Mi znamo ko smo: Šta to bješe crkveno pravo?!

Piše: Inicijativa „Mi znamo ko smo“

Uprkos činjenici da su u posljednje vrijeme razni novinari i eksperti samozvanci za crkveno pravo počeli da se, naizgled ozbiljno, bave ovom temom —djeluje kao da se niko od njih nije potrudio da pročita ili da, ako već i jeste pročitao, narodu uzeo da predoči najosnovnije lekcije u vezi sa datim predmetom. Naravno, samo naivni neće pomisliti da je sve to, vjerovatnije, proizvod mahinacija negoli nekog bezazlenog propusta i nemara. Ovi autori su uspjeli da zalude dobar dio naroda Crne Gore različitim konstrukcijama, udžbenicima, sintagmama, djelovima Ustava (istrgnutim iz konteksta), pismima i pozitivnopravnim aktima u kojima se tzv. Crnogorska pravoslavna crkva određuje kao „autokefalna“ — tvrdoglavo misleći, i želeći da učine da i drugi misle, da su time uspješno dokazali vjekovnu kanonsku nezavisnost ove organizacije.

Ipak, svi ti „naučnici“, kao zmija noge, prikrivaju činjenicu da nijedan od njihovih „dokaza“ nije valjani izvor crkvenog prava.
Poređenja radi, zamislite da ste dobili dijete i da ste odlučili da ga krstite. Projektujmo sad jednu situaciju: sa tom željom odete u obližnju crkvu, ugovorite krštenje, a sveštenik vas upita, onako usput, da li ste vi, roditelji tog djeteta, vjenčani (misleći, naravno, na crkveni brak). Ako biste se prilikom odgovora na ovo pitanje poslužili metodom pomenutih „naučnika“, vi biste mu najprije kao dokaz postojanja vašeg crkvenog braka priložili izvod iz matične knjige vjenčanih koji je sastavio matičar u nekoj opštini ili na nekom splavu. Nakon što biste ustanovili da sveštenik nije baš oduševljen vašim dokazom, vi biste počeli da ga uvjeravate da ste zaiste vjenčani, pustili biste po koji snimak sa svadbe, pročitali govor vašeg kuma, izvadili vaše lične karte kako biste dokazali svešteniku da nosite isto prezime. Na kraju, onako zbunjeni, može se desiti, pozvali biste vašeg promućurnog, slučajnog, komšiju i upitali ga šta on, onako, sa naučne distance, misli — da li ste vjenčani ili niste? U slučaju da komšija odgovori potvrdno vi biste pobjedonosno, zamislimo, svešteniku kazali: „Eto, vidite da smo vjenčani!“. Sveštenik bi tad, shvativši da se očigledno niste sporazumjeli i da se nalazite u zabludi, možda odlučio da stvar konkretizuje pitajući vas: „Elem, ljudi, u redu, ali, jeste se vi vjenčali u Crkvi ili niste? Ako jeste, koji vas je sveštenik vjenčao i u kojoj crkvi? Ko su vam kumovi? Kad ste se vjenčali?“ Ako biste i na ovo pitanje odgovorili sa: „Pa naravno da smo se vjenčali u Crkvi, vjenčao nas je matičar X Y u Opštini Nikšić. Imamo izvod i sve ostalo.“ — sveštenik bi vjerovatno pomislio da vas je sunce, ili nešto mnogo gore, udarilo u glavu.
Isto toliko udareno djeluju i ovi „naučnici“ kada pokušavaju da iznova „dokažu“ da je crnogorska crkva bila autokefalna na osnovu raznih naučnih zbornika, pravnih akata i prepisa: dokazivati da je pravoslavna crkva u Crnoj Gori bila autokefalna pozivom na Atinsku sintagmu iz 1855, ravno je dokazivanju postojanja crkvenog braka na osnovu nepotpunih zapažanja vašeg učenog komšije. Atinska sintagma nije izvor crkvenog prava, već zbirka priloga crkvenom pravu koju su sastavila dva grčka pravnika (ne teologa). U njenom petom tomu prenijet je jedan prethodno neobjavljeni spisak autokefalnih crkava među kojima se navodi i: „Mitropolit skadarski i primorski, arhiepiskop cetinjski, egzarh sveštenoga trona Pećkog, despot (vladika) crnogorski i brdski, g. Petar Petrović“ (četiri godine nakon NJegoševe smrti, prim. aut.). Ipak, odmah u fusnoti koju savremeni stručnjaci ne citiraju, uređivači zbornika su napisali da: „Ovaj rang ima prema ruskom Sintagmatu, u Sintagmatu, pak, Velike crkve ne pominje se. Nekad je bio područni pećkom arhiepiskopu“. Dakle — i sami priređivači ovog teksta relativizuju tačnost ovog podatka, tvrdeći da kao takva crnogorska crkva nije priznata kod Vaseljenske patrijaršije (Velike crkve) i da je navedena tvrdnja preuzeta iz „Spiska jerarških katedri Svete pravoslavne crkve za 1848. godinu“, objavljene pri Ruskoj crkvi 1851. godine, koji takođe nije formalni izvor crkvenog prava.

