Budva u srednjovjekovnom periodu ostaje izazov za naučnike i istraživače

Osmi Festival „Ćirilicom“ nastavljen je sinoć na prostoru ispod Citadele programom posvećenim Statutu Budve, s posebnim osvrtom na monografiju „Pravno uređenje srednjovjekovne Budve“. Na programu su govorili priređivač monografije, prof. dr Žika Bujukić i saradnica na projektu, dr Katarina Mitrović.
Prof. dr Žika Bujuklić, redovni profesor Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu u penziji, uređenje srednjovjekovne Budve istražuje preko četiri decenije, a Statut Budve bio je i tema njegovog magistarskog rada koji je odbranio 1977, da bi potom taj rad bio objavljen 1988. godine. Profesor je priređivač i skorašnjih izdanja Statuta, uključujući i izdanje koje je nagrađeno na 18. Međunarodnom podgoričkom sajmu knjiga i obrazovanja, a objasnio je šta ga je kao naučnika motivisalo da istražuje.

„Za nas kao naučnike je bitno da u svojim istraživanjima nešto uradimo, ostvarimo i dođemo do nekog rezultata. Ali ako taj rezultat ne dođe do publike, do javnosti, do onih koji se time bave onda čemu taj posao? 1970. godine Nikola Vučković je preveo Statut Budve. Znači, taj prevod je napisao Budvanin, pravnik, obrazovan čovjek koji je dobro poznavao italijanski. Dugo je živio u Zagrebu i prevodio je mnoge tekstove sa latinskog i italijanskog, pored ostalog i „Budvanske anale“ don Krsta Ivanovića. U uvodnom dijelu svog prevoda Vučković, između ostalog, spominje da je Statut Budve rađen pod rimsko-vizantijskim pravnim uticajem. To je mene zainteresovalo kao profesora rimskog prava i moju profesorku Jelenu Danilović, koja ne samo što je govorila šest jezika perfektno nego je i doktorirala na Dubrovačkom Statutu. U razgovoru sa mnom upitala je da li je moguće da tu ima rimskog prava i da li je to uopšte tačno. Uostalom, neka ozbiljna naučna studija, monografija u to vrijeme nije postojala. Jedino što je bilo objavljeno 1957. je bio izvanredan članak Ilije Sindika o odnosu grada Budve prema Nemanjićima odnosno stepenu autonomije koji je Budva u to vrijeme imala. Srednjovjekovni Statut Budve i uopšte srednjovjekovna istorija Budve ostali su neistražene teme, ali ja sam, srećom, sarađivao i sa akademikom Simom Ćirkovićem, čovjekom nevjerovatne erudicije, ali i ljudske dobrote, koji me svakog ponedjeljka primao u svom kabinetu na Filozofskom fakultetu i davao mi je savjete i pomoć kako bih istorijske činjenice povezao sa pravnim“, naveo je Bujuklić.

On se osvrnuo i na to koje novine skorašnje izdanje Statua donosi.

„Ovo je veliki korak naprijed. Ja sam sa profesorom Miroslavom Luketićem 1988. urednik onog izdanja i tada je Luketić smatrao da treba da objavimo ne samo Vučkovićev tekst prevoda, nego i taj latinski tekst koji je još 1882/83. godine objavio Šime LJubić. To je nekih 13 tomova svih statuta koji su sačuvani, takozvano kritičko izdanje. Ja sam tada imao tu sreću da sam našao treći tom u Biblioteci na Pravnom fakultetu i uspio da ga donesem u Budvu i priređeno je fototipsko izdanje. Ali, šta tada nije urađeno a sada jeste? U tom kritičkom izdanju LJubića bilo je 27 dokumenata koji su vezani za taj period despotovine, a pogotovo mletačkog perioda. Ja sam i tada rekao da bi bilo dobro da se to prevede, ali nije bilo sredstava i vremena. Tako da, sada je prvi put to dato integralno“, dodao je Bujuklić.

Profesor je podsjetio da original Statuta iz vremena cara Dušana nije sačuvan, te da postoji najstariji prevod na italijanski iz 1700. Kako je kazao, od 295 sačuvanih članova samo njih desetak ima datum kada odredbe nastale.

„Većina misli da je statut neko sjeo i napisao, ali to nije tačno. Statut su odredbe koje se donose na gradskim većima, a one se u određenom periodu rediguju – dakle, odbaci se ono što ne treba, zadrži ono što može da se koristi, a vremenom dodaje i novo. Tako da, kad su Mlečani 1442. uzeli Budvu pod svoju vlast, onda oni mijenjaju, sve više prilagođavaju Statut i oduzimaju ono što se zove stepen autonomije. Jer statuti su u stvari dokaz autonomije, samouprave i mogućnosti samostalnog donošenja odluka. Onog trenutka kad dobijate vlast i službenike iz Venecije, vi o tome više ne odlučujete. Krivično pravo se prenosi na rang Venecije i Budvi i drugim gradovima oduzimaju se određene ingerencije“, dodao je Bujuklić.

