RUSKA GEOPOLITIKA – SVESLOVENSTVO I(LI) EVROAZIJSTVO: DANILEVSKI, LEONTJEV, SAVICKI, DUGIN

Piše: Milan Gajović, diplomirani pravnik sa advokatskim ispitom i diplomirani ekonomista

„Svaka se zemlja na svijetu graniči sa nekom drugom državom; jedino se Rusija graniči sa Bogom.“ (Rajner Marija Rilke, 1875-1926, austrijski pjesnik)

„…Put do čovječanstva za svakoga od nas vodi kroz Rusiju…“ (Nikolaj Aleksandrovič Berđajev, 1874-1948, ruski politički i religijski filozof)

„Rus nije onaj koji nosi rusko prezime, već onaj koji voli Rusiju i smatra je svojom domovinom.“ (Anton Denjikin, 1872-1947, ruski carski general)

„…čim Evropljani opaze da smo počeli da poštujemo svoj narod i svoju nacionalnost, odmah će i oni početi da nas poštuju.“ (Fjodor Mihajlovič Dostojevski, 1821-1881, ruski književnik)
„…Sovjetski Savez (je) privremen. Rusija će se obnoviti.“ (Šarl de Gol, 1890-1970, francuski predsjednik i general; časopis „Pečat“, broj 79/2009)

„Vjera u Rusiju je jedna od odrednica srpskog identiteta…Muškarci nisu smjeli plakati…izuzev u dva slučaja: prvi je kad čuju da sestra tuži za bratom i drugi kad se pjeva o Rusiji.“ (Dr Đuro Bodrožić, 1966, naučni saradnik u Institutu za političke studije u Beogradu, u knjizi „Srpski identitet“)

Nikolaj Jakovljevič Danilevski (1822-1885, prirodoslovac, ekonomista, etnolog, filozof, istoričar…) je začetnik „teorije o istorijskim ciklusima“ i ideolog sveslovenstva (panslavizma). On je i geopolitičar, jer je proučavao odnose prostornog i političkog(državnog). NJegovo učenje predstavlja osnovu „ruske geopolitičke civilizacijske škole“ i kritiku evropskog (romansko-germanskog) civilizacijskog kruga. Odbacujući pojam opštečovječanskog i zapadnocentrične slike svijeta, proučavao je ulogu slovenske civilizacije u istorijskom procesu.

Suština istorijskog ciklizma (kružnog toka istorije) je postojanje „kulturno – civilizacijskih tipova“ koje uobličavaju religija, kultura, nauka, umjetnost, tehnologija, političke i društveno-ekonomske strukture. Kulturno- civilizacijski (istorijski) tip se sastoji od posebnih kulturološki i rasno srodnih naroda, čija se samosvojnost mora sačuvati. Tipovi se bore, međusobno i sa okruženjem, i organski se razvijaju: rađaju se, sazrijevaju i umiru. Izraz su najvišeg državnog jedinstva.

Samosvojan „slovenski tip“ ne pripada evropskoj romansko-germanskoj civilizaciji i najpotpunije je izražen u ruskom narodu. I to zbog religioznog i moralnog karaktera njegove kulture i posebnog društveno-ekonomskog uređenja zasnovanog na društvenoj solidarnosti i pravičnosti.

Danilevski je ukazivao i na brojna geopolitička ograničenja koje Evropa postavlja pred Rusiju, kao „nešto tuđe“, i čija je ogromna veličina prepreka pretenzijama romansko-germanske civilizacije. Stalna je sklonost takve Evrope da podržava slabljenje ruske narodne osnove, pogotovo na njenoj periferiji, gdje žive oni koji imaju romansko-germansko pokroviteljstvo. Zato, Rusija ne smije imati „ništavnu istorijsku ulogu imitatora Evrope“

Podsjetimo se, i njemački kancelar Teobald fon Betman Holveg (1856-1921) smatrao je da je zaostalo rusko carstvo pogodno za „razaranje neprijateljske zemlje iznutra“. Vlasti Prusije, a kasnije, i NJemačke slijedile su „strategiju narandžine kore“: ivična i neruska područja trebalo je odvajati od centralne Rusije, kao što se odvaja kora narandže.

