Država najbolji poslodavac: Svaki treći zaposleni u javnom sektoru radi u državnim preduzećima

Upravljanje u državnim i opštinskim preduzećima je nepromijenjeno, što se tiče pravnog okvira i institucionalnog mehanizma države za uspostavljanje boljeg korporativnog upravljanja i većeg nadzora, ocijenio je istraživač javnih politika u Institutu Alternativa Marko Sošić.

U nedavno obavljenim zaključcima ekonomskog i finansijskog dijaloga između EU i Zapadnog Balkana i Turske se navodi da Crna Gora treba da poboljša nadzor nad državnim preduzećima izradom i objavljivanjem povezanih procjena fiskalnog rizika.

U Ministarstvu saobraćaja i pomorstva (MSP) su saglasni i podržavaju taj zaključak, navodeći da rade na poboljšanju nadzora nad državnim preduzećima, koja su u njihovom resoru, na čijem je čelu Filip Radulović i da su formirali Odjeljenje za unapređenje korporativnog upravljanja u državnim kompanijama.

Iz Ministarstva energetike i rudarstva u prethodne dvije sedmice Pobjeda nije dobila odgovore o stanju i nadzoru državnih preduzeća u njihovom resoru, kojim rukovodi Saša Mujović.

-Država je u prethodnom periodu ,,umnožavala problem, tako što je osnivala i stvarala zakonske pretpostavke za osnivanje novih preduzeća, širila nadležnosti i svoje vlasništvo u postojećim preduzećima kazao je Sošić Pobjedi i dodao da je broj zaposlenih sada 13.703 u državnim i 8.403 u lokalnim preduzećima, odnosno ukupno 22.105.

-To znači da gotovo svaki treći zaposleni u javnom sektoru radi u javnim preduzećima. A tu nijesu ubrojani zaposleni na privremeno i preko agencija, kojih je takođe značajan broj, što je pokazao izveštaj DRI o CEDIS-u rekao je Sošić dodajući da Institut Alternativa već godinama radi ono što bi trebalo da radi Vlada, te vodi registar svih privrednih društava u vlasništvu države i opština, kao jedinstvenu bazu podataka koja sadrži sve o privrednim društvima u vlasništvu države i opština na jednom mjestu.

Prema riječima Sošića, polovina izvršnih direktora državnih preduzeća krije svoje ugovore.

-U preduzećima u državnom vlasništvu, kojih ima 55 i ukupno 304 javna funkcionera (izvršni direktori i članovi Odbora direktora), trećina nije prijavila funkcije Agenciji za sprečavanje korupcije, a značajan broj nije dostavio redovne godišnje izvještaje ili nije prijavio iznos zarada u preduzećima istakao je Sošić. On smatra da je nadzor Vlade nad državnim preduzećima neuređen i da prikupljanje najosnovnijih informacija predstavlj a kao veliki uspjeh.

-Prethodnoj vladi je bilo potrebno nekoliko mjeseci da od Rudnika uglja, koji je u 100 posto vlasništvo Elektroprivrede, dobije informacije o radu – naveo je Sošić.

Prema njegovim riječima u Vladi je, makar deklarativno, pokrenuto pitanje reforme upravljanja javnim preduzećima ,,što je dobar prvi korak.

-Reforma javnih preduzeća je dio Programa ekonomskih reformi, dio Nacrta reformske agende za Plan rasta, dio Nacrta strategije za borbu protiv korupcije i dio programa rada Vlade za ovu godinu kazao j e Sošić, dodajući da je u programu rada aktuelne vlade za ovu godinu po prvi put planirana izrada konsolidovanog izvještaja o poslovanju državnih preduzeća za 2023godinu sa izj avom o fiskalnim rizicima. To je, kao je kazao, važan korak i govori o začetku svijesti da se neko u Vladi mora baviti svim preduzećima sistemski.

 

-Bojim se da je ovo više rezultat pritiska EU, koja je posljednjih godina sve glasnija u potrebi da se krene u rješavanje ovog problema, nego što je iskrena želja i odlučna namjera donosilaca odluka smatra Sošić, koji smatra da je politički profit od korišćenja resursa tih preduzeća preveliki da bi ga se partije odrekle.

-Njihovu odlučnost ćemo lako mjeriti po tome da li će formirati državne strukture za nadzor preduzeća i uspostaviti novi pravni okvir. Kako bi država znala šta se dešava u njenim preduzećima i imala nadležnost da spriječi ili riješi probleme u poslovanju neophodno je uspostaviti međuresorno vladino tijelo zaduženo za praćenje rada državnih preduzeća kazao je Sošić i poručio da je potrebno centralizovati odgovornost za predlaganje vlasničke politike, imenovanje organa upravljanja, nadzor, praćenje rada i sprovođenja Vladinih zaključaka u organu na centralnom nivou, sastavljenom od predstavnika više resora i uz postojanje stalnog tehničkog sekretarijata zaduženog za stručne i ekspertske poslove.

Smatra da se situacija oko javnih preduzeća ne može značajnije promijeniti bez novog zakonskog okvira .

-Neophodno je i postojanje posebnog pravnog okvira za rad državnih preduzeća, usvajanj em posebnog pravnog akta ili izmjenom Zakona o privrednim društvima, kojim bi prava osnivača i obaveze društava u pogledu odgovornosti i transparentnosti bili detaljno propisani zaključio je Sošić.

Iz Ministarstva saobraćaja kažu da su formirali Odjeljenje za unapređenje korporativnog upravljanja državnim preduzećima u njihovom resoru.

-Ministarstvo će se baviti analizom tih državnih preduzeća, a glavni cilj je povećanje prihoda države i održivosti samih preduzeća, kao i kontinuirano praćenje poslovanja, radi smanjenja prostora za netransparentno ponašanje i korupciju kazali su iz MSP-a. Kazali su da je većina tih firmi u njihovom resoru prošlu godinu završila u plusu.

-Međutim, stanje nije na zavidnom nivou, jer pomorske kompanije neće moći vraćati kredit iz sopstvenih sredstva, a željezničke kompanije imaju nagomilane dugove, neefikasne su i nemaju dovoljno stručnog kadra rekli su iz MSP.

Podsjetili su da je prvi korak u toj reformi planirano spajanje Željezničkog prevoza i Održavanja željezničkih voznih sredstava.

-Troškove ćemo umanjiti na način što će se optimizovati broj radnih mjesta i smanjiti menadžment saopšteno je iz MSP. U tom vladinom resoru nijesu mogli precizirati razmišlja li se ponovo o formiranju nekog državnog preduzeća poput Montenegro Works za kontrolu državnih preduzeća, jer se radi o interresornom pitanju u nadležnosti Vlade. Odluku o osnivanju preduzeća Montenegro Works donijela je u avgustu 2021. godine vlada Zdravka Krivokapića, a izvršni direktor te kompanije upravo je bio sadašnji ministar saobraćaja Filip Radulović.

Bilo je predviđeno da se to preduzeće bavi praćenjem i analizom finansijskog stanja u kompanijama u većinskom državnom vlasništvu i stručnom podrškom u sprovođenju reformi radi efikasnijeg upravljanja. Vlada Dritana Abazovića je u julu 2022. godine usvojila odluku o dobrovoljnoj likvidaciji Montenegro Works, da bi u septembru iste godine bila usvojena informacija o sprovedenom skraćenom postupku dobrovoljne likvidacije te kompanije.