Ružičasti oktobar – mjesec prevencije raka dojke

Rak dojke je veoma ozbiljno oboljenje i najčešće dijagnostikovana maligna bolest širom svijeta. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) u 2020. godini registrovano je oko 2,3 miliona novih slučajeva raka dojke u svijetu i oko 685 000 umrlih od ove bolesti, uz velike geografske varijacije uočene između zemalja i svjetskih regija. Stope incidencije raka dojke najveće su u zemljama koje su prošle kroz ekonomsku tranziciju, ali i zemlje u tranziciji nose veliki udio smrtnih slučajeva od raka dojke, saopšteno je iz Instituta za javno zdravlje IJZ.

Uz pravovremenu dijagnozu i odgovarajuće liječenje, rak dojke ima dobru prognozu. Međutim, postoje značajne nejednakosti u preživljavanju žena nakon obolijevanja od raka dojke između razvijenih i manje razvijenih zemalja, kao i između različitih društvenih grupa unutar zemalja, koje su dijelom posledica smanjenog pristupa ranoj dijagnozi i pravovremenom završetku liječenja.

Prema podacima Registra malignih neoplazmi u Crnoj Gori za 2013. godinu – od ukupnog broja novoregistrovanih malignih tumora kod žena u Crnoj Gori, rak dojke je vodeća lokalizacija sa učešćem od 25,5 odsto svih maligniteta. Najveći broj oboljelih žena registrovan je u starosnoj grupi između 50 i 64 godine u kojoj je i učestalost ovog raka najveća – čineći više od jedne trećine malignih slučajeva (30,3 odsto).

Prema procjenama GLOBOCAN-a za 2020. godinu, u Crnoj Gori dobna standardizovana stopa obolijevanja od raka dojke bila je 72,3/100 000 žena, a umiranja 23,9/100 000 žena. Ovi podaci su zabrinjavajući jer je prikazana stopa mortaliteta jako visoka i znatno iznad Evropskog prosjeka kao i situacije u regionu. Broj oboljelih žena od raka dojke je iznosio 378, što je uslovilo da ovo oboljenje zauzme vodeću poziciju na rang listi obolijevanja, sa učešćem od 25,5 odsto svih maligniteta.

Najveći broj oboljelih žena registrovan je u starosnoj grupi između 50 i 64 godine u kojoj je i učestalost ovog karcinoma najveća – čineći više od jedne trećine malignih slučajeva (30,3 odsto).

 Ove brojke nas opominju i ujedno ukazuju na ozbiljnost problema obolijevanja i umiranja od raka dojke, naglašavajući značaj kontinuirane brige o zdravlju.

Žena brine o zdravlju dojki tako što svakodnevno praktikuje zdrave životne navike, jednom mjesečno obavlja samopregled dojki, redovno odlazi na preporučene preventivne preglede, u skladu sa godinama života i učestvuje u organizovanim ljekarskim pregledima za rano otkrivanje i prevenciju raka dojke.

 Faktori rizika

Za pojavu raka dojke postoje određeni faktori rizika:

• Ženski pol:  u većini slučajeva obolijevaju žene, mada su registrovani slučajevi raka dojke i kod muškaraca.
• Uzrast: što je osoba starija veći je rizik od obolijevanja. Više od ¾ oboljelih je iznad 50 godina starosti.
• Lična istorija bolesti: Veći rizik da obole od raka dojke imaju žene koje su imale rak jajnika kao i one žene koje su se već liječile od raka dojke.
• Porodična istorija bolesti: bliska srodnica je imala rak dojke.
• Rana prva menstruacija prije 11 godine života i kasna menopauza (nakon 54. godine života).
• Ostali faktori rizika: žene koje nisu rađale ili su prvi porođaj imale nakon 30. godine života, žene koje nisu bile u mogućnosti da doje djecu, upotreba hormonske terapije – kontraceptivna sredstva i supstituciona terapija nakon ulaska u menopauzu, loše životne navike (prekomjerna tjelesna težina, nedovoljna fizička aktivnost i prekomjerna konzumacija duvana i alkohola).

Prisustvo faktora rizika nužno ne znači da će se osoba sigurno razboljeti. Oni samo ukazuju na viši stepen rizika od obolijevanja za razliku od osoba koje nemaju ili nisu izložene ovim faktorima rizika.

Rak dojke je oboljenje koje se razvija postepeno i za razvoj je potreban duži vremenski period. Međutim, u određenom broju slučajeva rak se razvija veoma brzo i to su agresivne forme raka dojke. Najčešće se razvija na gornjem spoljašnjem dijelu dojke, ali se može pojaviti i bilo gdje na dojci.

Zašto su važni redovni  preventivni pregledi?

Redovni pregledi su jedini pouzdan i najučinkovitiji način za očuvanje i unapređenje zdravlja. Oni obuhvataju samopregled dojki i preventivne zdravstvene preglede kojima se omogućava otkrivanje bolesti u ranoj fazi , kada postoje odlične šanse za potpuno izlječenje.

