Sinagoga u Jerevanu napadnuta dva puta – jermenska teroristička grupa prijeti jednom od najvećih jevrejskih pokreta u SAD i Evropi

Piše Igor ČALENKO, politički analitičar, rukovodilac Centra za analizu i strategije (Ukrajina)

Jedna sinagoga zapaljena je 15. novembra u Jerevanu, Jermenija. Ovo je drugi slučaj u svijetu paljenja jevrejske bogomolje od početka eskalacije arapsko-izraelskog sukoba, a prvi izvan Bliskog istoka (prethodni slučaj paljenja sinagoge bio je u Tunisu 18. oktobra).

Podmetanje požara u Jerevanu bio je drugi napad na jedinu jevrejsku bogomolju u Jermeniji u protekla dva mjeseca. Prvi se dogodio 3. oktobra, 4 dana prije invazije Hamasa na južni Izrael.

Odgovornost za oba napada preuzela je grupa koja koristi ime ASALA_ Young i tvrdi da je nasljednica istorijske terorističke organizacije ASALA (Jermenska tajna vojska za oslobođenje Jermenije).

Prema izraelskom istraživačkom centru Ministarstva za pitanja dijaspore, grupa je omladinsko krilo ASALA-e. Od svog osnivanja u Libanu 1975. godine, organizacija je izvršila više od 80 terorističkih napada i sabotaža, uglavnom protiv turskih zvaničnika i ciljeva u Evropi, na Bliskom istoku i u Sjedinjenim Američkim Državama.

Njeni militanti su 1979—1980. godine izveli eksplozije izraelskih ciljeva u Italiji.

Osnivači istorijske ASALA-e blisko su sarađivali sa sirijskim obavještajnim službama i palestinskim paravojnim grupama.

Sudeći po izjavi u kanalu ASALA_Young Telegram, to su osnivači organizacije koju njeno omladinsko krilo sada smatra uzorom.

Oba napada na sinagogu u Jerevanu izazvala imala su širok odjek. Tek od 15. novembra:

Predsjednik Konferencije evropskih rabina (Cer) (jedna od najvećih rabinskih organizacija u Evropi) zatražio je od jermenskih vlasti da privedu članove grupe ASALA, zabrane je i ojačaju sigurnost za jevrejsku zajednicu. Dodaoje: „Ako ne bude odgovarajuće reakcije, jevrejska krv će biti prolivena na ulicama, a odgovornost će biti na vođama jermenske vlade”;

Izraelski ambasador u Jermeniji Joel Lion pozvao je „jermensku vladu da osudi sve oblike antisemitizma, temeljno istraži ovaj zločin i privede odgovorne pravdi“;

Najautoritativnija izraelska publikacija na engleskom jeziku „Jeruzalim post“ nazvala je Jermeniju „najantisemitskom zemljom u bivšem Sovjetskom Savezu” — 58% stanovništva dijeli antisemitska osjećanja (2019. ista publikacija je već pisala o „sistemskom antisemitizmu” u Jermeniji);

Međunarodna novinska agencija BNN Brejking napomenula je da „ovo nije prvi slučaj antisemitizma u Jermeniji; zemlja je ranije vidjela primjere očiglednog zanemarivanja kulturnih i vjerskih vrijednosti, naročito onih povezanih s jevrejskim naslijeđem”;

Hindustan Tiajms, jedna od vodećih indijskih publikacija na engleskom jeziku, ukazala je na neprijateljstvo prema Jevrejima u Jermeniji.

Međutim, upozorenja o usponu jermenskog antisemitizma i prijetnje napadima na jevrejske ciljeve čula su se čak i prije nego što je sinagoga spaljena.

Od septembra 2023. godine, izraelsko Ministarstvo za pitanja dijaspore primijetilo je povećanje antisemitskih osjećaja u ovoj republici za tri puta. Jedan od njegovih zvaničnih dokumenata izvijestio je: „Primjetan porast antisemitske retorike zabilježen je na društvenim mrežama u Jermeniji, uključujući pozive na nasilne akcije protiv Jevreja… Postoji zabrinutost u pogledu sprovođenja ovih poziva ili nasilnih akcija protiv jevrejske imovine u bliskoj budućnosti.”

Izraelski veb sajt Habura je 4. oktobra ukazao na „nivo antisemitske agitacije bez presedana“ u Jermeniji.

