Petnaest godina izvještaja o pravima Srba

Piše: Čedomir Antić

​Sliku odnosa Sjedinjenih Država i NATO-a prema srpskom narodu, nije nam pružila neinteligentna ali iskrena tvrdnja generala Hodžiza, izrečena prije pet godina, prema kojoj je Srpska pravoslavna crkva najveća prijetnja za SAD na Balkanu. On je tada SPC pretpostavio postojećim organizacijama Al Kaide i Islamske države, te službama Ruske Federacije i NR Kine. Rekao bih da je ta izjava bila incident i propust – jednostavno pred medije su poslali su čovjeka koji je toliko ograničen (uzgred riječ je o trećem izdanku istog imena, srednjeg slova i prezimena poteklom iz iste porodice) da je javno prenio predrasude i ocjene koje su može biti bile izrečene neformalno, iza zatvorenih vrata. Precizniju sliku odnosa SAD i NATO-a prema srpskom narodu nesumnjivo predstavljaju ispadi njihovih pristalica u našim krajevima. Prije nekoliko dana bošnjački patriota srpskog imena i prezimena objavio je kako je Narodna biblioteka Crne Gore u smrtnoj opasnosti.

U daljem tekstu stoji da je u izmijenjenim temeljnim aktima, kao cilj njenog zanimanja, uzeta teritorija Crne Gore – umjesto crnogorska nacija.

Takav stav u Srbiji (da srpske ustanove prvo imaju zadatak da okupljaju cjelokupnu srpsku naciju – koja za razliku od crnogorske značajnim dijelom živi izvan granica Republike Srbije) uvijek bi naišao na kritike istih tih natoidnih kerbera. Ipak, odluka da Narodna biblioteka Crne Gore (u uslovima u kojima 90% nacionalnih Crnogoraca živi u toj državi, a čine manje od polovine njenog stanovništva), ne bude samo „crnogorska“ već i „srpska“, „muslimanska“, „bošnjačka“ i dr. izaziva konvulzije ravne onima koje bi dobar vjernik, prije nekih 1.600 godina, doživio kada bi mu neko rekao da Hrist nije Božiji sin.

Drugi primjer vezan je za vijest, sličnog pravca i značaja, prema kojoj su srpska udruženja tražila od Ustavnog suda Crne Gore da natpis na ulazu u zgradu ove ustanove bude i na ćirilićnom pismu.

Sve je to u skladu sa Ustavom Crne Gore iz 2007. godine. Ipak, komentari ispod ove vijesti, objavljene na Cedemovom sajtu, rječito govore o stanju duhova ekstremnih Crnogoraca ali i Ratluka (dvoidentitetaša u Crnoj Gori). Jedan čitalac ove vijesti reče kako su „Crnogorci i izmislili ćirilicu, pa mogu i da je se odreknu“. Pored tog gotovo mitološkog nezananja koje šovinisti inače često pokazuju, postavlja se i pitanje da li bi neko tako mogao da se formlano izjasni kao homoseksulac, a onda iz te pozicije zatraži da se ospore prava ovoj seksualnoj manjini? Da li je onda Milošević bio u pravu kada je promovisao „poštene Albance“, koji su onda kao Albanci govorili umjesto većine? Možda bi neko u budućnosti mogao da izmisli i „poštene Crnogorce“? Drugi pak reče kako je „Vuk Karadžić bio Crnogorac“, pa samim tim Crnogorci sa njegovim djelom mogu da rade šta hoće… Eh, ta blažena neopterećenost činjenicama… No, slušao sam tako, prije 20 godina, u Budimpešti jednog američkog profesora (univerziteta !), koji je tvrdio da je srpski nacionalizam ekstreman zato što ga je formulisao čovjek sa granice – „Crnogorac“ Vuk Karadžić. Uzalud mu je bilo objašnjavati da je Vuk Karadžić rođen u Beogradskom pašaluku, 1787. godine, da se njegov deda doselio iz Petnjice (danas pored Šavnika – osnovanog 1861 godine). Celokupnu Nikšićku nahiju oslobodila je crnogorska vojska 1877. godine i ovaj kraj tada prvi put postaje dio Crne Gore i države koja se tako zove. Vuk Karadžić je tada bio već više od 13 godina mrtav.

