Mitropolit Joanikije: Crna Gora je, u vrijeme Mitrofana Bana, sebe doživljavala i definisala kao srpsku državu!

Premijera pozorišne predstave o Mitropolitu Mitrofanu Banu „Čovjek visine“ upriličena je sinoć na Trgu između crkava u budvanskom Starom gradu u okviru pretposljednje večeri 6. Književnog festivala „Ćirilicom“.

Predstava je koprodukcija Narodne biblioteke Budve i izvršne produkcije beogradskog BEOART-a, a idejni tvorac projekta je Marko Kentera. U ovom pozorišnom komadu lik Mitropolita crnogorsko-primorskog Mitrofana Bana tumači glumac Nebojša Milovanović, dok je u ulozi slikara Uroša Predića nastupio Bojan Žirović. Autorka teksta je Ana Đorđević, režiju potpisuje Jana Maričić, a za kostimografiju bila je zadužena Adrijana Pajić.

Neposredno pred izvođenje predstave, u uvodnoj riječi Mitropolit crnogorsko-primorski g. Joanikije istakao je da je Mitrofan Ban (1841-1920) čovjek veoma bogate biografije, da je dugo poživio i da je postao poglavar naše Mitropolije u doba državnog romantizma Crne Gore, u vrijeme kada je Crna Gora, nakon Berlinskog kongresa, priznata od strane velikih sila.

„Tadašnja Crna Gora je sebe doživljavala, pa i definisala kao srpsku državu i opšte osjećanje kod našeg naroda je tada bilo da je Crna Gora obnovljeni dio srpskog carstva i kraljevstva. U takvom kontekstu, Mitropolit Mitrofan Ban, porijekom Grbljanin, solidnog obrazovanja za to vrijeme, noseći nasljeđe velikih Petrovića, a i Nemanjića, prosto je razrađivao tu obnovljenu ideju srpske slobode i srpske državnosti. Crkva, kao i sve ostalo, je u dobroj mjeri tada bila potčinjena državi, međutim Mitrofan Ban je uložio sve da se sačuva dostojanstvo Crkve. Bio je čovjek snažnog karaktera, prekaljen kao morački iguman, prethodno je bio starješina manastira Podlastve, a poznato je da je u Morači bio jedna od glavnih ličnosti u okršajima sa Turcima 1877. godine. Kada je Morača bila napadnuta od turske sile, on je zajedno sa junacima Morače, Rovaca i Vasojevića učestvovao u odbrani te nemanjićke svetinje. Dakle, bio je čovjek koji je po svemu zasluživao, i kao monah i kao duhovnik, i kao nacionalni radnik, da bude izabran za mitropolita.

U to vrijeme Mitropolija je sebe doživljavala kao nasljednicu Pećke patrijaršije. Nije to baš lako objasniti, ali pokušaću ukratko. 1766. godine od strane turske sile, ali i uz pomoć Carigradske patrijaršije, ukinuta je Pećka patrijaršija. Tu odluku nije priznala Mitropolija crnogorsko-primorska. Ostali krajevi, neko milom neko silom, svi su morali da priznaju, i ispod Save i Dunava na sve episkopske katedre postavljeni su Grci arhijereji. Mitropoliti crnogorski, tada, a i poslije, vezali su se za Rusiju i na takav način produžili kontinuitet Pećke patrijaršije. Prilikom krunisanja kralja Nikole 1910, u programskom tekstu koji je pisao predsjednik Vlade Lazar Tomanović, ima nekoliko riječi o Mitropoliji kao nasljednici Pećke patrijaršije, u tom smislu što je produžila njen kontinuitet. Naravno da u vremenu nacionalnog buđenja, u vrijeme jačanja države i zbližavanja našeg naroda, u cijelom srpskom narodu tinjala je ideja da se cijelo srpstvo oslobodi i ujedini“, govorio je Mitropolit Joanikije.

On je kazao da su se pri kraju arhijerejske službe Mitrofana Bana događali veliki lomovi i Veliki rat, da su nestajale države i narodi, a poslije velikih muka i stradanja naroda i Crkve došlo je oslobođenje i ujedinjenje.

„Kralj Nikola bio je u egzilu i na Podgoričkoj skupštini donešena je odluka da mu se zabrani povratak u Crnu Goru, zato što je narod usled svih patnji od kada je on otišao nekako tako doživio da je za sve kriv kralj Nikola i sav svoj gnijev usmjerio je na njega. To je, mora se razumjeti, bilo u kontekstu tog vremena. Ali, Mitrofan je ostao sa svojim narodom, ponio krst i poniženja i ropstva i stradanja, ali ostao vjeran i prestolu cetinjskih mitropolita i svom sveštenstvu, svojim svetinjama i svome narodu. Iako je morao pretrpjeti veliko poniženje u toku okupacije, i rušenje Lovćenske kapele, on je iz rata izašao ipak svijetlog obraza. Tom njegovom ugledu najviše je doprinijelo to što se on zaista borio da zaštiti i nahrani narod i sirotinju i da spase živote ljudi, i praktično je tu svu svoju staračku mudrost uložio i poprilično se iscrpio. Odmah poslije Podgoričke skupštine otvorila se mogućnost da se obnovi Pećka patrijaršija. Na inicijativu Mitrofana Bana, Gavrila Dožića i ostalih arhijereja, prvi korak je bio da se donese odluka Svetog arhijereskog sinoda da se, baš tako kaže, Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori sjedini sa Srpskom pravoslavom crkvom u Srbiji. Tim je, naravno, dat jedan dobar signal da treba dalje raditi na obnovi Pećke patrijaršije. Ono što posebno uvijek sa ponosom ističemo, starac Mitrofan Ban, najstariji arhijerej Srpske pravoslavne crkve, izabran je za predsjednika Središnjeg sabora koji je obnavljao Patrijaršiju. Mitrofan Ban, već ostarjeo i iznemogao, uložio je sve da se obnovi Pećka partijaršija. Poslije izvjesnog vremena, to je već 1919. godina, on je morao na liječenje i nekoliko mjeseci pred smrt smireno podnosi ostavku na mjesto predsjednika Središnjeg sabora, ali ostaje njegov član, i poslije toga se vrlo brzo upokojio, a za nekoliko nedjelja, 30. septembra, biće godišnjica njegovog upokojenja. Dočekao je ujedinjenje Srpske crkve i obnavljanje Pećke patrijaršije, što je sa bolesničke postelje pozdravio od sveg srca. Dakle, u pitanju je jedna zaista svijetla, možemo skoro reći svetačka ličnost, velike odgovornosti i discipline, i na kojoj god dužnosti bio, svuda je dao svega sebe i ostavio svijetli trag, ne samo u istoriji Crne Gore i Mitropolije, nego i u istoriji Srpske pravoslavne crkve. I, zaista, od sveg srca blagodarim ovim mladim ljudima koji su pokrenuti duhom Božijim pripremili ovu predstavu o zaslužnom i nezaboravnom Mitropolitu Mitrofanu Banu“, zaključio je Mitropolit crnogorsko-primorski g. Joanikije.

(Mitropolija.com)