Njemački Welt: Zapad posustaje u rvanju svjetskih sila u Africi, hoće li taj kontinent u budućnosti zavisiti od Kine i Rusije?

Iz evropske perspektive, Somalija je prije 13 godina bila propala država, obilježena terorom i glađu. Turska je, s druge strane, tu zemlju vidjela kao geopolitički poklon. Pa je Somalija, prvi put posle 20 godina, ugostila jednog stranog državnika. Recep Tayyip Erdogan, tada još premijer Turske, sletio je 2011 sa svojom porodicom u somalijski glavni grad Mogadiš, u kom je u tom momentu besnela bitka protiv islamističkih terorista, koji su koji dan prije Erogana izvršili napad na hotel u kojem je poginulo 24 ljudi, piše njemački Welt.

Iz ovog hrabrog službenog putovanja razvilo se blisko partnerstvo. U februaru su dvije zemlje potpisale vojno-pomorski sporazum. Somalija je Turskoj na najmanje deset godina prepustila autoritet nad somalijskim teritorijalnim vodama i dijelom tamo ostvarenih prihoda. Zauzvrat, Ankara će štititi to područje i izgraditi somalijsku ratnu mornaricu, koja je – kao i cijela država – propala u građanskom ratu. Uz to je potpisan i ugovor o eksploataciji somalijskih sirovina.

Ne samo u Somaliji, nego u cijeloj Africi Turska projavljuje ambiciju da ima vodeću ekonomsku, vojnu i geopolitičku ulogu. Erdogan je do sada putovao u preko 30 zemalja crnog kontinenta i bio u Ankari domaćin više afričkih samita.

Zapad je u Africi u otvorenoj defanzivi. Vodeće države Evrope, kao i SAD, povlače svoje trupe ili okončavaju vojne misije, posebno u regionu Sahela – kao nedavno u Nigeru. Rusija i Kina upadaju u taj vakuum, nudeći podršku u borbi protiv terorizma i milijarde dolara investicija. Čime afričke zemlje postaju u velikoj mjeri zavisne od ove dvije diktature, i ekonomski i politički, pa Turska dolazi u pravo vrijeme kao alternativa – baš kao Ujedinjeni Arapski Emirati i Saudijska Arabija, takođe veoma aktivni u Africi.

„Turska se predstavlja kao Treći Put, između Zapada i Evrope s jedne strane i Kine s druge strane“, kaže Dr. Federico Donelli sa Univerziteta u Trstu, ekspert za međunarodne odnose, bezbjednosnu politiku i region istočne Afrike. Posebno stoga, što ako se neka afrička zemlja upusti u blisku saradnju sa Kinom ili Rusijom, rizikuje i da upadne u dužničku zamku i da ugrozi dobre odnose sa Zapadom. Ovaj rizik ne postoji u projektima sa NATO članicom Turskom.

Evropski partneri, s druge strane, su često bivši kolonijalni gospodari, koji uz to svoje ponude vezuju za uslove u oblasti ljudskih prava i demokratizacije, što Ankara ne čini, kaže Donelli. Neki elementi turskog pristupa su u suprotnosti sa principima i vrijednostima EU: „Turska pokazuje malo interesovanja za pitanja kao što su ljudska prava, građanske slobode i demokratske institucije.” Ali Turska nije članica EU, niti će to skoro biti.

Kapija za Indopacifik

Turska je dobrodošla u Afriku, a Somalija je mostobran turske strategije. „Rog Afrike, konkretno Somalija, nije samo centrala pristupa u Crveno More, već i zapadna obala Indo-Pacifičkog regiona“, kaže Donelli. Turska i zalivske države su ovu lokaciju odavno definisale kao područje svog strateškog interesa.

„Turska se pozicionira za geopolitičku igru budućnosti. Ona je shvatila da će Indo-Pacifik biti centar globalne politike“, rekao je Donelli. Novim sporazumima turske kompanije su u odličnoj poziciji da eksploatišu značajne rezerve gasa i nafte na obali Somalije: radi se o oko 30 milijardi barela. Emirati veoma ulažu u iskopavanje sirovina, poput bakra u Zambiji. Na kraju, ali ne i najmanje važno, Ankara ugovorima sa Somalijom gradi svoj status uticajne srednje sile.

