Marko Daković, svetionik prošlosti, putokaz budućnosti

Priredila: Tamara Ćalasan

Na današnji dan, 20. februara 1880. godine u Grahovu je rođen Marko Daković.

Marko Daković je jedna od najistaknutijih ličnosti u političkom životu Crne Gore, narodni tribun i advokat, sinonim slobodnog građanina, sinonima Srpstva, sinonima opozicionarsta.

Marko Daković je jedna od najistaknutijih ličnosti u političkom i društvenom životu Knjaževine Crne Gore, rođen na Grahovu 20. februara 1880. godine u bunotovničkoj i slobodarskoj porodici, po pretku Daku, nazvani Dakovići, a šire po bratstvu Vujačići.

Osnovnu školu završio je u rodnom mjestu, a gimnaziju i pravni fakultet u Beogradu. Pripada plejadi intelektualaca iz Crne Gore školovanih u velikim univerzitetskim centrima Evrope. Savremenik je poznatih intelektualaca toga vremena: Lazara Damjanovića, Jovana Đonovića, Milosava Raičevića, Todora Božovića, Luke Pišteljića, dr Milovana Marušića i drugih.

„Za razliku od tada relativno respektabilnog broja školovanih ljudi koji su se poslije završetka studija vraćali u Crnu Goru i prihvatali se državne službe i postojali oslonac autokratskog režima knjaza/kralja Nikole, Daković je ostao na opozicionoj liniji i bio jedan od najvećih kritičara anomalija režima u Crnoj Gori toga vremena.

Dakovićeva vatrena narav, markantna pojava, obrazovanje i inteligencija vukli su ga uvijek na stranu pravice i vjere da se promjenama anahronih metoda vladavine može doći do pravednijeg društva. Zbog ovakvog mentalnog sklopa i karaktera generacija ga je prihvatala za vođu od najranijeg djetinjstva i druženja“, napisao je o njemu istoričar Vukić Ilinčić.

Iako naši prorežimski savremenici, skloni reviziji i falskifikovanju istorije, vrše možemo reći istragu sopstvenih predaka, potirući sve ono za šta su se borili, mi smo dužni da se sjećamo njihovih imena, naročito onih koji obasjavaju put kojim se danas „ređe ide“ u Crnoj Gori, a to je put tradicije, duhovnosti, put vjere i čestitosti, jedini nam pravi put, put nepokornosti, slobodarstva, put srpstva. E taj i takav put, obasjavao je i pokazivao Marko Daković.

Bili smo svjedoci skupštinske rasprave o nekakvoj „rezoluciji“ kojom su tobož poništene odluke „Podgoričke skupštine“. Koliko im je rezolucija valjana i istinita govori i sam naslov, u kojem nema preciznosti ni istinitosti, jer se skupština koja je 26.11.1918. godine izglasala ostvarenje sna i težnju našeg naroda, ujedinjenje sa Srbojim zvala Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori.

Kakav im je naslov, takva je i cijela rezolucija, a u svojoj srbomržnji iako svjesni da falsifikuju istorijske činjenice, i da se slučajno ne čuje ime srpski narod, posegli su za onim što najbolje znaju, iskrivljivanje činjenica njima u korist. E iz takve jedne rezolucije, proizašlo je da su nam preci bili izdajnici, ona dominanta većina koja je bila za ujedinjenje, među njima, ili prvi među njima onda svakako Marko Daković.

A on je bio prvi čovjek i duša ujediniteljskog pokreta osnivač i prvi predsjednik Kluba crnogorske univerzitetske omladine u Beogradu, protivnik autokratskog režima knjaza Nikole koji je u Bombaškoj aferi bio osuđen na smrt.

Prenosimo vam jedan dio zapisa istoričara Vukića Ilinčića:

„Marko Daković kao najistaknutiji član studenata iz Crne Gore i jedan od prvih diplomiranih pravnika svoje generacije, dokazani borac za demokratske slobode i načela nezvanično je prozvan vođom „Mlade Crne Gore“.

Studenti okupljeni u „Klubu crnogorske univerzitetske omladine“ u Beogradu sa oduševljenjem su dočekali „darivanje“ Ustava 1905. godine njihovoj užoj otadžbini Crnoj Gori, ali su i sumnjali u knjaževe iskrene namjere da će poštovati najviši pravni akt koji je ograničavao njegovu samovolju, i da će Ustav ostati samo mrtvo slovo na papiru, što se manje-više i obistinilo.

