Mirović: Jedina priznata država u vrijeme podizanja Ostroga bila Otomanska imperija, znači li to da Erdoganova Turska polaže pravo na njega!

Kako je jedina priznata država u vrijeme podizanja Ostroga bila Otomanska imperija, znači li to da Erdoganova Turska polaže pravo na imovinu svih vjerskih zajednica na teritoriji koju reguliše Zakon o slobodi vjeroispovesti?

Nacrt Zakona o slobodi vjeroispovesti (Zakon) koji se u javnosti prvi put pojavio 2015. vlasti u Crnoj Gori pravdale su potrebom da se zamijeni onaj komunistički donijet 1977. godine. Još 2012. tadašnji ministar pravde (sadašnji premijer Marković) uputio je poziv vjerskim zajednicama da učestvuju u javnoj raspravi, ali je 2014, bez učešća glavnih vjerskih zajednica u Crnoj Gori, formirana Radna grupa. Tadašnji ministar za ljudska i manjinska prava Suad Numanović, po profesiji ljekar (trenutno poslanik DPS), u izradi Zakona nije se oslanjao na pravnike. Naprotiv. Na čelu Radne grupe našao se Dragutin Papović, istoričar i poslanik DPS, poznat po svojim ekstremnim stavovima.

Nakon više javnih protesta SPC (ali i Rimokatoličke crkve i islamske zajednice) vlasti u Podgorici, Bijelom Polju i Kotoru prave simulakrum javne rasprave. No provokativno pojavljivanje odioznog Miraša Dedeića na ovim okupljanjima uvod je u brojne incidente, što je, pokazalo se, odgovaralo vlastima koje su izbjegavale da odgovore na ozbiljne primjedbe (samo je SPC podnijela elaborat od 80 strana i peticiju sa 30.000 sakupljenih potpisa).

Takođe, eksperti Venecijanske komisije i OEBS-a iz Austrije, Danske, Belgije, Holandije i Moldavije u novembru 2015. zaključuju da je Nacrt zakona pun nedostataka posebno kada je riječ o registraciji vjerskih zajednica, diskriminaciji vjernika koji nemaju crnogorsko državljanstvo, neproporcionalnim sankcijama i konfiskaciji crkvene imovine (bez naknade!). Zakon je, ističu, u suprotnosti sa odredbama Evropske konvencije o ljudskim pravima iz 1953. ili članom 9 koji garantuje slobodu vjeroispovesti, članom 14 koji zabranjuje diskriminaciju, Prvim protokolom koji garantuje nesmetano uživanje imovine, ali i članom 18 Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima UN iz 1966. koji propisuje da svako lice ima pravo na slobodu vjeroispovesti, kao i javno ispoljavanje svojih vjerskih uvjerenja uz ograničenja (koja se izuzetno primenjuju) radi zaštite javne bezbjednosti, reda, zdravlja, morala i prava drugih lica. Eksperti Venecijanske komisije ocenili su da je neophodno poštovati načelo proporcionalnosti koje je opšteprihvaćeno u pravnom sistemu EU (acquis communautaire). Oni su uputili vlasti Crne Gore i na Zajedničke smjernice (uputstva) o pravnom statusu religijskih i vjerskih zajednica VK i OEBS-a iz 2004. i 2014. godine. U pomenutim smjernicama stoji da država ne smije primoravati vjerske zajednice da se registruju ako one to ne žele.

Dakle, nema njihovog stavljanja „van zakona“ (kao što to očigledno žele da urade vlasti u Podgorici sa SPC ). Takođe, u Smjernicama se kritikuje retroaktivnost zakonskih odredbi i državni nadzor nad dobrovoljnim prilozima, kao i teritorijalna uslovljavanja za delovanje vjerskih zajednica. Poželjan je, navedeno je, i poseban status za većinsku tradicionalnu crkvu (u Crnoj Gori to je naravno SPC). Posle toga, vlasti u Podgorici 2015. odustaju od usvajanja Zakona. Ne zadugo. U pozadini pripreme novog zakona teku događaji koji prijete da iz temelja podriju osnove svepravoslavlja pa tako 2019. Carigradska patrijaršija, uz neskrivenu podršku vlasti u Kijevu i Zapada, dodjeljuje autokefalnost (tomos) raskolničkoj vjerskoj zajednici u Ukrajini.

Nešto kasnije predsjednik Srbije pokušava (neuspješno) na marginama Sabora SPC da ubijedi vladike i patrijarha da se dobrovoljno saglase s predajom Pećke patrijaršije, Dečana, Gračanice i drugih srpskih manastira albanskim separatističkim vlastima u Prištini radi nekakvog plana o „razgraničenju“. Najveći otpor takvom suspendovanju Ustava Republike Srbije i dobrovoljnom samoukidanju Pećke patrijaršije (ni Turci to nisu uspeli) uoči proslave 800 godina od sticanja autokefalnosti SPC, pružio je mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije (egzarh Pećkog trona). U tom kontekstu, samo nekoliko dana kasnije, posle četiri godine ćutanja, crnogorske vlasti, za koje mitropolit tvrdi da su u „prijateljskim“ odnosima sa srpskim, aktiviraju Zakon.

