom sezone, i malo nakon, poskoči za koji euro, onda će se iznos doprinosa korigovati za par procenata manje nego prvobitno zamišljeno. I tu nema nikakve genijalnosti, niti inovativnosti. Već knjigovonstveno bankarsko šminkanje rezultata. To nije ekonomija, niti privreda.

(Mišljenja i stavovi objavljeni u rubrikama „Drugi pišu“ i „Kolumne“ nisu nužno i stavovi redakcije portala „Borba“)