Pritom, crnogorski nacionalista (koji tvrdi da bi trebalo da ponovo postanu katolici poput starih Dukljana) Živko Andrijašević, tvrdi da je crnogorska nacija prvi put spomenuta 1920. godine. Ali objasni ti to budalama… Američkom skotu, koji zna i za Radovana Karadžića i rado bi ga poistovjetio sa Vukom i cjelokupnim njegovim djelom. Nije to mnogo jasnije ni ovom komentatoru, inače ratkučkom nerastu – koji je Srbin u mjeri dovoljnoj samo da se srpstva odrekne (pošto Crnogorci misle da su njihovi stari bili Hrvati, Iliri ili makar Jugoslaveni).

To je sve slika odnosa prema pravima jednog evropskog naroda. Mi Srbi ne tražimo ništa drugo osim ravnopravnost. Ako je to SAD, NATO-u, EU i našim susedima previše i nedopustivo, neka promisle o svetu koji su stvorili i koliko isti uopšte može da opstane.

​Svakog 4. avgusta, na dan napada hrvatskih oružanih snaga na Srpsku Krajinu i najvećeg trajnog progona koji se dogodio u Evropi posle 1949. godine, u Beogradu predstavljamo godišnji Izvještaj o političkim pravima srpskog naroda u regionu. Napredni klub, malo udruženje građana, je 2008. godine započelo sa posmatranjem stanja prava zagraničnih Srba. Analizirali smo postojeća politička prava srpskog naroda – definisana ustavima i zakonima susjednih država – više od decenije nakon što su ratovi i krize prošli.

​Socijalistička Jugoslavija je razbijana i konačno se raspala na pitanju kolektivnih prava njenih naroda i jedne nacionalne manjine. Ova prava su tokom sedmadeset godina prvo teritorijalizovana a zatim su federalne jedinice postale važnije od savezne države, da bi je konačno – uz pomoć SAD, Britanije i Njemačke – i srušile uz tvrdnju da je krivica praktično isključivo na onima koji su branili zajedničku državu.

U osam susjednih i okolnih država, od kojih tri sa simboličnim brojem stanovnika srpske nacionalnosti nisu bile u sastavu jugoslovenske države, te jednoj teritoriji pod zaštitom UN koja je dio Srbije, živelo je 1991. oko 2,6 miliona Srba. Gledano bez stanovništva ostatka Republike Srbije, ti Srbi činili bi u to vrijeme treći narod po brojnosti u federaciji – iza većine Srba (iz glavnine matične republike) i Hrvata. Prema popisima koji su izvršeni početkom treće decenije 21. veka, Srba na spomenutim prostorima ima oko 1,6 miliona – dakle za trideset godina 38,5% manje. Ratovi su i počeli nakon što su u procesu jednostranog otcjepljenja većinski narodi u Hrvatskoj i BiH ukinuli postojeća prava tamišnjima Srbima. Niko iz SAD i EU nije kasnije tražio povratak tih prava, niti Status 1974+ koji su neprekidno zahtijevali za kosovskometohijske Albance. Srbi su u BiH i Hrvatskoj međunarodno priznata prava (Dejtonskim i Erdutskim sporazumima) stekli boreći se u ratu protiv država koje su im ukinula ranija prava i NATO-a koji je ratovao na strani njihovih neprijatelja. Na Kosovu i Metohiji prava su privremeno odbranjena samo u krajevima gdje su Srbi većina i to zahvaljujući tome što u ratu nisu smjesta pobijedili „OVK“ ni njeni saveznici, već je on završen nekakvim sporazumom. Tamo gdje je do nestanka zajedničke države došlo mirno – u Crnoj Gori, S . Makedoniji i Sloveniji – Srbi u početku nisu uživali bilo kakva kolektivna prava, a do danas nisu ravnopravni ne samo sa većinom, već ni sa ostalim manjinskim narodima.