Iz tih razloga su u odštampanoj proklamaciji pod nazivom „Riječ crnogorske univerzitetske omladine“ iznijeli svoj stav povodom donošenja prvog crnogorskog ustava. Jedan od potpisnika ove proklamacije bio je i Daković.

U proklamaciji su studenti iznijeli svoj stav i knjazu stavili do znanja da je Ustav rezultat okolnosti, te da „darivanje slobode nije baš od slobodne i dobre volje…“

Druga studentska proklamacija slične sadržine, aprila 1906. godine, ogorčila je knjaza i vladu. Potpisnike su predali sudu, koji će im suditi na Cetinju oktobra iste godine.

Optužnicu koju je zastupao i potpisao sekretar Oblasne uprave na Cetinju Cvjetko Cerović, zasnovana je na pojedinim detaljima iz „Riječi crnogorske univerzitetske omladine“, kojima su, po njemu, nanijete uvrede vladalačkom domu i knjazu Nikoli.

Za tužioca su bile uvrede pojedine konstatacije studenata u proklamaciji, kao, da iz „malog siromašnog patrijarhalnog naroda naročito se istakao Crnogorski Dvor, čiji sjaj i raskoš prevazišao je snagu i moć narodnu“, ili „jačina moralna u narodu opadala je svuda, dokle je mogao prodrijeti duh autokratske vladavine“ i slično.

Tužbom je režim u Crnoj Gori postigao sasvim suprotan efekat. Prije svega nijesu se nadali da će se svi studenti odazvati Sudu i iz Beograda o svom trošku doći na Cetinje.

Držanje optuženih studenata na sudskom pretresu, koji je praćen mnogobrojnom publikom bilo je za režim zapanjujuće. Njihova odvažnost i istrajnost i još žešći napadi režima umjesto odbrane za ono zbog čega su optuženi, na opšte iznenađenje Suda i prisutnih donijela im je velike simpatije kod naroda. Posebno su se istakli na Sudu studenti Petar Ražnatović, Radoje Čobeljić i Marko Daković. Prema pisanju tadašnjih novinskih izvještača, Daković je na sudu govorio „pune četiri ure“, gdje je naglasio da su još više rekli u svojoj brošuri „bilo bi opravdano“.

Vijeće Oblasnog suda na Cetinju kojim je predsjedavao sudija Mitar Vukčević i članovi sudskog vijeća-sudije Janko Drljević i Dušan Filipović, presudilo je, da se optuženi studenti oslobode optužbe, jer inkriminisane riječi u optužnici ne predstavljaju nikakvu uvredu dvora Petrovića i knjaza Nikole, već briga mladih ljudi za budućnost otadžbine.

Oslobađajuća presuda bila je velika moralna i politička pobjeda potpisnika proklacije što im je donijela veliki ugled u narodu i demokratskoj javnosti toga doba na južnoslovenskom prostoru.

U poznatoj bombaškoj aferi 1907/1908. godine, Marko Daković je osuđen na smrt u odsustvu, ali je opštom amnestijom 1913. godine pomilovan od kralja Nikole. Te godine se i vratio u Crnu Goru.

U vrijeme Prvog svjetskog rata, poslije austrougarske okupacije Marko je interniran u logor Karlštajn gdje je ostao do sloma Austrougarske.

Za „Veliku narodnu skupštinu srpskog naroda u Crnoj Gori“ 1918. godine, Daković je na izborima izabran za poslanika, a bio je i član Izvršnog odbora Skupštine.

Na Skupštini u Podgorici donesene su sudbonosne odluke, a ogromna uloga pripada u tome Marku Dakoviću. On i njegova generacija najviše su, između ostalog, doprinijeli, da se posljednji crnogorski suveren i njegovi nasljednici detronizuju, a Crna Gora ostvari vjekovni san ujedinjenja sa Srbijom, kao i ostalim južnoslovenskim narodima. Izvršni odbor Skupštine čiji je Daković bio jedan od najrevnosnijih članova, sprovodio je odluke o ujedinjenju.

Radikalne i sudbonosne odluke Skupštine bile su i po kralja Nikolu. Kažnjen je za držanje u toku Prvog svjetskog rata i „šurovanje“ njegovih doglavnika sa „ćesarovskim“ agentima. Pored toga, u političkim i sudskim progonima, aferama i zatvorima, prije toga, koje je manje-više sam kralj konstruisao, u kojima je htio je da „uništi dječurliju“ kako je zvao slobodoumne studente, a time i opoziciju njegovoj vladavini.

