Gutereš o Kosovu: Postoji potencijal za eskalaciju

Atmosfera na sjevernom Kosovu ostaje napeta, a potencijal za eskalaciju i dalje postoji. Pozivam strane da ponovo potvrde svoju posvećenost dijalogu koji olakšava Evropska unija i da u potpunosti primijene postojeće sporazume, poručuje Antonio Gutereš u svom izvještaju.

„Jednostrane akcije, uključujući zatvaranje institucija finansiranih od strane Srbije, korake ka ponovnom otvaranju mosta u Mitrovici, kao i restrikcije prema srpskim proizvodima i sprovođenje nove uredbe o valuti, povećavaju tenzije i narušavaju poverenje među zajednicama i između zajednica i institucija“, navodi se u najnovijem izvještaju Generalnog sekretara Ujedinjenih Nacija, koji prenosi Kossev.

Ove akcije ne samo da ometaju svakodnevni život i socioekonomska prava pogođenih, već takođe ugrožavaju kolektivni napredak i stabilnost, koji su ključni za mirnu i prosperitetnu budućnost svih, navodi dalje Generalni sekretar.

„Zabrinutost nevećinskih zajednica povodom potencijalnih akcija koje utiču na obrazovne i zdravstvene institucije koje vodi Srbija, nakon zatvaranja institucija koje pružaju osnovne usluge, moraju se u potpunosti adresirati. Očuvanje ekonomskih i socijalnih prava nevećinskih zajednica, uključujući i najugroženije, je od suštinskog značaja. Potrebno je obnoviti izgradnju povjerenja između zajednica“, ističe se u izvještaju.

Gutereš je pozvao na odgovorno vođstvo koje će prioritet dati blagostanju i ljudskim pravima svih ljudi na Kosovu.

„Ključno je da akcije političkih lidera odražavaju posvećenost da se reše potrebe i prava svih zajednica“, poručio je.

U Savjetu bezbjednosti danas se raspravlja o redovnom polugodišnjem izvještaju UNMIK-a, odnosno Generalnog sekretara o stanju na Kosovu. Srbiju predstavlja Marko Đurić, a Prištinu Donika Gervala.

Izvještaj pokriva period od 16. marta do 15. septembra ove godine. Detaljno su zabilježeni događaji na terenu, ali i ono što se događalo u procesu dijaloga. Situacija na Sjeveru je opisana kao i „dalje napeta“, dok se za dijalog navodi da on „stagnira“.

„Vrlo ograničen napredak“

Konstatuje se da je tokom perioda izvještavanja, postignut mali napredak u primjeni sporazuma između Beograda i Prištine uz posredovanje Evropske unije. „Dijalog pod pokroviteljstvom EU nastavlja da stagnira“, detektuje izveštaj.

Zabilježeno je da je 17. marta, na godišnjicu Ohridskog aneksa, visoki predstavnik EU za spoljne poslove, Žozep Borelj, naglasio „vrlo ograničen“ napredak obje strane u primjeni obaveza. U junu su održani sastanci u Briselu, ali su završeni bez postignutog dogovora.

Ipak, Gutereš je pozdravio zvaničnu registraciju imovine Manastira Visoki Dečani, u skladu sa presudom Ustavnog suda Kosova iz 2016. godine, koja je donijeta zahvaljujući osmogodišnjim međunarodnim naporima; ovog puta i da se Kosovu pomogne u procesu prijema Kosova za članstvo u SE, što se na kraju nije dogodilo.

„Ovo predstavlja važan korak ka poštovanju pravnih obaveza i zaštiti kulturnog nasleđa“, poručuje Generalni sekretar.

Pohvalan je za Gutereša i kontinuirani napredak u rešavanju sudbine nestalih kroz Radnu grupu za nestale, i podstiče na to da se ubrzaju ti napori.

„Obe strane treba da preduzmu sve potrebne korake za implementaciju odredbi Deklaracije o nestalim osobama, koju su podržali Beograd i Priština 2. maja u okviru dijaloga koji olakšava Evropska unija“, poručuje.

Borelj je i 26. juna predsedavao sastancima na visokom nivou sa Kurtijem i Vučićem u Briselu, koji su imali za cilj da pripreme put za kasniji trilateralni susret. Međutim, taj se sastanak nije održao. Borelj je nakon toga rekao da Kurti nije bio spreman za trilateralni sastanak uz iznošenje tri uslova za „dalje angažovanje Pristine u širem procesu normalizacije“, a to su: (a) formalizacija Sporazuma putem potpisa; (b) povlačenje pisma koje je 13. decembra 2023. godine uputila bivša premijerka Srbije, Ana Brnabić, Evropskoj službi za spoljne poslove; i (c) predaja počinilaca uključenih u incident u Banjskoj radi procesuiranja pred kosovskim pravosudnim organima.

Borelj je tada tvrdio da je predsjednik Vučić „bio voljan“ da održi trilateralni sastanak, ali i da: „Nije bio spreman da u potpunosti ispuni Kurtijeve uslove, pozivajući se na ustavna ograničenja, ali je pokazao spremnost da istraži opcije“.

Sastanak glavnih pregovarača sa Miroslavom Lajčakom održan je 2. jula u Briselu, prvenstveno kako bi se razgovaralo o finalizaciji tzv. Plana sekvenciranja za Aneks primjene Sporazuma.

Diskusije su završene bez napretka.