Dr Katarina Mitrović, viši naučni saradnik u Centru za istorijsku geografiju i istorijsku demografiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, istakla je da su pravna dokumenta posebno važna za rasvjetljavanje srednjovjekovnog perioda koji nije dovoljno istražen.

„O srednjovjekovnom uređenju Budve do Statuta nemamo drugih dokumenata, osim periodičnih pomena u drugim dokumentima – u dubrovačkim, nešto ima i u Veneciji i naravno u Vatikanskom apostolskom arhivu. Ja sam sigurna da i u ovim malim gradovima preko puta, na italijanskoj obali, u arhivima takođe ima nekih svjedočanstava, ali to ostaje za mlađe generacije jer je na nama i da ostavimo svoje nasljenike. Veliki problem je što nemamo ni arhiv Budvanske biskupije. Jedan moj sjajan student, koji će za neki mjesec da brani doktorsku disertaciju o Barskoj nadbiskupiji pod srpskom vlašću, obradio je vrijeme Nemanjića i raniji period, a bavio se i Budvanskom biskupijom. Zajedno smo proučavali sve dokumente koji nam stoje na raspolaganju i došli do zaključka da je Budvanska biskupija osnovana 1142. godine. I opet je to neka granica, ona je jedna od rijetkih dijeceza Katoličke crkve koja je pod jurisdikcijom Dubrovačke, a ne Barske nadbiskupije. I većina tih biskupa su zapravo bili titularni, što znači da su vrlo rijetko, a možda nikada dolazili u Budvu. Nisu se mnogo starali o svojoj biskupiji, a nije ostao ni arhiv. Čak i don Krsto sredinom 17. vijeka, kada je on kancelar Apostolskog vikarijata, kaže da nema dokumenata. On čak ne može mnogo da kaže ni o biskupima koji su bili samo jedan vijek prije toga“, navela je Mitrović.

Usled nepostojanja arhiva, kako je kazala, ostaje samo pravna građa koju treba pažljivo iščitavati.

„Uz pomoć koleginice profesorke Milice Kisić, moje desne ruke kada je riječ o prevodima i radu na dokumentima, pažljivim iščitavanjem mletačke građe mi možemo da otkrijemo i ponešto što se odnosi na raniji period. I zaista, svih 27 dokumenata bilo je teško prevesti jer je jezik živ organizam. Ja sam uvijek svojim studentima govorila da je najznačajniji istorijski izvor jezik i ko dobro ovlada jezikom, ovladao je dobro i istorijom. Trudila sam se, uz Miličinu pomoć, da sačuvam i taj originalni izraz tako da se osjeti ta patina, ali da ona ipak ne bude neshvatljiva i teška savremenom čitaocu“, dodala je Mitrović.

Programu je prisustvovao i ambasador Srbije u Crnoj Gori, Nebojša Rodić.

Budvanski Statut donesen je u vrijeme kada je ovaj grad bio u sklopu moćne srenjovjekovne države, najvjerovatnije u doba cara Dušana u 14. vijeku. Pored kotorskog, smatra se jednim od najznačajnijih pravno-istorijskih srednjovjekovnih spomenika s područja Crne Gore, posebno primorja. Originalni tekst Statuta na latinskom jeziku nije sačuvan, ali postoji šest prepisa njegovog italijanskog prevoda nastalog svakako sredinom 15. vijeka u vrijeme kada se Budva definitivno našla pod mletačkom vlašću. Postoji šest ovakvih rukopisa od kojih se četiri nalaze u Zagrebu, Zadru, Splitu i Cavtatu, dok se dva najznačajnija čuvaju u Veneciji u čuvenoj Biblioteci Marćana.

Jedan od njih ujedno je i najstariji, datira iz 1700. godine, kako je naznačeno u drugom, dopunjenom prepisu.

U novom izdanju čitaocima je po prvi put je ponuđen integralni prevod 27 pravnih i istorijskih dokumenata na latinskom i italijanskom jeziku na mletačkom dijalektu, koji reljefno oslikavaju položaj Budve nakon urušavanja, a potom konačne propasti nemanjićke države.

Osmi Festival „Ćirilicom“ do 14. septembra organizuju Narodna biblioteka Budve i Udruženje izdavača i knjižara Crne Gore, uz podršku Opštine Budva, Turističke organizacije opštine Budva i Javnog preduzeća za upravljanje morskim dobrom.