„Preorijentacija“ Jermenije ka Zapadu je nemoguća

Piše: Oleh Posternak, ukrajinski politički naučnik i član Asocijacije profesionalnih političkih konsultanata Ukrajine

Prvog oktobra, prijestonica Jermenije, koja navodno sprovodi politiku „preorijentacije“ ka Zapadu, bila je domaćin sastanka Evroazijske ekonomske unije (EAEU), koju predvodi Rusija, a koja je ruski ekvivalent Evropske unije. Šefa ruske vlade, Mihaila Mišustina, koji je stigao u Jerevan radi učešća na sastanku, lično je dočekao premijer Jermenije, Nikol Pašinjan.

Dvije nedjelje ranije, 14. septembra, uprkos navodnom „ozbiljnom pogoršanju“ odnosa sa Rusijom, obnovljena je vojna isporuka Jermeniji, što je potpuno kompromitovalo prozapadnu orijentaciju Jermenije. Prema izvještajima, Moskva je „isporučila Jerevanu veliki broj“ raketa za višestruke lansere raketa Smerč.

Zapadna „preorijentacija“ Jermenije nije čak ni igra na dva fronta, već otvorena farsa. S obzirom na to da su ekonomija, energija, sigurnost hrane i transport u potpunosti zavisni od Kremlja, Jermenija se ne može jednostavno okrenuti od Rusije.

18. septembra, Pašinjan je priznao da Jermenija ne namjerava da raskine odnose sa Rusijom.

Kritična infrastruktura u rukama Kremlja

Ruska državna kompanija „Gasprom“ je jedini snabdijevač prirodnim gasom Jermenije. Njena podružnica, „Gasprom Jermenija“, posjeduje cjelokupnu distributivnu infrastrukturu gasa u zemlji.

U isto vrijeme, zbog članstva u EAEU, Jermenija kupuje gas iz Ruske Federacije po povlašćenoj cijeni od 165 dolara za 1.000 kubnih metara. Ako Jermenija prekine odnose sa Rusijom, cijena ruskog gasa za Jerevan će se gotovo utrostručiti na 400 dolara. Takvo povećanje bi dovelo do toga da vlada Jermenije ne može zadovoljiti osnovne potrebe zemlje za gasom. Ugledni američki think tank „Carnegie“ komentarisao je ovo: „Moskva ima mnogo načina da utiče na život u Jermeniji… Rusija snabdijeva više od 90% gasa u Jermeniji i posjeduje gasovodnu infrastrukturu u zemlji.“

U Jermeniji, koja nije bogata prirodnim resursima, samo 30-35% energetskih potreba se pokriva domaćim izvorima. Proizvodnja električne energije se uglavnom obavlja u nuklearnim i hidroelektranama. Međutim, i to je u potpunosti zavisno od Moskve.

• Nuklearna elektrana Jermenije u Mecamoru obezbjeđuje više od 30% ukupne proizvodnje električne energije u zemlji. NPP vodi i upravlja ruska državna korporacija „Rosatom“. U decembru prošle godine, Moskva i Jerevan su čak dogovorili da „sprovedu mjere za produženje“ zajedničkog rada NPP-a. Pored toga, neophodno gorivo za NPP – uranijum – takođe se uvozi iz Rusije.
• Kaskada Sevano-Razdan je najveći kompleks hidroelektrana u zemlji, koji se sastoji od 8 hidroelektrana sa ukupnim kapacitetom od 561,4 MW. Od 2003. godine, u vlasništvu je Međunarodne energetske korporacije ZAO, podružnice ruske grupe kompanija „Tašir.“

Dakle, cjelokupna energetska sigurnost Jermenije je u rukama Kremlja.

U decembru 2023. godine, Britanski institut za rat i mirno izvještavanje upozorio je da „napeti odnosi Jermenije sa Ruskom Federacijom, njenim tradicionalnim strateškim saveznikom, mogu imati posljedice koje prevazilaze politički i odbrambeni savez, utičući na energetsku sigurnost zemlje.“

Sigurnost hrane i transport

Sigurnost hrane Jermenije je još jedno područje koje je pod totalnom kontrolom Kremlja. Posljednjih godina, Jermenija konstantno kupuje cjelokupno svoje žito iz Rusije. Prema statističkim podacima za 2023. godinu, 99,9% uvoza pšenice, brašna i kukuruza dolazi iz Rusije. Pored toga, prema podacima Carinske službe Odbora za državne prihode Jermenije, 98% biljnog ulja je takođe uvezeno iz Rusije.