Preporuka je da svaka ženska osoba poslije 20. godine života jednom mjesečno uradi samopregled dojki, u periodu od petog do desetog dana računajući od početka menstrualnog ciklusa. Žene u menopauzi samopregled planiraju i izvode uvijek istog datuma u mjesecu. Mjesečni samopregled dojki sastoji se od vizuelne inspekcije dojki i pregleda strukture dojki u više položaja tijela (tokom tuširanja i ležećem položaju).

Ukoliko se tokom samopregleda dojki primijeti promjena u veličini jedne od dojki, promjena boje i izgleda kože dojke, naročito ako podsjeća na pomorandžinu koru, pojava bilo koje tečnosti iz bradavice (van perioda dojenja), uvučena bradavica (koja to prethodno nije bila), prisustvo čvorića u dojci, uvećan čvor u pazušnoj jami, potrebno je da se žena hitno, bez odlaganja, javi izabranom doktoru ili radiologu.

Ultrazvučni pregled dojki i mamografija su veoma važne metode preventivnih pregleda, jer se pomoću njih mogu otkriti promjene koje nisu dovoljno velike da se mogu osjetiti dodirom.

Ultrazvučni pregled dojki je metoda izbora za mlađe žene i trudnice. Pregled može trajati i do 30 minuta. Zakazuje se odmah po završetku menstrualnog ciklusa, kada su dojke manje bolne i napete, kod specijaliste radiologa koji je edukovan za tu vrstu pregleda.

Preporuka je da se bar jednom godišnje zakaže i ode na ultrazvučni pregled dojki.

Mamografija je široko prihvaćena kao zlatni standard za otkrivanje raka dojke u ranoj fazi kada je u velikom procentu izlječiv. Mamografijom se otkrivaju promjene u dojci  koje se ne mogu napipati ili otkriti drugim vrstama pregleda. Prilikom mamografije se koriste male i neškodljive doze zračenja.

Prema novim smjernicama mamografija se obavezno preporučuje ženama nakon 40. godine života ili ranije u dogovoru sa radiologom.

U Crnoj Gori je u opštinama Podgorica, Cetinje, Danilovgrad i Kolašin uspostavljen organizovan i centralizovan skrining program ranog otkrivanja raka dojke. Namijenjen je ženama starosti od 50-69 godina života. U skriningu se kao primarni test koristi digitalna mamografija.

Zdravstveno-vaspitne aktivnosti u okviru kampanje sprovodiće se tokom čitavog oktobra, a pojedine značajne aktivnosti biće nastavljene i nakon toga.

Povodom Ružičastog oktobra planirano je organizovanje događaja u zajednici i informisanje stanovništva o raku dojke, faktorima rizika za obolijevanje i značaju redovnih preventivnih pregleda putem elektronskih, štampanih medija i društvenih mreža.

Institut za javno zdravlje Crne Gore je pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja, a u saradnji sa Domom zdravlja Glavni grad i Kliničkim centrom Crne Gore osmislio edukativni video spot posvećen Ružičastom oktobru, koji će biti distribuiran elektronskim medijima i koji će se prikazivati tokom oktobra mjeseca sa značajnim porukama usmjerenim ka svim građanima i građankama Crne Gore.

Institut za javno zdravlje Crne Gore je planirao uspostavljanje i jačanje saradnje sa nevladinim organizacijama, kako bi poruka Ružičastog oktobra bila prenešena što većem auditorijumu.

U cilju podizanja svijesti o prevenciji, pregledima i samopregledima Dom zdravlja Glavni grad Podgorica u koordinaciji sa domovima zdravlja na nivou cijele Crne Gore će do kraja oktobra mjeseca omogućiti ženama dodatne mamografske preglede  u Domu zdravlja na Starom Aerodromu, u Podgorici.

Naime, žene iz gradova koji  nijesu obuhvaćeni skrining programom, nezavisno od uzrasne dobi, će biti u prilici da zakažu mamografski pregled u konsultaciji sa svojim izabranim doktorom, dok se žene iz Podgorice (uzrasne dobi od 40-49 godina) mogu javiti u Domu zdravlja na Starom Aerodromu kako bi zakazale svoj termin.

Na ovaj način će se obezbijediti ravnopravna zdravstvena zaštita za sve građanke u okviru kampanje “Ružičasti oktobar”, pri čemu je akcenat na prevenciji i sprečavanju  obolijevanja od raka dojke.

Bitno je znati:

• Prihvatanjem zdravih životnih navika znatno se može smanjiti rizik obolijevanja od malignih bolesti, pa i raka dojke.
• Preventivni pregledi za rano otkrivanje raka dojke su besplatni i dostupni svima.
• Preventivni pregledi se planiraju tokom čitave godine, ne samo tokom oktobra mjeseca.
• Nemojte čekati, odmah zakažite preventivni pregled!