Po Danilevskom, izgradnja stabilne slovenske države i stvaranje sveslovenskog saveza za odbranu od kolonijalnih pretenzija germansko-romanske civilizacije, za Ruse je pitanje opstanka. Jer, samo se ujedinjeno slovenstvo može suprotstaviti njihovim težnjama. Znači, sveslovenski savez je jedina zaštita od svjetske romansko-germanske vladavine:

„Ako oni (Rusi i Sloveni)…nijesu u stanju da stvore samobitnu civilizaciju, to jest, da dostignu stupanj razvijenog kulturno-istorijskog tipa, živog i djelatnog organa čovječanstva, onda im ne ostaje ništa drugo nego da se raspuste, rastvore i pretvore u etnički materijal, u sredstvo za postizanje tuđih ciljeva.“

Danilevski je smatrao da glavna opasnost prijeti od (globalne) vladavine jednog kulturno-istorijskog tipa, ma kakvo bilo unutardržavno političko uređenje. Vladavina jedne civilizacije i jedne kulture lišava ljude raznovrsnosti i motivacije za usavršavanjem:

„…opštečovječanskog…nema u stvarnosti…Svečovječanska zajednica …takođe ne postoji i ne može postojati, jer to je nedostižan ideal…koji može biti dostignut postupnim ili zajedničkim razvitkom svih kulturno-istorijskih tipova.“

Veliki protivnik evropskog „sveujedinjavajućeg“ i „sveuništavajućeg“ liberalizma, ali i slovenofilstva kao ploda zapadnog nacionalnog romantizma, bio je Konstantin Nikolajevič Leontjev (1831-1891, ruski ljekar, pisac, filozof, diplomata i konzervativni geopolitičar)

A Nikolaj Berđajev je dao sledeću definiciju:
„Konzervativizam podržava vremensku povezanost, ne dopušta konačan prekid te veze, spaja budućnost sa prošlošću. Konzervativizam ima duhovnu dubinu, okrenut je prema izvorima života, sjedinjuje se sa korijenima. Istinski konzervativizam je borba vječnosti sa vremenom, otpornost vječitosti nad prolaznošću. U njemu živi energija koja, ne samo da održava, nego i preobražava.“
Leontjev je usvojio učenje Danilevskog o samobitnom karakteru ruske civilizacije, različitom od evropske civilizacije. Međutim, po njemu, ruska i (sve)slovenska budućnost može se zasnivati samo na idealu vjere u obnovu i razvoj vizantizma, a ne na etničkoj bliskosti duhovno nesrodnih pravoslavnih i rimokatoličkih Slovena. Znači, u vizantizmu (pravoslavlju) se nalazi najautentičnije i najdublje vezivno tkivo koje slovenstvo povezuje u jedinstveni samosvojni kulturno-istorijski tip.

Leontjev je predstavnik „klasičnog evroazijstva“, kao cjelovitog ideološkog učenja, zasnovanog na religiji, istoriji, ekonomiji, pravu i kulturi. Pravoslavlje je vodeća duhovna sila Rusije, kao evroazijske države. Po Leontjevu, Rusija je naslednica „drevne Vizantije“. A pod „vizantizmom“ je podrazumijevao samodržavlje i pravoslavlje, kao prevlast duhovnog i sumnju u „sve što je ovozemaljsko“.

Treba naznačiti da su i Leontjev i drugi teoretičari evroazijstva pozitivno ocjenjivali uticaj Istoka na rusku istoriju, uključujući i mongolsko -tatarske najezde koje su, po njima, imale presudan pozitivni značaj za formiranje carske Rusije. Evroazijci su (zapadno)evropsku civilizaciju smatrali samo kao jednu od svjetskih civilizacija koja ne može biti obrazac drugima, a posebno ne ruskom narodu.