Od kad je Erdogan na vlasti, broj turskih ambasada u Africi porastao je sa 12 na 44, a turske investicije na kontinentu porasle su 60 puta na 6,5 milijardi dolara godišnje. Turkish Airlines leti do oko 60 afričkih gradova, uključujući Mogadišu, čiji je aerodrom ponovo otvoren: 2014, pod turskom upravom. Isto važi i za somalijske luke. Od 2017 Turska svoju najveću vojnu bazu u inostranstvu ima upravo u Mogadišu.

Jeste da se Turska i Somalija trude da umanje geopolitičku relevantnost svojih sporazuma. Ali u Etiopiji se ovaj razvoj događaja pomno prati. Ova velika država, bez izlaza na more, je u januaru ušla u brizantni savez sa somalijskim otcepljenim regionom Somalilendom: u zamjenu za vlasništvo nad tamošnjim lukama i garantovani pristup moru, Etiopija je bila prva država na svijetu koja je obećala da će priznati nezavisnost Somalilenda .

Mogadišu, koji insistira na teritorijalnom integritetu, bio je ogorčen. Zapadne zemlje su takođe osudile ovaj potez, iz straha da će to poslati signal drugim separatističkim pokretima na kontinentu. Etiopija je, pod pritiskom USA, potom, bar za sad, odustala od slanja ambasadora u Somalilend.

Ali sa najmanje 120 miliona stanovnika, Etiopija je jedan od lidera Afričkog kontinenta, što je jedan od razloga zašto Turska pokušava da održi dobre odnose sa Adis Abebom. Turski dronovi su značajno pomogli tamošnjoj centralnoj vlasti u Tigray Ratu (2020-2022), njima je etiopijska vojska zaustavila napredovanje pobunjenika na glavni grad

Erdogan se predstavlja kao šansa za NATO

Ovo u Ankari ne doživljavaju kao kontradikciju u turskoj spoljnoj politici. MIP Turske naglaša cilj strateške autonomije, koja omogućava saradnju sa širokim spektrom partnera – čak i ako su jedni drugima neprijatelji. Kao u slučaju Rusije i Ukrajine.

Svoju istaknutu ulogu u muslimanskom svijetu Erdogan sve više koristi i u zapadnoj Africi. Ankara je prodala dronove Nigeru i Nigeriji, uložila milijarde dolara u Senegal i nada se novim ugovorima o eksploataciji sirovinama sa drugim zemljama u regionu. Erdogan se ostalim članicama NATO predstavlja kao šansa da se vakuum, koji je nastao protjerivanjem Francuske iz država Sahela, ne prepusti Rusiji.

Kada je vojska Malija zbacila civilnu vladu u avgustu 2022, što je potom izazvalo najnoviji talas pučeva u zapadnoj Africi, turski ministar spoljnih poslova se koliko odmah povezao sa pučističkim generalima. U Parizu su to doživjeli kao indirektnu legitimaciju pučista. A Francuskoj se ni najmanje ne sviđa što je Ankara samo vrlo mlako osudila potonje vojne državne udare u frankofonskim zemljama Burkina Faso, Niger i Gabon.

Donelli kritikuje činjenicu da Evropska Unija uopšte nema koncept zajedničkog pristupa Africi, gdje se pojedinačne evropske države čak i međusobno takmiče u uticaju. „Ovo je možda najveći problem i razlog zašto je EU tako slaba u Africi.” Turska strategija je, sa druge strane, u izvesnoj mjeri vrlo uspešna. „Što ne bi trebalo precjenjivati, ali se mora priznati.”

Pored vojnih, energetskih i ekonomskih projekata, Donelli navodi program stipendiranja afričkih studenata na turskim univerzitetima kao uspješan instrument turske meke moći. „Turska pomaže u razvoju nove političke klase i nove afričke elite“, kaže ekspert.