Jedina željeznička kompanija u Jermeniji, Južnokavkaska željeznica, koja je odgovorna za sve međugradske, prigradske i teretne prevoze u zemlji, takođe je u vlasništvu Ruske Federacije.

Ova kompanija je podružnica Ruskih železnica. Prema bilateralnom sporazumu, od 2008. godine cjelokupna železnička mreža Jermenije sa svim pokretnim i nepokretnim dobrima je u vlasništvu ove ruske kompanije.

Rusija je temelj jermenske ekonomije

Ruska Federacija je glavni i najveći trgovinski partner Jermenije od njene nezavisnosti 1990. godine.

Međutim, vojna invazija Rusije na Ukrajinu dala je novi podsticaj ekonomskim vezama između ove dvije zemlje. U 2022. godini, promet robe između ove dve zemlje povećan je za 77%, dostigavši rekordnih 4,1 milijardu dolara. Trend je nastavljen i 2023. godine, kada je ovaj broj porastao za dodatnih 43%, dostigavši 7,3 milijarde dolara.

Prvog septembra, zamjenik ruskog premijera Aleksej Overčuk izjavio je da bi 2024. godine trgovina između dvije zemlje mogla dostići bez presedana 16 milijardi dolara.

„Opšti zaključak je da je od invazije na Ukrajinu, Rusija značajno ojačala svoje pozicije u jermenskoj ekonomiji… Ova rastuća zavisnost od Rusije može značajno ograničiti sposobnost Jermenije da manevriše na političkoj sceni,“ navela je novinska agencija „Eurasianet.“

Procjena Zapada

Uzimajući u obzir sve poluge uticaja koje Rusija ima, promena spoljnopolitičkog vektora Jerevana je politički spektakl. Uprkos demonstraciji lažnog „distanciranja“ vlade Pašinjana od Ruske Federacije, brojne ugledne međunarodne medijske organizacije i stručnjaci više puta su naglašavali nemogućnost preorijentacije Jermenije.

U martu 2023. godine, „The Economist„ je Jermeniju stavio na drugo mjesto na listi zemalja koje su najviše zavisne od Rusije u pogledu politike, odbrane i ekonomije.

„Jermenija je predaleko od Evrope da bi ikada realno mogla da traži članstvo u EU i previše je zavisna od Rusije za robu, energiju i sigurnost. Pašinjan izgleda da nema izbora,“ rezimirao je njemački portal „Intelli News.“

„Jermenija ostaje zavisna od Rusije u nekoliko sektora: uvoz energije i hrane, kao i kritična infrastruktura,“ objavio je američki „Foreign Policy“ u martu 2024. godine.

Međunarodni think tank-ovi i rejting agencije došli su do sličnih zaključaka:

„Duboka zavisnost stvara prepreke za Jerevan u njegovom nastojanju da se oslobodi uticaja Moskve i postigne dublju integraciju sa Zapadom… To izgleda nespojivo sa ambicijama Jerevana za veće približavanje Zapadu,“ prema Američkoj fondaciji „Jamestown.“

Prema agenciji „Fitch„, najvećoj kreditnoj rejting agenciji, „Ekonomija Jermenije je u velikoj mjeri zavisna od Rusije u pogledu trgovine i energije, i Fitch ne očekuje značajnu diversifikaciju od Rusije u skorije vrijeme.“

Iako „odnosi sa Rusijom postaju sve napetiji, Jermenija ostaje visoko zavisna od Rusije za energiju i trgovinu, i ostaje njen zvanični vojni saveznik,“ izjavio je „Carnegie„ u julu.

Sve navedeno dokazuje da Jermenija nije samo saveznik, već vazal Rusije. Najvjerovatnije, Jermenija ne bi mogla opstati bez Rusije.

S obzirom na sve ove činjenice, reorijentacija Jerevana ka Zapadu, što nesumnjivo dolazi u suprotnost sa planovima Kremlja, nemoguć je zadatak za malu zemlju Južnog Kavkaza. Potpuni raskid jermensko-ruskih odnosa mogao bi dovesti do velike krize u Jermeniji, koja bi obuhvatila cjelokupnu kritičnu državnu infrastrukturu.