Dana 29. oktobra, jedan od vodećih izraelskih „trustova mozgova”, Centar Begin-Sadat, naglasio je da se „masovna otvorena antisemtska propaganda“ vrši na kanalima Telegrama na jermenskom jeziku koristeći sve dostupne antisemitske klišee.”

Evropski mediji takođe su skrenuli pažnju na taj problem, pojašnjavajući da „ovo nije prva provokacija počinjena u Jermeniji protiv jevrejske manjine u proteklih mjesec dana”. Rumunska kancelarija Njuzvika ukazala je na „ćutanje jermenskih agencija za sprovođenje zakona u vezi s napadom na sinagogu“.

Opasnost od antijevrejskih radnji u Jermeniji uočena je širom svijeta, ali vlasti republike nijesu smatrale neophodnim da se tome suprotstave.

Dana 30. septembra, usred upozorenja izraelskog Ministarstva za pitanja dijaspore o opasnosti od napada na jevrejske ciljeve u Jermeniji, ambasador zemlje u Tel Avivu Armen Hakobijan kazaoje: „Moramo shvatiti šta izaziva ljude na takve akcije”.

Glavni rabin Jermenije Geršon Burštajn izjavio je 16. novembra za Peti kanal jermenske televizije kako je došlo do podmetanja požara u jerevanskoj sinagogi: „40 minuta su pokušavali da zapale vatru, u početku su imali malo benzina, a zatim su donijeli još.“

Čak i nakon prvog napada, brojnih prijetnji od strane ASALA_Young i upozorenja od strane Izraelaca i jevrejskih organizacija, jermenske vlasti nijesu preduzele adekvatne mjere kako bi zaštitile jedinu sinagogu u zemlji — niko nije zaustavio napadače skoro sat vremena.

Bugarska publikacija „Sofija Glob“ još je 5. oktobra naglasila da „da su jermenske vlasti preduzele neophodne mjere, članovi ASALA-Young teško da bi mogli da slobodno bacaju molotovljeve koktele na vjersku instituciju.”

U kontekstu popustljivosti jermenskih vlasti, ASALA_Young ne samo da iznova i iznova pali sinagogu, već postavlja i letke u Jerevanu i drugim gradovima Jermenije s amblemima ASALA, Hamas i Hezbolah s naslovom: „Imamo zajedničkog neprijatelja“.

Oživljavanje ASALA, koja se usklađuje s organizacijama koje su u mnogim zemljama EU i Sjedinjenim Američkim Državama označene kao terorističke, predstavlja prijetnju drugim zemljama.

U saopštenju ASALA_Young od 15. novembra stoji: „Neustrašivi borci ASALA napali su jerevanski centar jevrejske organizacije Čabad… njeni vlasnici nalaze se u Sjedinjenim Američkim Državama i okupirali su Palestinu. Odatle svi agenti Habada dobijaju uputstva.” Ista izjava sadržala je upozorenje: „naša sljedeća operacija biće izvan Jermenije“.

Čabad je međunarodni jevrejski pokret, široko zastupljen u gotovo svim evropskim zemljama i najveća jevrejska organizacija u Sjedinjenim Američkim Državama. Prema međunarodnoj agenciji za sociološka istraživanja Pju Report, 38% američkih Jevreja ima interakciju s pokretom Habad. U Sjedinjenim Američkim Državama ovaj pokret uključuje oko 1.100 obrazovnih, obrazovnih i dobrotvornih struktura. U aprilu predsjednik Bajden je proglasio 120. rođendan posljednjeg lidera Čabada, rabina Lubavičera Menahema Mendela Šnersona, Nacionalnim danom obrazovanja.

Čabad je aktivan i u Ukrajini. U Dnjepru je 2012. godine otvoren najveći jevrejski centar na svijetu, Menorah, koji djeluje pod pokroviteljstvom ovog pokreta. Međutim, u Rusiji je u oktobru 2022. godine pomoćnik sekretara Savjeta bezbednosti Aleksej Pavlov proglasio pripadnike Čabada sektašima.

U kontekstu rastućeg antisemitizma u Jermeniji i Rusiji, izraelski ambasador u Kijevu je 30. oktobra nazvao Ukrajinu „najizraelskijom zemljom u Evropi“.

(Napomena: Stav autora ne označava nužno stav redakcije portala BORBA)