Leontjev je bio protivnik objedinjavanja Slovena pod ruskim pokroviteljstvom. Smatrao je da bi to bilo žrtvovanje Rusije, jer kod Slovena, ne postoji religijska istovjetnost, niti zajednička istorijska slika (poseban kulturno-civilizacijski tip) kao povezujućih faktora. Istorijska slika se izražava kroz zajedničke forme državnosti, filozofske i umjetničke pravce, literaturu i dr. Leontjev je smatrao da Slovenstvo, kao objedinjujuća sveslovenska ideologija, ne postoji, te da su, od svih Slovena jedino Rusi i Poljaci imali dugotrajnu i samostalnu državnost, kao faktor očuvanja samosvojnosti.
Koliki je ruski patriota bio Leontjev, pokazuje sledeća anegdota:

„…bio (je) diplomata na glasu…(i) jedno vrijeme i ambasador Ruske imperije na Kritu, daleke 1864.

U diplomatskom koru kolega mu je bio ambasador Derše, koji je predstavljao Francusku na Kritu. Taj se nesrećni Derše nepovoljno izrazio o Rusima i ruskoj politici, u jednom razgovoru. K. N. Leontjev je to primio kao ličnu uvredu i povredu ugleda Rusije i kaznio je Deršea tako…što ga je posjetio i išibao bičem!…“ (Dnevni list „Vijesti“, 4.novembar 2011.)

Petar (Pjotr) Nikolajevič Savicki (1895-1968, ruski ekonomista, diplomata i univerzitetski profesor) je bio ideolog i utemiljitelj evroazijstva, kao novog modela geopolitičke orijentacije sa uporištem u „istinskoj ruskoj tradiciji“. Naglašavao je potpuno različite istorijske puteve Evrope i Rusije – Evroazije. Po Savickom, Rusija – Evroazija je „Središnja oblast“ – „Srce svijeta“.

NJegovo učenje je geopolitički odgovor na teoriju o „globalnoj osovini istorije“, britanskog geografa i geopolitičara Halforda Makindera

Evroazijstvo proističe iz fizičko-geografske integralnosti Rusije – Evroazije i osobene etnokulturne, ekonomske i političke osobenosti. Po Savickom, to nije vještački spoj evropskih i azijskih uticaja na tok ruske istorije, nego samodovoljna i samobitna cjelina. Stvaranje autentičnog, kulturnog identiteta Rusije je rezultat i uticaja iz slovensko-mongolskog perioda.

Evroazija je „treći kontinent“, kao izraz geografske integralnosti Rusije – Evroazije, odnosno njenog istorijskog, kulturnog, ekonomskog i političkog jedinstva. Taj „kontinent“ je, ne samo fizičko-geografski integralan, već i samodovoljan svijet koji se razlikuje i od Evrope i Azije, kao perifernih djelova. Prostor istočne Evrope je integralni dio evroazijskog kopna.

Savicki je smatrao da je istorijska funkcija prostora rezultat osobenosti geografskog položaja (mjesta) i njegovog presudnog uticaja na društvene procese (razvoj). Na osnovu sinteze geografskih i istorijskih načela predložio je osoben teorijsko-disciplinarni pristup – geosofiju.

Po Savickom, Rusija je posebna civilizacijska tvorevina – „središnja država“, koja predstavlja sintezu svjetske istorije. A „središnjost“ Rusije je osnov njenog istorijskog identiteta – nije dio Evrope, niti nastavak Azije. Ona je samostalni svijet i duhovno – istorijska geopolitička realnost – „Evroazija“. To je poostvarena ideja o ruskom prostoru i ruskoj kulturi, kao istorijski posebnoj civilizaciji. Rusija nije nacionalna država, nego osobena civilizacija pravoslavne tradicije, slovenske kulture i značajnog mongolsko- tatarskog uticaja.

Iz geografske specifičnosti evroazijskog kopna proističe i politička osobenost, izražena u snažnoj, kontinentalnoj državi, koja bi obuhvatala sve sfere društva. Kao evroazijska federacija, treba da bude zasnovana na ideokratskom poretku (zajedničkom pogledu na svijet), demontiji („organskom“ razumijevanju nacije na principu „jedinstva kulture“), dužnosnom društvu (u kome je građanin dio cjeline, ali i podređen cjelini), nepartijskom sistemu, te mješovitom državno – privatnom vlasništvu. Ideokratija je i duhovni impuls – Ideja, odozgo nadolje, sa ključnom ulogom „duhovnih vođa“.

