Mihajlo Pupin: Od pašnjaka u Idvoru do naučenjaka u Njujorku

Mihajlo Pupin je, uz Nikolu Teslu, bio najznačajniji srpski i jedan od najznačajnijih američkih naučnika.

Mihajlo Pupin davao je sav svoj novac, a bio je jedan od najbogatijih srpskih naučnika u istoriji. Dijelio je Svetosavske nagrade, školske stipendije, miraze, gradio i obnavljao crkve i manastire, davao Univerzitetu, školama, institucijama, sokolskim društvima…

Bio je pronalazač, profesor na Univerzitetu Kolumbija u Njujorku i počasni konzul Srbije u SAD. Jedan je od osnivača i dugogodišnji predsjednik Srpskog narodnog saveza u Americi. Za svoje autobiografsko delo „Sa pašnjaka do naučenjaka“ nagrađen je Pulicerovom nagradom 1924. godine.

Pupin se, tokom svog naučnog i eksperimentalnog rada, bavio problemima telegrafije, telefonije i rendgenologije, a stekao je značajne zasluge i u razvoju elektrotehnike. Pronalazač je Pupinovih kalemova.

Prijavio je ukupno 34 patenata.

Dobitnik je mnogih naučnih nagrada, bio je član Američke akademije nauka, Srpske kraljevske akademije i počasni doktor 18 univerziteta.

„Znanje je svetlost koja obasjava naš put“

Rođen je 4. oktobra 1854. u malom selu Idvor u Banatu.

U delu „Od pašnjaka do naučenjaka“ zabeležio je reči svoje majke: „Ako želiš da pođeš u svet, moraš imati još jedan par očiju – oči za čitanje i pisanje. U svijetu ima mnogo čega o čemu ne možeš saznati ako ne umiješ da čitaš i pišeš. Znanje, to su zlatne ljestvice preko kojih se ide u nebesa; znanje je svjetlost koja osvjetljava naš put kroz život i vodi nas u život budućnosti vječne slave.“

Pupin je živio u znaku devize „Znanje je svjetlost“. Pančevo, u kome je pohađao Realku, napušta iz političkih razloga, zbog svojih aktivnosti u pokretu Omladine srpske, a potom nastavlja školovanje u Pragu.

U Ameriku odlazi posle iznenadne očeve smrti, u martu 1874, u svojoj 20. godini. Na to ga je primoralo siromaštvo: „Kada sam se iskrcao pre četrdeset i osam godina u Kasl Gardenu,“ zapisao je kasnije, „imao sam svega pet centi u džepu.“

U SAD je radio kao fizički radnik i naporedo učio engleski, grčki i latinski jezik. Nakon tri godine pohađanja večernjih kurseva, u jesen 1879. godine, položio je prijemni ispit i upisao studije na Kolumbija univerzitetu u Njujorku.

Preminuo je 12. marta 1935. godine u Njujorku i sahranjen je na groblju Vudlon u Bronksu. Danas postoje inicijative da se njegovi posmrtni ostaci prenesu u Srbiju.

Politička intervencija Pupina na Pariskoj mirovnoj konferenciji

Godine 1912, Kraljevina Srbija imenovala je Pupina za počasnog konzula u SAD. Ovu dužnost je obavljao sve do 1920. godine.

Pupin je, odmah po završetku Prvog svetskog rata, kao već priznati naučnik i politički uticajna figura u Americi, uticao na konačne odluke Pariske mirovne konferencije, kada se odlučivalo o određivanju granica buduće Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Pupin je, na poziv vlade Kraljevine SHS, tokom aprila i maja 1919. boravio u Parizu.

„Moje rodno mjesto je Idvor, a ova činjenica kazuje vrlo malo jer se Idvor ne može naći ni na jednoj zemljopisnoj karti“, zapisao je u pismu poslanstvu Kraljevstva SHS 1920. „To je malo selo koje se nalazi u blizini glavnog puta u Banatu, koji je tada pripadao Austrougarskoj, a sada je važan dio Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Ovu pokrajinu su na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine tražili Rumuni, ali njihov zahtjev bio je uzaludan. Oni nisu mogli pobiti činjenicu da je stanovništvo Banata srpsko, naročito u onom kraju u kome se nalazi Idvor. Predsjednik Vilson i Lansing poznavali su me lično i kada su od jugoslovenskih delegata doznali da sam rodom iz Banata, rumunski razlozi izgubili su mnogo od svoje ubjedljivosti.“

Prema Londonskom ugovoru iz 1915. godine bilo je predviđeno da nakon rata Dalmacija pripadne Italiji. Posle sklapanja tajnog Londonskog ugovora, Francuska, Engleska i Rusija zatražile su od Srbije da posle rata načini teritorijalne ustupke Rumuniji i Bugarskoj. Rumuniji je trebalo da pripadne Banat, a Bugarskoj dio Makedonije do Skoplja.

Pupin je uputio lični memorandum predsjedniku SAD Vudro Vilsonu, koji je, na osnovu podataka dobijenih od Pupina, o istorijskim i etničkim karakteristikama graničnih područja Dalmacije, Slovenije, Istre, Banata, Međimurja, Baranje i Makedonije, tri dana kasnije dao izjavu o nepriznavanju Londonskog ugovora potpisanog između saveznika sa Italijom.

(rt balkan)