Prećutani zločin: Zvjerstva albanskih kvislinga nad Srbima i Jevrejima na Kosovu i Metohiji u Drugom svjetskom ratu

Autorska izložba dr Nenada Antonijevića, muzejskog savjetnika u Muzeju žrtava genocida, pod nazivom „Prećutani zločin: Zvjerstva albanskih kvislinga nad Srbima i Jevrejima na Kosovu i Metohiji u Drugom svjetskom ratu“, biće svečano otvorena sjutra, u 18 časova, u Gradskom muzeju u Kosovskoj Mitrovici.

Izložba je realizovana u saradnji Muzeja žrtava genocida i Gradskog muzeja u Kosovskoj Mitrovici, a prethodno je već predstavljena u Kruševcu, Paraćinu i Trebinju.

Kako se navodi u katalogu, na udaru terora albanskih kvislinga 1941. godine prvi su se našli solunski dobrovoljci, kolonisti i naseljenici. Najdrastičniji primjeri terora, ne samo albanskih formacija, već i okupatora (Njemci, Italijani i Bugari), bili su zločini počinjeni nad srpskim civilima, kao i napadi na manastire, crkve i druge vjerske objekte, monaštvo i sveštenstvo SPC, i Holokaust, naročito u Prištini.

Poseta Mustafe Kruje, predsednika albanske Vlade, Kosovu i Metohiji, krajem juna 1942. godine, nagovijestila je potpuni egzodus preostalog srpskog civilnog stanovništva. Izdate su naredbe prefektima i potprefektima da sve Srbe starosjedioce proglase naseljenicima i da ih po tom osnovu, uz pomoć italijanskih i njemačkih službi, protjeraju u centralnu Srbiju ili transportuju u koncentracione i logore za internaciju.

Krajem juna 1942. godine u okolini Prištine ubijen je veliki broj Srba. Tokom druge polovine iste godine albanske kvislinške formacije pojačale su teror u gotovo svim srpskim selima i naseljima. Jedan od najmasovnijih zločina nad srpskim civilima desio se u Peći i okolini, poslednjih mjeseci 1943. godine, neposredno nakon kapitulacije Italije, kada je ubijeno više stotina Srba. Pokolj Srba u Uroševcu i okolini sproveden je tokom septembra 1943. godine, kada je ubijeno nekoliko desetina ljudi. Masovno ubijanje srpskog življa izvršeno je i u prvoj dekadi decembra 1943. godine u Peći i okolinim selima, a najveći broj zločina počinili su pripadnici albanske kvislinške formacije Kosovski puk.

Albanski kvislinzi nisu ubijali civile samo na KiM, već i u zapadnoj i južnoj Srbiji, na Čakoru i u Polimlju, u Rožaju i Tutinu, koji su bili dio pećke prefekture, kao i u Deževskom srezu, koji je bio dio Kosovskomitrovačkog okruga.

Veliki zločin u selu Velika

Veliki zločin nad civilnim srpskim stanovništvom počinjen je u selu Velika, na planini Čakor, 28. jula 1944. godine, kada su pripadnici 21. njemačke SS divizije Skenderbeg, koju su sačinjavali albanski kvislinzi sa KiM, brutalno ubili najmanje 428 mještana, pretežno djecu, žene i starce. Srpsko i jevrejsko stanovništvo KiM stradalo je i u logorima i zatvorima koje su formirali italijanski, njemački i bugarski okupatori, kao i albanski kvislinzi. Najozloglašeniji zatvori bili su u Gnjilanu, Peći, Prištini, Uroševcu, Đakovici…

Italijani su od albanskog stanovništva formirali pomoćnu plaćenu policiju, poluvojničke dobrovoljačke formacije i bataljon kvislinške milicije. Najznačajnije albanske oružane formacije koje su vršile zločine bile su vulnetari – dobrovoljci, žandarmerija, milicija, Kosovski puk, bataljon Druge prizrenske lige, pripadnici 13. SS divizije Handžar i 21. SS divizije Skenderbeg, pripadnici njemačkih obavještajnih službi, kao i balisti. Oni su odgovorni za: ubistva, pokušaje ubistava, zastrašivanje, maltretiranje, mučenje, trovanje, ranjavanje, internacije, zatvaranje, hapšenje, prebijanje, prinudni rad, ucjene, otmice, silovanja, uzurpiranje poljoprivrednog zemljišta, vinograda, šuma, progon sa posjeda, krađu i pljačku, oduzimanje ili uništavanje pokretne i nepokretne imovine, otimanje stoke.

