“Erotički momenat u Njegoševoj poeziji”
Istoričar književnosti, esejista i univerzitetski profesor Milo Lompar održao je u Tivtu predavanje na temu “Erotički momenat u Njegoševoj poeziji”.
Događaj je održan u okviru Novembarskih dana a u organizaciji JU Gradska biblioteka.
Lompar smatra da je susret u Tivtu određen temom koja je u mnogo čemu na ivici čitalačkog očekivanja i u nekim svojim vidovima gotovo da predstavlja izazov, ali da za takvo nešto nema velikog povoda.
On je podsjetio na Anicu Savić Rebac koja je u svojim razmišljanjima o Njegošu posezala za razlikom po ugledu na neke njemačke teoretičare književnosti.
“Značajan član kruga oko Štefana Georgea Gündorfa je tu razliku iznio, a Anica ju je primijenila kod nas, tako što je govorila da postoje pjesnici erosa i pjesnici logosa. Razlika je u tome što bi pjesnici erosa bili pjesnici duše, a pjesnici logosa -pjesnici duha. To bi u pjesničkom kazivanju izgledalo tako da erotički momenat ili eros jeste nešto što pokreće dušu ka Bogu, dakle obilkežava izvjesno uspinjanje ili uzlet, u isto vrijeme odgovara nekim sadržajima koji su poznati iz mističke literature, bilo da je ona platoničarska, neoplatoničarska, hrišćanska, dakle koja podrazumijeva mističku fabulu, čitavo mističko putovanje”.
Lompar objašnjava da bi erotičko bilo nešto što je u dubokoj vezi se mističkim putovanjem, a pjesnici logosa podrazumijevaju, kako kaže, gledanje Boga, viši stadijum kada putovanje biva okončano i kada se duša približava nečemu što se u mističkoj tradiciji zove trenutkom apsolutnog jedinstva ili mističkim jedinstvom ili unijom.
“U suštini je riječ o dva različita momenta koji su međusobno vezani. Erotičko vodi ka onome što logos otvara u duši i ka onome što je duhovni deo duše. Erotičko je pomjeranja akcenata u duši koja se sastoji od svog materijalnog ili hiličkog momenta. Taj momenat duše je jedan, a drugi je njen duhovni momenat i duša je prostor kolebanja ta dva momenta”.
To jer važno za Njegoša, pojašnjava Lompar, zato što je on u bitnim aspektima svoga stvaralaštva bio dualista. Njegova koncepcija svijeta je podrazumijevala izvestan oštar dualizam između materije i duha.
“Duša bi bila poprište na kojem se duh izvija iz materije. U izvjesnom smislu je napušta, ali u isto vrijeme nije odvojen od nje kako bi se u trećem mogućem stadijumu koji se naziva pneumatski, moglo pokazati“, rekao je Lompar.
On smatra da se erotički moment kod Njegoševe poezije najbolje opredmećuje, najbolje vidi u dva ključna momenta njegovog pjesništva. To je “Noć skuplja vijeka” koja je reprezentativna za jednu vrstu dimenzije erotničkog i “San Vuka Mandušića” u Gorskom vijencu, koji takođe odgovara toj vrsti pjesnikovog predodređenja
“Pjesma Noć skuplja vijeka obavijena je misterijom svoga postojanja. Pesma je izazvala pažnju, ali i nelagodnost. Njena erotička dimenzija je izazivala nelagodnost zato što je njen pjesnik bio svešteno lice, ali i posebno zbog toga što je tijelesna topografija pjesme bila izrazita. Gotovo bi se moglo reći da je to najeksplicitnija tjelesna romantizacija u poeziji srpskog romantizma. To je bila jedna duhovna smjelost i jedna pjesnička dimenzija koja je u kulturi izazivala nelagodu i radoznalost”.
Lompar ističe da se rasprava vodila oko toga da li postoji stvarni događaj koji pjesnik opisuje, što je pjesnički potpuno zanemarljivo.
“Niti pjesme postoje na taj način, one nisu dokumenti i nisu plodovi stvarnosti na način na koje su neke druge činjenice iskustva nego predstavljaju neku vrstu slobodnog rada uobrazilje koja može biti u vezi sa stvarnim činjenicama života ali i ne mora”.
Lompar kaže da su dva erotička momenta u pjesmi “Noć skuplja vijeka” i “San Vuka Mandušića” u Gorskom vijencu veoma ilustrativna za poimanje Njegoša kao pjesnika zato što unutar iste tematike erotičkog, odnosno fascinacije ženskom pojavom, se pojavljuju dva oblika pjesničkog kazivanja.
“To je dokaz velike pjesnikove raznovrsnosti. Njegoš nije pristupao temi ponavljajući se. Imao je razlistano osjećanje pkesničke dimenzija onoga što opisuje i produbljivao je doživljaj kome se vraćao. On nije bio repetativni duh, već je ponavljajući određeni motiv, njega produbljivao, a to se vidi u ogromnim razlikama u tretmanu erotičkog u ove dvije pjesme”, istakao je Lompar.