Međutim, postigao je suprotan efekat, “uspio“ je da izazove protiv sebe „sve Srbe“ grubim insinuacijama. Mladost je nad kraljem Nikolom i njegovim despotskim načinom vladavine odnijela „definitivnu moralnu pobjedu“, a poslije desetak godina od pogroma studenata i opozicije u dvije afere i niza manjih sudskih montiranih procesa slobodoumnim pojedincima „poslednju i stvarnu pobjedu“, kako je pisao Dakovićev savremenik i sapatnik Jovan Đonović.

U „Privremeno narodno predstavništvo“ 1919. i „Konstituantu“ 1921. godine, Marko Daković je takođe bio narodni predstavnik. U Kraljevini SHS (kasnije Jugoslaviji) nije bio član nijedne političke stranke, a od januara 1923. godine, obrazovao je kao poslanik u parlamentu tzv. „Grupu nezavisnih“ poslanika. Pored toga, Daković se najviše bavio advokaturom u Podgorici.

Pred Drugi svjetski rat, poslije martovskog puča Daković je ušao u vladu generala Simovića kao ministar bez portfelja, a u aprilskom slomu pri putu Vlade u emigraciju, avion u kom se nalazio Daković je pod čudnim okolnostima srušen iznad Atine. Tako je okončao život ovaj narodni tribun.

Pisac ovih redaka je u saznanju od Markovih rođaka, da su 80-ih godina već prošlog vijeka preneseni njegovi zemni ostaci iz Grčke i sahranjeni u rodnom Grahovu.

Cio svoj život Marko Daković je posvetio borbi za pravdu, bilo kao političar ili advokat i pravnik, a protiv tiranije i despotije. On je, kao uostalom čitava njegova generacija školujući se u razvijenim zemljama demokratije toga vremena, uvidio patrijarhalni način vladavine u Crnoj Gori kao anahronizam novom dobu, kao i devijacije u samom dvoru Petrovića, koji su najviše sami sebe, diskreditovali, o čemu je ostalo niz činjenica i dokaza.

Za razliku od njihove sebičnosti, Daković i njegova generacija vrhunskih intelektualaca toga doba, su samo u opštem dobru nalazili ličnu satisfakciju i korist. Ta generacija je ostvarila san mnogih ranijih, ujedinjenje dvije srpske države. Za razliku od njihovih shvatanja svetog čina ujedinjenja, egoističke i megalomanske namjere dinastije Petrovića – o ideji ujedinjenja – spale su na deklarativno zalaganje, kada je uvidjela da neće moći sjesti na svesrpski tron, na kojem su vidjeli samo sebe.

Stvarnost i vrijeme su ih demantovali: pobjedu su odnijeli oni sa velikim srcem i idealima, a najistaknutiji među njima bio je svakako Marko Daković“.

U našoj namjeri da se na neki način odužimo radu, pregalaštvu, posebno poštenom i čestitom životu Marka Dakovića, koji treba da bude putokaz pokoljenima, imamo zadovoljstvo što je jedan od najvećih ljudi ovog vremena, akademik i u Crnoj Gori nekada nagrađivani, a do prije par mjeseci i zabranjeni pjesnik Matija Bećković, to uradio mnogo bolje nego što bi mi ikada mogli:

Marko Daković

Kad je Izbeglička vlada
Čiji je bio ministar
Krenula u izgnanstvo
Otišao je na Kapino polje
Da se pozdravi s kolegama

Ponudili su ga da krene s njima
I da sačekaju dok se spakuje

Ja sam spakovan
Rekao je pokazujući svoj štap

Ovo mi je sva imovina

I sa štapom ušao u avion
Koji nikad nije sleteo

Zli jezici su proneli glas
Da su u avionu
Bile zlatne poluge
Koje su ga ubile
Kao srebroljupca

Otac Marko Daković
Leti na svom štapu
I čeka svoj narod
Da se seti istine
Pa da sleti u zavičaj

Vrijeme je majstorsko rešeto, prošla je i ovakva vlast i nepravda, bilo ih je i ranije, biće ih i kasnije, ali kroz sito neprolaznosti, kroz krug vječnosti, prolaze samo vrijedni, samo dostojni, za neke možda izdajica, a za navijek heroj i čovjek, jedan od mnoštva onih koji su se upisali na Svetosavski put. Marko Daković!

(Izvor: IN4S)