Slično je i u Albaniji. Jedino trajnije dobro stanje političkih i drugih prava Srba održalo se tokom prethodnih decenija u Ruminiji i Mađarskoj, no dok se u prvoj neprekidno visoka prava Srba održavaju, a simboličan broj naše manjine smanjuje, u drugoj je položaj dodatno poboljšan, a broj uvećan.

​Rat u Ukrajini radikalizovao je susjedne nacionalizme kao i politiku SAD i saveznika prema Srbiji i srpskom narodu.

Nelegalnim imenovanjem Kristijana Šmita za visokog predstavnika UN u Bosni i Hercegovini počeo je novi talas kršenja Ustava BiH. Pored nevještih i slabo planiranih intervencija nelegalnog i nedemokratskog stranog činioca, radikalizovana je i većina članova Ustavnog suda BiH. Riječ je o sudijama kojima je prošao mandat. Oni su većinom stranci i Bošnjaci bliski SDA. Ustavni sud je pokušao da oduzme imovinu samo Republici Srpskoj (ne i drugom entitetu). Spomenuta većina je samovlasno promijenila princip odlučivanja i sada tvrde da je moguće da i bez prisustva sudija Hrvata i Srba donose odluke. Budući da je do sada pokušavao da mijenja umjesto da tumači ustav, izvjesno je da bi takav Ustanvni sud uz povoljne okolnosti, te podršku neke vojske, mogao da proba i da ukine Republiku Srpsku. Učestali su incidenti u javnosti koje po pravilu izazivaju Bošnjaci. Kada se u središtu nekog skandala nađu građani Srbi, onda to dobija višestruke političke razmjere i medijske odjeke u odnosu na sve druge slične događaje.

Na prostoru AP Kosovo i Metohije pod zaštitom UN, srušena su sva politička prava Srba. Nije sproveden Briselski sporazum iz 2013. godine, Srbi ne uživaju čak ni manjinska prava predviđena Ahtisarijevim mirovnim planom koji je Srbija odbila ali u skladu sa kojim su albanski separatisti napisali svoj ustav. Nastojanje da od Srbije silom iznudi priznanje nezavisnosti vlada Aljbina Kurtija sprovodila je čak i preko granice sukoba sa dijelom svojih zaštitnika iz EU. Na Sjeveru Kosova su sprovedeni nelegitimni izbori, zaposjednute su ustanove, Srbi su napadani češće nego ikad posle Pogroma iz 2004. godine. Zabilježene su desetine napada na civile, a policajac je čak bez bilo kakvog razloga pucao na djecu. Napadane su crkve i skravljena groblja.

Iako je u Crnoj Gori tokom prethodne godine na izborima konačno smijenjen Režim Mila Đukanovića, nije došlo čak ni do izjednačavanja prava srpskog naroda sa nacionalnim manjinama: srpski jezik, književnost, kultura i pismo i dalje su sistematski suzbijani. Ambasadorka SAD vršila je pritisak da stranke koje predstavljaju Srbe ne budu primljene u koalicionu vladu. Srbi su uspjeli da uđu u vlast u većini opština i njihov politički značaj učinio je da se poveća udio građana srpske nacionalnosti na službi u državnoj upravi i lokalnoj samoupravi. Ipak i dalje nisu zastupljeni srazmerno njihovom broju. Nastavljene su kampanje mržnje protiv srpskog naroda u medijima.

Srbi u Republici Hrvatskoj i dalje ne uživaju puna prava propisana međunarodnim ugovorima i lokalnim zakonima. Zajedničko vijeće opština je i dalje tek nevladina organizacija, pravo na jezik i pismo je u velikom broju mjesta osporeno protivno zakonu. Incidenti u javnosti i kampanje mržnje su svakodnevni.

U Sjevernoj Makedoniji srpski narod i dalje ne uživa ista prava koja sjevernomakedonska manjina koristi u Srbiji. U Sloveniji srpski narod, iako najbrojniji posle Slovenaca, nema formalna prava nacionalne manjine. U Albaniji su Srbima uskraćena čak i skromna prava koja su stekli između 2010 i 2020. godine. Srbija zbog „Otvorenog Balkana“ nije javno spominjala prava srpskog naroda u S. Makedoniji i Albaniji.