U članu 12 Zakona država de facto zabranjuje SPC u Crnoj Gori (Mitropolija crnogorsko-primorska i Eparhija budimljansko-nikšićka, koju predvodi ugledni vladika Joanikije, te delovi Eparhije mileševske i Eparhije zahumsko-hercegovačke i primorske) da iznosi mošti svetitelja („kulturno dobro“) van Crne Gore ukoliko za to nema dozvolu vlasti. Dakle, mošti Vasilija Ostroškog ne mogu biti privremeno prenijete u njegovu rodnu Hercegovinu ako direktor policije Veljović ili premijer Marković to ne dozvole. U članovima 14 i 30 Zakona propisuje se da vjerske zajednice ne smiju da podstiču posrednu ili „drugu diskriminaciju“. Ovakvo široko i apstraktno definisanje diskriminacije omogućava režimu da novčano kazni ili ukine SPC, ukoliko ona, na primjer, uputi kritiku na račun promovisanja LGBT zajednice u Crnoj Gori. Posle takve zabrane, članom 34 predviđa se i oduzimanje imovine SPC. U članovima 23 i 25, uprkos Smjernicima OEBS-a i Venecijanske komisije, za SPC se uvodi obaveza registrovanje kod državnih organa, što nije zahtijevala ni komunistička vlast Zakonom iz 1977. Ona je de facto tolerisala neregistrovani status SPC u Crnoj Gori, ali je i de iure poštovala imovinska prava (upis u katastar) manastira. U tom kontekstu, član 38 Zakona predviđa obavezu novog upisa u katastar za hramove SPC.

Dalje, članom 42 propisuje se da crkvena zajednica koja ne afirmiše „duhovnu tradiciju“ Crne Gore ne može da računa na pomoć iz budžeta, pri čemu će smjernice za određivanje „duhovne tradicije“ Crne Gore u praksi određivati ljudi poput Mila Đukanovića. U članu 51, uz netačno tumačenje člana 14 Konvencije o pravima djeteta, propisuje se granica od 12 godina za vjersku sposobnost djeteta, što znači da ako roditelji žele da im se dijete obrazuje u okviru prosvjetne ustanove SPC, moraju od njega da traže „saglasnost“.

Konačno, u članu 63 stoji da će crkve koje su „građani“ s teritorije današnje Crne Gore izgradili pre 1918. pripasti režimu u Podgorici. Dakle, Đukanović i njegovo okruženje će na osnovu samo njima znanog kriterijuma (koji podseća na zakonodavstvo u oblasti akcionarskog društva) određivati koliko je na primjer, Sveti Vasilije Ostroški doprineo izgradnji manastira Ostrog u XVII vijeku. Problem u ovakvo pravnoj akrobatici (ili putovanju kroz vrijeme) nalazi se u tome što Vasilije Ostroški, budući da je rođen u današnjoj Hercegovini, nije u teritorijalnom smislu bio „građanin“ moderne Crne Gore. Takođe, pravni problem nastaje i kada se uzme u obzir međunarodno-pravna činjenica da je jedina priznata država tada, i na toj teritoriji, bila Osmanska imperija. Moderna Crna Gora je de facto nezavisna tek posle međunarodnog razgraničenja nakon bitke na Grahovcu 1858. ili u najboljem slučaju posle pobjeda na Martinićima i Krusima 1796. To je čitav vijek posle osnivanja manastira Ostrog. Još je nepovoljnije poređenje za režim u Podgorici ono s pravnom činjenicom koja pokazuje da je de iure Crna Gora postala nezavisna 1878. na Berlinskom kongresu.

Konačno, moderno pravo poznaje pojam „državljana“ (postojano stanovništvo), a ne „građana“ kao konstitutivnog elementa države zajedno sa teritorijom i suverenitetom (dodajmo ovome i nespornu viševjekovnu državinu SPC nad Ostrogom i rokove zastarjelosti od 20 godina za osporavanje državine).

Otuda, član 62 jasno pokazuje da su slabo obrazovani čelnici vlasti u Podgorici pominešali crkvu i državu. Karl Šmit takvo normiranje definiše kao „primitivno pravo“. Ako bi se doslovno primenio takav njihov metod normiranja, onda bi se došlo do apsurdnog zaključka da Erdoganova Turska (koja ima pravni kontinuitet sa Osmanskom imperijom i stanovništvo porijeklom sa crnogorskih prostora u poslednjih 300 godina) ima pravo na imovinu svih vjerskih zajednica na teritoriji koju reguliše Zakon. Zato pravi duh ovog zakona ne treba tražiti u modernim međunarodnim propisima OEBS-a, UN i SE već u crnogorskim zakonima o privatizaciji uz čiju primjenu u praksi obično ide kleptomanska želja za otimanjem tuđe imovine.

Autor: Dejan Mirović