„Nije Vidovdan dan u godini već vječnost u danu“: Danas proslavljamo jedan od najvećih srpskih praznika

Srpska pravoslavna crkva i njeni vernici danas obilježavaju Vidovdan, praznik posvećen Svetom velikomučeniku knezu Lazaru i svim srpskim mučenicima koji su poginuli u Boju na Kosovu 1389.

Vidovdan ili praznik sjećanja na kosovsku pogibiju crveno je slovo u crkvenom kalendaru SPC.

Ime praznika se vezuje za svetog Vida, koji je prema „Prologu” vladike Nikolaja Velimirovića, poreklom sa Sicilije.

Pominje se i kao praznik starozavjetnog proroka Amosa – slave srpskog kneza Lazara, koji je poginuo na taj dan, a u predvečerje praznika se sa svojim velmožama pričestio u Crkvi Samodreži na Kosovu.

Prema „Prologu”, SPC istog dana slavi i svog patrijarha Jefrema, koga je Sabor izabrao 1375. godine i koji je „1382. vjenčao kneza Lazara za cara”.

Kosovski boj, održan 1389. godine istorijski je događaj oko kog se u našem narodu razvilo najviše mitova. O ishodu sukoba srpske zemlje i Otomanskog carstva do današnjih dana se vodi polemika, od toga ko je odnio pobjedu do toga ko je bio „najveći srpski izdajnik na Kosovu Polju“. Ova tema, tvrde istoričari, miruje u kolektivnoj svijesti Srba i kao džoker se izvlači u trenucima velikih preloma.

Knez Lazar

 

Kneza Lazara Srbi ne pamte samo po hrabrosti u bici na Kosovu, veći i po zadužbinarstvu jer je za života izgradio mnoge manastire i crkve.

Knez Lazar Hrebeljanović, rodom iz Prilepca kod Novog Brda, bio je jedan od plemića cara Dušana. Posle smrti Dušanovog sina cara Stefana Uroša, patrijarh Jefrem krunisao ga je za srpskog cara.

Vladao je od 1371. do 1389. godine i proglasio se za „gospodara svih Srba“. Posle smrti cara Uroša, kneza Lazara je patrijarh Jefrem krunisao kao srpskog cara. Za suverenog vladara svih Srba smatrala ga je i Carigradska patrijaršija.

 

Bitka na Kosovu 1389. godine

 

Nikom nije bitno što ova bitka 15. juna 6897. po starom, ili 28. juna 1389. po novom kalendaru, nije odlučila sudbinu ni Srbije ni Osmanskog carstva.

Po posledicama je sigurno značajnija ona na Marici 26. septembra 1371. Potpuni debakl najmoćnije vojske Balkana pod komandom kralja Vukašina i despota Uglješe predstavljao je pravi kraj Dušanovog carstva i pokazao je Osmanlijama da je Evropa za njih lak plijen. Osim toga, može se bez problema reći i da Kosovska bitka nije bila presudna za pad pod Turke. Knez Lazar je prije nje bio u vazalnom odnosu, ali prema Mađarskoj, a posle nje je vazal, i to i vizantijski, i bugarski, i turski, bio i njegov sin Stefan. Međutim, čak i ta vazalna Srbija čuvala je svoju nezavisnost veoma dugo nakon borbe na Vidovdan – sve do pada Smedereva 1453.

Uprkos svemu tome, Kosovski boj je, iz nekog razloga, postao ona presudna bitka koja postoji u mitologiji svakog naroda, izbor između zemaljskog i nebeskog carstva, prekretnica u istorijskom pamćenju…

– Posle Maričke bitke započelo je tursko prodiranje u srpske zemlje. Prvi upad Turaka u Lazarevu Srbiju zabeležen je 1381, kad su vlastela Crep i Vitomir razbili jedan njihov odred „na Dubravnici“ (kod Paraćina). Uskoro je sam Murat zauzeo Niš i upao u Toplicu, ali ga je knez Lazar suzbio kod Pločnika (1386). Posledica turskih neuspeha bila je ta što je Murat započeo ozbiljne pripreme za jedan veliki pohod. Sam tok bitke na Vidovdan 1389. malo je poznat. U početku su Srbi imali izvesnog uspeha koristeći zabunu koja je nastala kada je „neko veoma blagorodan“ ubio sultana Murata. „U prvi mah odolevali su Lazarevi ljudi i pobjeđivali“, kaže Konstantin Filozof. Ali Bajazit je energično preuzeo vlast i komandu u svoje ruke, naredio da se pogubi i njegov brat Jakub i izvojevao pobjedu. Knez Lazar je pao u tursko ropstvo i pogubljen je. Izgleda da ipak Turci nisu potpuno satrli srpsku vojsku. Vuk Branković je uspio da se spasi, isto tako i vojvoda Vlatko Vuković – navodi „Istorija naroda FNRJ“.

 

Osmanlije su bile prilično pometene posle boja. To je bio jedini put da su Turci izgubili sultana u borbi, pa prve vijesti govore o srpskoj pobjedi. Međutim, kasnije se govorilo o neriješenom ishodu. Ipak, posledice bitke bile su porazne po Srbe – Turci su ubrzo izvukli korist od postignutog uspjeha, a posle nekoliko decenija i osvojili srpske zemlje.

U sudbinskom boju ne mogu nepobjedivi junaci epa da budu krivi za poraz. Mora da postoji izdajnik. U predanju, izdajnikom je proglašen Vuk Branković, gospodar Kosova i Lazarev zet. Međutim, Vuk je imao najviše uspjeha u boju, a nakon njega je jedini nastavio da se sukobljava s Turcima. Umro je u turskom zarobljeništvu.

Mit o Milošu Obiliću je poznat – oklevetani vitez, na večeri pred boj zakleo se da će ubiti sultana, a onda je u jeku bitke prišao njegovom čadoru sa kopljem okrenutim naopako, i kad se približio Muratu da mu celiva noge, izvukao je nož i rasporio ga.

Značaj Vidovdana i Boja na Kosovu

Vidovdan Simbolizuje, prema tom konceptu, slobodu, otpor tuđinu, negovanje patriotizma, nacionalnog bića, viteštva i herojstva, ali i prekretnicu posle perioda uspona pod vladarima iz dinastije Nemanjića.

Stradanju srpskih vojnika je posvećen spomenik podignut na Gazimestanu 1953. godine, rad Aleksandra Deroka, dok Spomenik kosovskim junacima, koji je otkriven 28. juna 1904. godine u okviru proslave stogodišnjice Prvog srpskog ustanka, u prisustvu kralja Petra Prvog Karađorđevića, predstavlja simbol Kruševca i djelo je srpskog vajara Đorđa Jovanovića.

Posle Kosovske bitke, telo kneza Lazara (1329-1389) sahranjeno je u manastiru Ravanica, a u seobi Srba pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem krajem 17. veka je prenijeto u fruškogorski manastir Vrdnik.

U Ravanicu su mošti vraćene 1989. godine, na 600. godišnjicu Kosovske bitke.