Kakav Vaterlo u perspektivi: Pjesma Evrovizije, prije pola vijeka i sada

Negdje od kraja osamdesetih godina prošlog vijeka, mnogo se priča o političkim aspektima i implikacijama Pjesme Evrovizije. Toga je uvijek bilo.

Nedelja pred nama za mnoge Evropljane, i ne samo Evropljane, biće nedelja – Pjesme Evrovizije. Famozni festival lakih nota, pomalo paradoksalno, jedan je od najdugovečnijih panevropskih popkulturnih institucionalnih međusobnih linkova država Starog kontinenta. Kroz istoriju ovog festivala – prvi put održanog 1956. –moguće je ispisati i svojevrsnu istoriju Evrope. Za gabarite ovog teksta, tako nešto je, međutim, preambiciozno. Podtekst ovog članka je mnogo skromniji i cilj mu je da tek da napravi nekoliko paralela između Pjesme Evrovizije od prije tačno pola veka – one, dakle, iz 1974. – i ovogodišnje.

Ove godine, domaćin je, kao što svi znamo, Kraljevina Švedska, odnosno grad Malme. Prije pedeset godina, domaćin je bila druga evropska Kraljevina – Velika Britanija – takođe s gradom koji nije glavni: radilo se o Brajtonu. Švedska je postala domaćin jer je prošle godine pobijedila. Velika Britanija, međutim, u godini uoči 1974. nije pobijedila – osvojila je treće mesto. 1973. godine, na domaćem terenu, pobijedio je Luksemburg, bila je to druga po redu pobjeda ove male države, pa se možda htjela izbjeći prebrza „repriza“ iste lokacije.

Negdje od kraja osamdesetih godina prošlog vijeka, mnogo se priča o političkim aspektima i implikacijama Pjesme Evrovizije. Toga je uvijek bilo. Francuska je primjera radi u poslednjem trenutku odustala od učešća na festivalu upravo te 1974. Naime, četiri dana pre 6. aprila (dana održavanja), umro je francuski predsjednik Žorž Pompidu.

Sahrana je zakazana baš za 6. april. Tamo su zaključili da im u danu žalosti baš i nije do Evrovizije. Od sedamnaest zemalja učesnica te večeri, Portugalija je zauzela poslednje mjesto sa samo tri osvojena boda. A opet, u nekoj ozbiljnoj svetskoj istoriji, njihova evrovizijska pesma od te večeri „I posle zbogom“ koju je otpjevao Paolo de Karvaljo nepune tri nedelje kasnije poslužiće kao radijski signal pobunjenim oficirima da krenu u „Revoluciju karanfila“ kojom je srušen dotadašnji tamošnji režim.

Dobro, to je ipak fusnota „ozbiljne“ istorije, dok će kao značajno važan detalj u istoriji evropske popularne kulture, ta aprilska noć ostati zapisana kao trijumf švedske grupe ABBA i njihove pesme „Vaterlo“. U cijeloj istoriji Pjesme Evrovizije, ni od koga taj festival nije napravio toliku svetsku zvezdu i fenomen kao što to bilo baš sa grupom ABBA. Takođe, pjesma je zvanično izabrana za najbolju evrovizijsku kompoziciju svih vremena (istini za volju, izbor je iz 2006. godine).

U tom smislu je interesantno prisjetiti se da je te godine Jugoslaviju u Brajtonu predstavljala „Korni grupa“ s pjesmom „Moja generacija“. Pogled na istoriju tu ne može biti više različit: „Moja generacija iz četrdesetdruge/ U to je vrijeme spavala i čeznula za mlekom/ Moja generacija iz četrdesetdruge/ Dobro je pregurala burne dane te (…) Moja generacija iz četrdesetdruge/ Sva se već poženila i čuva slatku decu/ Moja generacija iz četrdesetdruge/ Već se uozbiljila, jer tako mora biti“.

Zanimljiv je ovaj generacijski momenat. Kornelije Kovač zaista je rođen 1942. Članovi grupe ABBA rođeni su između 1946. i 1950. Kornelije Kovač, dakle, u tom trenutku ima trideset i dve godine, dok su članovi i članice grupe ABBA u dobi između dvadeset četiri i dvadeset osam godina. Nije bilo indikacija da se oni u narednih pet-šest godina namjeravaju uozbiljiti, niti da tako mora biti.

Iako predstavnik Jugoslavije, a ne (samo) Srbije, Kornelije Kovač je rođeni Nišlija. Ovogodišnja srpska predstavnica Teodora Pavlovska – poznatija po umjetničkom imenu Teja Dora – rođena je u Boru 1992. Bizarnim sticajem okolnosti, u vrijeme kad bude nastupila u Malmeu, imaće ravno trideset i dve godine, tačno onoliko koliko je imao i Kornelije Kovač u Brajtonu 1974. Njen tekst na prvi pogled ne podsjeća na Kovačev: „Nemam, nemam, nemam ja/ Nemam mira, nemam sna/ Ne dâ noć da dođe dan/ Teško onom ko je sam/ Kô pod vodom, tiho je sve/ Vrištim, al’ se ne čuje/ Iza gora beli sjaj, ja ne nazirem kraj/ Ovo put je za ranjene“.

Iako to u to vrijeme još nije bio običaj, oni su svoju pjesmu otpevali na engleskom jeziku. Indikativno (i pomalo ironično) od britanskog žirija su te večeri dobili – nula poena.
„Vaterlo“ je blesava, raspevana i duhovita paralela između velike svetske istorije i privatnog života. Kao što je Vaterlo mjesto na kom se Napoleon morao predati, tako se i lirski subjekt ove pjesme predaje – u ljubavi. Zapadna Evropa već živi – ili misli da živi – u postistoriji gde veliki istorijski datumi nisu nešto čemu se prilazi sa strahopoštovanjem, nego su prije zajednički popkulturni rezervoar motiva.

A opet, samo smo došli do faznog pomaka unazad kad je riječ o svetskim ratovima. Kovača je zanimao Drugi, a Teju Doru Prvi. Ton je isti – (pre)ozbiljan i patetičan. Da se razumijemo, nije problem sećati se svojih tragedija, ali Pjesma Evrovizije baš i nije optimalan kontekst za to. Uostalom, jednom je na navedenom festivalu pobijedila Jugoslavija, a jednom je pobijedila Srbija; pjesme su bile „Rok mi bejbi“ i „Molitva“, izvođači zadarska grupa „Riva“ i Marija Šerifović. Mnogo toga različitog, ali jedna stvar ista: lakoća odnosno kemp. To je žanr Pesme Evrovizije, a tu se pobjeđuje jedino izborom pravog žanra. To nije garancija, ali uslov praktično jeste.

Velika očekivanja, uz bilo kakav trag ideje da kroz Pjesmu Evrovizije posreduješ ozbiljno svoju političku agendu, to je utabana staza za poraz, da baš ne kažem za Vaterlo.