Odakle Rusima ta informacija? U navedenom djelu izričito stoji – ona je preuzeta iz djela „Introduction to the History of the Holy Eastern Church“ anglikanskog sveštenika DŽona Mejsona Nila, objavljenog 1847. godine. Ovo djelo Nil nije pisao sa pozicije zakonodavaca pravoslavnog crkvenog prava, već kao znatiželjnik kome je bio uskrađen pristup zvaničnim izvorima crkvenog prava ali i realnom stanju na terenu. Zbog toga je i sam priznao da su njegovi iskazi krajnje nepouzdani i proizvoljni i da se ne mogu uzimati kao vjerodostojni. Ipak, sve da je DŽon Mejson Nil i imao valjaniji pregled realnog stanja, on svakako ne bi bio u poziciji da umjesto Pravoslavne Crkve određuje ko je u njoj autokefalan, a ko nije. U Pravoslavnoj Crkvi nisu obavezujuća ni mišljenja pravoslavnih kanonista, a kamoli pisanja anglikansog sveštenika od kojih se i sam ogradio. Izvor crkvenog prava nije ni mišljenje o autokefalnosti crnogorske crkve proslavljenog srpskog kanoniste, episkopa Nikodima Milaša, koga takođe pseudonaučnici vole da citiraju. U istom djelu gdje crnogorsku crkvu ocjenjuje kao autokeflanu, sam epsikop Nikodim Milaš piše da: „(…) mišljenja po crkveno-pravnim pitanima, koja su u njima izložena, nijesu nego mišljenja pojedinih ljudi, koja prema tome ne mogu imati općega značaja“ jer im „zakonodavna vlast nije fomalno priznala taj značaj, te kao takvi, oni ne mogu ni biti formalnim izvorom crkvenoga prava“. Dakle, nijedan do sada pomenuti izvor — nije izvor crkvenog prava.
Još je manje izvor crkvenog prava državno pravo. Dokazivati „autokefalnost“ crnogorske crkve pozivom na Ustav Knjaževine Crne Gore iz 1905. godine, ravno je dokazivanju postojanja crkvenog braka pozivanjem na izvod iz matične knjige vjenčanih ili pozivom na neku drugu državnu ispravu. Jeste nesporna istorijska činjenica da je Ustavom Knjaževine Crne Gore pravoslavna crkva bila određena kao državna crkva, a pravoslavlje kao državna vjeroispovjest. Međutim, čak ni u tom okviru autokefalija ne može proishoditi iz državnog akta, pa makar i onog najvišeg, kakav je bio ustav Knjaževine Crne Gore. Dakle, čak i ustavno određenje o autokefalnoj crkvi iz Ustava iz 1905. godine nije ništa više do puka deklaracija. Poređenja radi, i u savremenoj Grčkoj je na snazi ustavni model državne crkve i pravoslavlje je preovlađujuća vjera, ali autokefalnost Atinske arhiepkisopije ne proističe iz deklaracije o autokefalnosti sadržane u Ustavu, već iz činjenice da se Atinska arihepksiopija tako samoodređuje i da je, ne manje važno, kao takvu priznaju kroz kanonsko i liturgijsko jedinstvo sve druge autokefalne pravoslavne crkve. Jer, u Pravoslavnoj Crkvi važi samo ono što je zasnovano po crkvenim mjerilima. To što ste u nekom državnom registru zavedeni kao muž i žena, samo po sebi, Crkvi ne znači ništa. To što vas, uslijed neznanja, razni ljudi u svojoj zvaničnoj ili nezvaničnoj komunikaciji oslovljavaju kao muža i ženu, u Crkvi ne znači ništa. To što novinski i naučni članci i razni putopisi određuju neku crkvu kao autokefalnu — u Crkvi ne znači ništa. To što najviši pravni akt jedne države neku crkvu određuje kao autokefalnu — u Crkvi ne znači ništa.
Autokefalnost se ne stiče ni kroz članke, ni kroz zemaljske zakone, već isključivo po odluci njoj matične crkve, zasnovane na zahtjevu vjernog naroda i klira te crkve, a priznate od drugih pomjesnih pravoslavnih crkava.