Parlamentarna skupština Savjeta Evrope preporučila je da se Kosovo pozove da postane član Savjeta Evrope i da će organizacija pratiti sprovođenje nekoliko obaveza i obaveza nakon pristupanja.

Parlamentarna skupština je napomenula da bi uspostavljanje Asocijacije/Zajednice opština sa srpskom većinom bilo „važan korak“ ka obezbeđivanju zaštite prava Srba na Kosovu i da bi se to trebalo smatrati „obavezom nakon pristupanja“.

Predsjednik Vučić je ranije napomenuo da će Srbija razmotriti napuštanje Savjeta Evrope ako Kosovo bude primljeno u ovu organizaciju i obećao da će se boriti protiv kandidature Kosova za članstvo.

„Ubrzo nakon toga, portparol Evropske službe za spoljne poslove rekao je da je lobiranje Srbije protiv kandidature Kosova za pristup međunarodnim organizacijama jasno kršenje Sporazuma iz 2023. godine“, navodi se u izvještaju.

Podsjetili su na to da su Francuska i Njemačka uoči sastanka Komiteta ministara Savjeta Evrope 16. i 17. maja, istakle važnost da Pristina postigne opipljiv napredak ka uspostavljanju Zajednice opština sa srpskom većinom, upravo u kontekstu svog zahtjeva za pridruživanje ovoj evropskoj organizaciji.

Podsjetili su na to da su u zajedničkom pismu Kurtiju, kancelar Njemačke, predsjednik Francuske i premijer Italije, zatražili od Kosova da pošalje nacrt statuta Zajednice opština sa srpskom većinom koji je predložila Evropska unija, Ustavnom sudu Kosova na reviziju. Oni su tada takođe naglasili da iznenadni Kurtijev predlog o tome da se pripremi novi nacrt statuta koji će biti poslat Savjetu Evrope na reviziju – „rizikuje dalje podrivanje dijaloga kojim posreduje Evropska unija“.

„Prijava Kosova za članstvo u Savjetu Evrope ostala je na čekanju“, konstatuje se u ovom izvještaju.

„Nekoliko ograničenja slobode kretanja nametnuto je i od strane Beograda i od strane Prištine. Dana 17. aprila, stotine građana sa Kosova, uključujući policajce, zadržani su na različitim srpskim graničnim prelazima nekoliko sati. Ministarstvo unutrašnjih poslova Srbije saopštilo je da su četiri osobe, uključujući zamenika direktora policije Kosova, uhapšene. Sve četiri osobe su sjutradan puštene. Predsjednik Narodne skupštine Srbije izjavio je da je akcija bila usmjerena na odbranu ustavnog poretka Srbije“, ističe se.

Zabilježili su i reakciju koja je uslijedila iz Prištine. Kosovski premijer je te akcije kvalifikovao kao „odmazdu protiv civila na Kosovu“, dok je portparol Evropske službe za spoljne poslove izjavio da su „jednostrane i nekordinisane akcije“ Beograda prekršile Sporazum iz 2011. godine o slobodi kretanja.

Verifikovano je ipak i to da je 9. maja, Ministarstvo unutrašnjih poslova Kosova pokrenulo proces zamjene srpskih vozačkih dozvola. Od 6.509 zahteva za izdavanje kosovskih vozačkih dozvola, 5.732 bilo je sa Sjevera.

Situacija na Sjeveru ostaje napeta

„Bezbjednosna situacija na sjevernom Kosovu i dalje je napeta, obilježena brojnim incidentima koji su dodatno pogoršali tenzije između Srba na Kosovu i kosovskih vlasti“, konstatuje Generalni sekretar.

Ove tenzije su se manifestovale kroz različite događaje i mjere koje su uticale na svakodnevni život lokalnog stanovništva, te je o bezbjednosnoj situaciji na Sjeveru izvješteno i kroz poseban odjeljak.

„Kosovske vlasti preduzele su niz akcija koje su uticale na svakodnevicu života kosovskih Srba i drugih nevećinskih zajednica. Priština je ponovila da su te akcije imale za cilj sprovođenje vladavine prava i da nisu bile izričito ciljane na kosovske Srbe. Ipak, svaki put kada bi kosovske vlasti sprovele mjere za koje se nisu konsultovale i dogovorile ih sa predstavnicima kosovskih Srba, u dijalogu Beograda i Prištine, mnogi kosovski Srbi su to doživljavali na suprotan način“, navodi se u izvještaju.

Tako su i doživjeli kada je Kosovska policija 2. maja instalirala nadzorne kamere u centru Sjeverne Mitrovice, potvrđujući svoju namjeru da instalira „oko 200 kamera na sjeveru Kosova“. U julu (22.) nekoliko je kamera postavljeno i oko glavnog mosta na Ibru.

„To je izazvalo zabrinutost kod više organizacija civilnog društva u vezi sa pravom na privatnost“, poručuje se u ovom izvještaju.

Izlistani su događaje koji su obilježili ovaj period, prije svega kada je u pitanju situacija na terenu, pored procesa dijaloga koji se vodi pod okriljem EU.

Naglasili su da su kosovske vlasti zatvorile nekoliko institucija koje finansira Srbija i „izrazili namjeru“ da ponovo otvore glavni most u Mitrovici za saobraćaj vozila, koji je postao „sporno i simbolično pitanje“.

(N1)