Trideseti avgust veliki je i svijetli trenutak za istoriju Crne Gore, srpskog naroda u cjelini, srpskog naroda u Crnoj Gori, kao i Crnogoraca, ocijenio je za portal “Simptom” istoričar Čedomir Antić povodom tridesetoavgustovske pobjede 2020. godine, nakon koje je započeo proces tzv. razvlašćivanja režima Mila Đukanovića.
Tadašnja Demokratska partija socijalista, predvođena Đukanovićem, tj. njeni predstavnici, obavljala je najviše državne funkcije u kontinuitetu 30 godina, da bi “pala” na izborima koje je sama organizovala (Antić podseća na činjenicu da su to bili prvi izbori koje je neka vlast u Crnoj Gori organizovala i na njima izgubila), usred pandemije virusa korona i nakon bune i protesta Srpske pravoslavne crkve i srpskog naroda, ali i drugih građana Crne Gore, u formi litija, koji su ustali protiv (spornog) Zakona o slobodi vjeroispovesti izglasanog u crnogorskoj skupštini krajem 2019. godine.
Antić, kada se osvrće danas na te avgustovske dane 2020, ističe da će “istorijski važan datum” podsjećati sve generacije nadolazećih Srba, ali i Crnogoraca, na borbu za slobodu, te biti zalog slobode, principa pravde itd.
Ipak, za njega, dileme nema: ključan doprinos, najveće žrtve i najviše zasluge za nju pripadaju srpskom narodu u Crnoj Gori.
“To je trenutak kada je narod uspio da se izbori za demokratiju. Pobjeda izvojevana tada je dugoročna i toliko velika da smatram da i ako propadne srpski narod u narednim vjekovima, da će upravo iz Crne Gore ponovo bljesnuti sloboda jednog dana kao što je bljesnula u XVI i XVII vijeku nakon Crnojevića”, poetičan je Antić.
Po njegovim riječima, crnogorski “feniks slobode” u dobroj mjeri vezuje se za političke stranke Srba koje su nastavljači tradicije Narodne stranke s početka XX vijeka, u Kraljevini Crnoj Gori, u onom pravom, izvornom, “klubaškom” smislu.
“Hrabri ljudi, u prvom redu Andrija Mandić, Slaven Radunović, Želidrag Nikčević, poveli su jednu takvu stranku, ujedno i borbu za ravnopravnost srpskog naroda u Crnoj Gori. Trebalo je predstaviti se zapadnom svijetu da to nisu nikakvi ruski agenti ili nekakvi šovinisti, već borci za slobodu koji traže prava koja imaju i svi drugi. Oni su bivali progonjeni, prošli štošta, doživljavali razna poniženja i hapšenja… Podsjećam da se sve počelo ubrzavati poslije 2018. i onih strašnih i nametnutih zabrana ulaska u Crnu Goru (među zabranjenima bio i naš sagovornik, prim. aut., a uz njega i pjesnik Matija Bećković, profesor prava Dejan Mirović i istoričar Aleksandar Raković); preko poništavanja odluka Podgoričke skupštine iz 1918; do momenta kad je pokušana ‘otmica’ imovine Srpske pravoslavne crkve. E tada su svi Srbi Crne Gore – i oni koji kulturom pripadaju Srbima, i oni koji su vjernici SPC, što je u zbiru preko dvije trećine građana, konačno ustali kao jedan. Pobjeda je bila na vidiku”, prisjeća se Antić, dodajući da je onda i Crkva stala uz narod i političke predstavnike srpskog naroda, predvođene Novom srpskom demokratijom i koalicijom “Za budućnost Crne Gore”.
Upitan o kvalitetu promjene koja se ubrzo odigrala u okolnostima dotad neviđene i rekordne izlaznosti građana (preko 75%), za vrijeme trajanja pandemije virusa korona, Antić navodi da je riječ o uobičajenom procesu sa svim manjkavostima, budući da se promjena dogodila “demokratskim, a ne revolucionarnim putem”.
“Milo Đukanović je u tim trenucima uoči izbora napravio nekoliko po sebe kobnih i teških grešaka, pa je u jednom trenutku protiv sebe okrenuo i neke svoje tradicionalne saveznike kao što su Nemci, Amerikanci itd. Promjena je otkrila, takoreći ukazala na veliki broj onih koji su u tom momentu protiv Đukanovića, a nekad su bili za njega… Svakako je bila teška. Neke velike sile su učinile sve da spriječe Srbe da uđu u vlast, a onda na kraju kada su neumitno Srbi i došli do vlasti, jer na to kao većina imaju pravo, otkrila je neke nove izazove… Ipak i pored svega, u 30. avgustu vidim veliku srpsku pobjedu i ponavljam, pobjedu slobode”, ističe istoričar.
Kako je kazao, srpski narod u Crnoj Gori, kao i uopšte, platio je jednu veliku i skupu cijenu zablude i iluzije zvane Jugoslavija, a nakon svih lutanja i stranputica i tada i kasnije, trideseti avgust još je značajniji.
Za četiri godine, koliko iznosi mandatni period jedne vlasti, Crna Gora je već promijenila tri vlade; prvi premijer izabran nakon izbora 30. avgusta 2020. bio je profesor Zdravko Krivokapić; njega ubrzo, godinu i nešto nakon izglasavanja u Skupštini, uz manjinsku pomoć DPS-a, smjenjuje Dritan Abazović koji postaje novi premijer, da bi treću vladu koncipirao lider “Pokreta Evropa sad!” Milojko Spajić (bio ministar finansija u Krivokapićevom kabinetu).
Na izborima za predsjednika Crne Gore u aprilu 2023. Milo Đukanović gubi od Jakova Milatovića.
Najistaknutiji predstavnik Srba u Crnoj Gori, lider Nove srpske demokratije, Andrija Mandić, danas je predsjednik crnogorske skupštine.
Imovina SPC, dovedena u pitanje Zakonom o slobodi vjeroispovesti iz vremena DPS-a, zaštićena je Temeljnim ugovorom, potpisanim avgusta 2022. u Vili Gorica između Vlade Crne Gore sa Dritanom Abazovićem na čelu i SPC sa patrijarhom Porfirijem.
(Simptom/M. M.)