Da li bi bilo mira da je Sporazum iz Osla zaživio: Prije trideset godina činilo se da su Izrael i Palestina na korak od rješenja sukoba

Sukob Izraela i Palestine traje skoro osamdeset godina. U tih nekoliko decenija vođeno je više arapsko-izraelskih ratova, a osim tih sukoba odvijali su se i brojni konflikti nižeg intenziteta. Može se reći da u Izraelu i Palestini, ali i na širem Bliskom Istoku, nema mira već samo primirja. Iako se opravdano na izraelsko-palestinske odnose gleda uglavnom kroz ratnu prizmu, ne može se reći da nije bilo i pokušaja da se dođe do nekakvog diplomatskog rješenja i okončanja sukoba.

Veoma često je to bilo pod pritiskom međunarodne zajednice, s obzirom na to da je ratni požar između Izraela i Palestine često prijetio da izazove veliku globalnu nestabilnost, uticao je na cio širi region, a ne zaboravimo i da se skoro svaka bliskoistočna kriza odražava(la) i na cenu energenata.

Aktuelni okršaji najbolje pokazuju koliko su svi ti napori bili neuspešni. Najčešće su ti pokušaji sledili nakon najžešćih sukoba, pa ostaje da vidimo i da li će najnovija eskalacija nakon napada Hamasa i odmazde Izraela, voditi ka smirivanju situacije i nekakvom sporazumu ili naprotiv – ka još žešćem sukobu u koji bi potencijalno mogle da budu uključene i mnoge druge zemlje.

Može li se ikada razriješiti bliskoistočni Gordijev čvor

Problemi u ovom višedecenijskom sporu nisu bili samo u tome što su vođeni brojni ratovi, već i u tome što ni rezolucije UN i potpisani sporazumi nisu poštovani. Češće se dešavalo da rezolucije koje su donošene i/li sporazumi koji su potpisiani ostanu mrtvo slovo na papiru nego što su zaista zaživjeli i dosledno sprovođeni.

Ujedinjene nacije (UN) su 1947. godine izglasale da se Palestina podeli na dve države, jevrejsku i arapsku, a da Jerusalim postane grad pod međunarodnom upravom. Taj plan je prihvatila izraelska strana, ali ga je arapska strana odbila i plan nikada nije do kraja sproveden. Rezolucije UN je kršila i druga strana, kao npr. Rezoluciju 446 iz 1979. godine, koja je osudila gradnju izraelskih naselja na okupiranim teritorijama u Šestodnevnom ratu, kao i Rezoluciju 478 iz 1980. godine, koja se odnosi na status Jerusalima.

Arapsko odbijanje UN plana iz 1947. godine je bilo odraz odricanja arapskog sveta Izraelu prava na postojanje, jer su smatrali da je to sve palestinska zemlja i da je stvaranje države Izrael velika nepravda koja je nanijeta njima. Tokom nekoliko decenija stalnih sukoba, niti su Arapi uspjeli da unište državu Izrael, niti je Izrael uspeo da skrši palestinski otpor. Postalo je jasno da se mora barem pokušati naći neko kompromisno mirovno rešenje, a put do toga nije bio nimalo lak. iskristalisali su se vremenom razni mirovni predlozi i inicijative, a koji su išli od rješenja ka modelu jedne države, konfederacije Izraela i Palestine, do dvodržavnih rješenja.

Jedan korak napred, tri koraka nazad

Prva zemlja u arapskom svetu koja je postigla mirovni sporazum sa Izraelom bio je Egipat, 1979. godine, a istim putem je pošao Jordan 1994. godine. U arapskom svetu postepeno se prihvatala ideja da je jedino trajno održivo rješenje u priznavanju države Izrael, u zamenu za nezavisnu palestinsku državu. U tom smislu je bila značajna i tzv. Arapska mirovna inicijativa iz 2002. godine. Ništa od ovoga do danas nije do kraja realizovano.

Problem je upravo u tome što je gotovo pa nemoguće u sadašnjim okolnostima razgraničiti te dvije države na način koji bi obijema bio prihvatljiv. Najveća jabuka razdora svakako jeste status izraelskih doseljenika na palestinskim teritorijama, kao i status Jerusalima, na koji obje strane pretenduju kao na prestonicu svoje države.

Jaser Arafat i Šimon Peres se rukuju u Oslu nakon završenih pregovora

Tako ni Sporazum iz Osla, u trenutku potpisivanja smatran istorijskim, nije nikada do kraja sproveden, a jedan od potpisnika je čak i ubijen. Sporazum je bio zamišljen kao okvir za odnose između Izraela i buduće palestinske države, nakon rješavanja drugih spornih pitanja.

Sporazum je postignut 20. avgusta, 1993. godine u glavnom gradu Norveške u Oslu, a potom, i su ga zvanično potpisali na ceremoniji u Vašingtonu 13. septembra Jaser Arafat i Jicak Rabin. Sporazum je predvidio stvaranje jedne Palestinske vlasti koja bi preuzela odgovornost za upravu na teritoriji pod svojom kontrolom. U Sporazumu je predviđeno i povlačenje izraelskih vojnih snaga sa područja buduće Palestinske autonomije, iz Pojasa Gaze i sa Zapadne obale. I nakon potpisivanja Sporazuma nastavljeni su sukobi dve strane, a do potpunog povlačenja Izraela sa definisane palestinske teritorije nikada nije došlo. Povlačenje iz Gaze je izvršeno tek 2005. godine, dok su na teritoriji Zapadne Obale Izraelci vojno prisutni i dan-danas.

Sporazum ostao mrtvo slovo na papiru, a potpisnik ubijen

Sporazum je imao i svoj nastavak, Oslo 2, iz septembra 1995, koji su potpisali isti akteri u egipatskom gradu Taba. Nedugo nakon toga potpisnik i premijer Izraela Jicak Rabin ubijen je u atentatu. Ipak, treba reći da sporazum iz Osla nije bio mirovni sporazum i nije predviđao nezavisnu palestinsku državu u tom trenutku, već samo autonomiju, odnosno suverenu samoupravu Palestinaca na sopstvenim teritorijama.