Danas je Sveti Sava

Srpska pravoslavna crkva danas proslavlja Svetog Savu, prvog srpskog arhiepiskopa i prosvjetitelja. Savindan se obelježava kao školska slava u svim srpskim školama, gdje se ne odvija nastava već se seijče kolač i pripređuje prigodna priredba.

Rođen kao Rastko Nemanjić

Sveti Sava je rođen je kao Rastko Nemanjić, najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje i mlađi brat Vukana i Stefana Prvovjenčanog. Od oca je dobio na upravu Zahumlje, ali je njegov životni put bio drugačiji od onog koji su mu namenili roditelji. Od ranog djetinjstva, pokazivao je ljubav prema knjizi i žitijima južnoslovenskih pustinjaka. Pomagao je siromašne i poštovao je monahe. Pobjegao je sa dvora sa 18 godina i primio monaški čin i ime Sava. Stefan Nemanja je pokušao to da spriječi, ali nije uspio. Kasnije tokom svog života, shvatio je sinovu odluku, i sam se približivši Bogu.

Na sajtu SPC stoji:

„Stefan Nemanja, koji je monahu Savi slao bogatu materijalnu pomoć za svetogorske manastire, zamonašio se, pošto je predao presto sinu Stefanu. Kao monah Simeon, pridružio se najmlađem sinu u manastiru Vatopedu, čiji su veliki dobrotvori ubrzo postali. Oni, zatim, obnoviše napušteni i opustošeni manastir Hilandar, koji je vizantijski car Aleksije Treći predao Srbima u vlasništvo. Hilandar je sve do 18. vijeka bio najveća srpska škola i rasadnik naše duhovnosti, prosvjete i kulture.”

Povratak u Srbiju

Sveti Sava u činu arhimandrita se 1207. godine sa moštima Svetog Simeona Mirotočivog vratio u Srbiju kako bi u manastiru Studenica pomirio zavađenu braću Stefana i Vukana. Nakon toga je radio na prosvećivanju srpskog naroda, organizaciji i razvoju SPC. Bio je prosvjetitelj, duhovnik, državnik i učitelj.

„Na praznik Uspenja Presvjete Bogorodice, 15. avgusta 1219. godine, u Nikeji patrijarh Manojlo Saranten, uz saglasnost cara Teodora I Laskarisa hrotoniše Savu za prvog srpskog arhiepiskopa. Od tada je Srpska Pravoslavna Crkva autokefalna, sa blagoslovom da srpski arhiepiskopi mogu da primaju posvećenje od sabora svojih episkopa. Iste godine, na saboru u manastiru Žiči koji je postao sjedište samostalne Srpske Crkve, Sava od svojih najboljih učenika izabra i posveti nekoliko episkopa i razasla ih u eparhije širom otačastva. U Srbiji podiže mnoge crkve, manastire i škole.”

Izuzetan značaj moštiju Svetog Save

Sveti Sava je dva puta putovao u Svetu Zemlju. Godine 1234. krenuo je na drugo pokloničko putovanje, ali se u povratku upokojio u Trnovu u Bugarskoj 1235. Njegove mošti je uz najviše počasti u manastir Mileševu prenio kralj Vladislav 1237.

„Prisustvo njegovih svetih moštiju imalo je za svakog Srbina izuzetan duhovni, ali i politički značaj, a naročito u vrijeme turskog ropstva. Ni jedna ličnost kod Srba nije toliko utkana u sveijst i biće naroda kao ličnost Svetoga Save. Primjer za to su ustanici u Banatu sa kraja 16. veka, na čelu sa vršačkim vladikom Teodorom. Na ustaničkom barjaku bila je izvezena ikona Svetog Save. Srbi su ustali protiv tiranije turskih vlasti, ali je ubrzo usledila odmazda. Godine 1594. na Vračaru u Beogradu, Sinan paša je na lomači spalio Savine svete mošti. Predanje kaže da su dim i pepeo sa te lomače razvejali oganj blagodati Hristove u sve srpske zemlje i u sve srpske duše.”

Na mjestu gdje su spaljene mošti Svetog Save sada se nalazi Hram Svetog Save.

Obiman književni rad i značajna dela

Književni rad Svetog Save je veoma obiman. Napisao je tri tipika: „Karejski tipik”, „Hilandarski tipik” i „Studenički tipik”, u svrhu organizacije manastira. Na početku „Studeničkog tipika” opisao je život ktitora tog manastira Stefana Nemanje. „Žitije Sv. Simeona” se kasnije izdvojilo i osamostalilo i smatra se najvažnijim dijelom Svetog Save. Pod uticajem ove biografije razvio se potpuno samostalan književni rod žitija (biografija) srpskih vladalaca i svetaca.

Sveti Sava je napisao i djela: „Služba Svetom Simeonu”, „Poslanica igumanu Spiridonu” (prvo sačuvano privatno pismo u srpskoj književnosti), „Ustav za držanje „Psaltira” i „Nomokanon” ili „Zakonopravilo” (obiman zbornik crkvenih i svetovnih zakona i propisa), „Sinodik pravoslavlja”, „Nomokanunac” (mali Nomokanon),„Sveta slovesa Svetoga Save”, „Blagodarna molitva za cara Kalojana”, „Zaveštanje saboru otačastva svoga”, „Predsmrtno zaveštanje Svetoga Save”, „Pohvala Svetom Simeonu”, kao i mnoge poslanice i besede.

Himna Svetom Savi

O životu Svetog Save pisali su Teodosije i Domentijan, ali postoje i mnoge izdvojene priče, legende, besede i pesme inspirisane njegovim likom i delom.

Pretpostavlja se da je „Himna Svetom Savi” nastala ili krajem 18. vijeka ili u periodu 1804‒1817. godine. Originalan rukopis nije sačuvan, nego samo prepis iz 1832, a autor je ostao nepoznat.

Na sajtu Hrama Svetog Save stoji:

„Svjetosavska himna je prva srpska himna novog vijeka, budući da u ranijim vremenima takav žanr nacionalne himne nije bio poznat. Autor teksta je nepoznat. Na osnovu teksta himne u kojem se od srpskih zemalja pominje Srem, i na osnovu analize stila teksta pretpostavlja se da je nastala u Sremu i da je njen pisac bio monah. Pripisivana je dugo Vasi Živkovići, svješteniku iz Novog Sada, vjerovatno po inerciji, jer je on autor i drugih himni. Kao autori su pominjani još i Pavle Stamatović, Jovan Grigorijević, obojica svještena lica. Prvi notni zapis Svetosavske himne zabelježio je Kornelije Stanković 1858. godine posle proslave Svetog Save u Beču. Kasnije su svoje muzičke verzije uradili Mokranjac, Jenko i Krstić.”