Takva država bila bi zasnovana i na formiranju nadnacije, proistekle iz svijesti o zajedničkom istorijskom razvoju. Federalne jedince bi se konstituisale na geografskom i ekonomskom principu, sa kulturnom autonomijom pojedinih naroda.

Učenje Savickog i evroazijaca predstavlja nomos zemlje, odnosno kontinentalni, kopneni geopolitički identitet. Po Karlu Šmitu, njemačkom političkom filozofu, „nomos zemlje (kao i njegova antiteza-nomos mora) jeste geopolitički identitet, odnosno trajna veza između prostora i države, odnosno između prostora i prava.

Aleksandar Geljevič Dugin (1962, savremeni ruski filozof, sociolog, geopolitičar i pisac) je poštovalac tradicionalizma, te radikalni kritičar unipolarnog svijeta i (neo)liberalizma. Osnivač je nove ruske geopolitike, odnosno savremene evroazijske političke škole – „novog evroazijstva“. Tvorac je „četvrte političke teorije“, jer smatra da su političke teorije liberalizma, fašizma i socijalizma prevaziđene.

Osnov njegove teorije je stvaranje multipolarnog svijeta, zato što je liberalizam postao „politička religija“ i totalitarna ideologija (liberalni totalitarizam). Dugin, s pravom, smatra da globalisti uništavaju tradiciju u ime individualizma:

„Globalizam je antiljudska ideologija, usmjerena protiv čovječanstva, koja teži da čovjeka oslobodi od svakog oblika kolektivnog identiteta – od vjere, kulture, naroda, pa čak i od pola, a sjutra i od pripadnosti ljudskom rodu…“

Ne postoji univerzalna politička teorija. Poštujući nesporne univerzalne vrijednosti, politička teorija treba da se prilagođava tradiciji i identitetu svakog naroda, a međunarodni odnosi da se zasnivaju i na kulturi i čovječnosti.

Po Duginu, atlantska geopolitika Evroaziju smatra objektom i teži da je stavi pod svoju kontrolu u cilju očuvanja svjetske dominacije Zapada. Ruska geopolitika višepolarnog svijeta teži da Evroaziju učvrsti kao samostalni, slobodni i nezavisni subjekat. Za to je neophodan i izlazak na topla mora.

Dugin ističe i značaj intelektualnog suvereniteta Rusije, jer smatra da ga savremena Rusija nema, kao ni „razumljivi, suvereni Logos“. Misleća Rusija misli tuđom (zapadnom) glavom. Ta druga „glava“, koja se nekritički prihvata kao suverena i utemeljena, „pozajmljuje“ Rusiji, odnosno ruskoj političkoj i intelektualnoj eliti, gotove obrasce mišljenja (gotovu istinu), odnosno sociokulturne i „demokratske“, pravno- političke standarde kolektivnog ustrojstva i kolektivnog i individualnog ponašanja. Dugin kaže:

„Kad se postavi pitanje istine, Rusija se prečesto obraća onima koji insistiraju da je znaju – liberalima i globalistima…Kad god je potrebno donijeti fundamentalnu…odluku, temelji se traže u…onoj instanci koja pretenduje da posjeduje istinu na globalnom nivou. I zato često imamo osjećaj da su u Rusiji, od 90-tih godina, institucije spoljne uprave ostale netaknute i da zemljom još uvijek upravljaju neke druge instance, a ne postojeće strukture vlasti…“ (Časopis „Pečat“, broj 633/2020).

Sagledamo iz geopolitičkog ugla i rusku vojnu akciju u Ukrajini, koja je u toku. Kijevska Rusija je kolijevka ruske državnosti. Da bi Rusija bila značajan globalni faktor (da ima tzv. stratešku dubinu prema Zapadu, prije svega), neophodno je da u potpunosti kontroliše ukrajinski prostor. Uz to, Ukrajina je 30-tak godina pripremana da bude antiruska geopolitička destinacija, tako da je postala opasna prijetnja opstanku ruske države i naroda, nuklearnim i(li) biološkim ratom.

Podsjetiću na riječi zapadnog, poljsko-američkog, geostratega i patološkog rusofoba, Zbignjeva Bžežinskog:

„..bez Ukrajine, Rusija nije imperija, dok je, uz sebi podređenu Ukrajinu, Rusija automatski imperija.“