Posebno teški zločini bili su otmice žena, djevojaka i djece, silovanja i prisilna odvođenja devojaka iz roditeljskog doma i udaja bez uz prisilnu promjenu vjere, kao i traženje novčanog otkupa za otete srpske civile.

Albanski kvislinzi su već 17. aprila 1941. godine u Prizrenu, kao gradski stražari, upali u zgradu Bogoslovije i uz prijetnju oružjem oduzeli ključeve svih odeljenja u školi, a osoblje noću istjerali. Opljačkan je magacin sa namirnicama, kao i rektorova spavaća soba i salon, a oteta je i stoka sa imanja Bogoslovije. Školsko imanje u Prizrenskom polju prisvojio je Albanac Niazija Aljušanović. U stambenim zgradama Bogoslovije bilo je smješteno nekoliko srpskih porodica koje su tu našle utočište.

Ista sudbina je pogodila i monašku školu u manastiru Visoki Dečani, mada su Njemci dozvolili evakuaciju osoblja i učenika. Odlaskom Njemaca i dolaskom Italijana, po rješenju italijanske komande u Peći, cjelokupna imovina lavre Visoki Dečani tretirana je kao ratni plijen. Kasnije, Albanci su oduzeli manastirske zgrade koje su se nalazile izvan manastira Visoki Dečani, kao i električnu centralu, strugaru, dvije vodenice, dok su manastirsku šumu posjekli. Na čelu pljačkaša bio je Albanac Sali Rusta, tzv. arnautski vojvoda, iako je u tursko vrijeme bio „branilac“ lavre Visoki Dečani.

Crkva Presvete Bogorodice u Koriši kod Prizrena potpuno je razrušena. Porušene su sve srpske pravoslavne bogomolje koje su naseljenici srpske nacionalnosti posle Balkanskih i Prvog svjetskog rata podigli na prostorima od Prizrena do Đakovice. Opljačkana je i razrušena crkva u Novom Čikatovu, na pruzi Kosovo Polje-Drenica. U Pećkom, Istočkom, Đakovičkom i Dreničkom srezu, Albanci su početkom okupacije 1941. godine porušili najmanje 16 srpskih pravoslavnih bogomolja.

Na početku okupacije, na KiM je ubijeno najmanje 14 sveštenika i jedna monahinja. Prota Andrija Popović iz Istoka likvidiran je u svojoj kući, pred članovima porodice. U Istočkom srezu su, pod komandom Rama Alije, vulnetari ubili jeromonaha Nikodima (Radosavljevića), sabrata monaške obitelji manastira u Gorioču. Ubijen je i sveštenik Stale Tijanić u čiju kuću su ubacili bombu. U selu Ranilug kod Gnjilana, Albanci su ubili sveštenika Krsta Popovića, dok je jeromonah Janićije (Milović) iz sela Binač nestao. Monah iz Visokih Dečana Stefan (Živković) ubijen je u selu Zočištu kod Orahovca, a monah German je interniran u Albaniju gdje su ga ubili balisti. U Podujevu, albanski kvislinzi ubili su sveštenika Aleksandra Perovića. Todor Sekulić, sveštenik iz Ljubižde kod Prizrena, podlegao je ranama zadobijenim od podmetnute bombe u manastiru Visoki Dečani. Bugari su u Kačaniku ubili i sveštenika Stajka Popovića iz Prizrena.

Realizaciju ove izložbe omogućili su Ministarstvo kulture i Fondacija Muzeja žrtava genocida, a podržali Muzej Jugoslavije, Vojni muzej, Ansambl narodnih igara i pjesama AP Kosovo i Metohija ,“Venac“ i Filozofski fakultet Univerziteta u Prištini sa privremenim sjedištem u Kosovskoj Mitrovici.

(Novosti online)