Analiza australijskog instituta: Krhki politički kurs Crne Gore u post-autoritarnoj eri

Piše Nikola Popović, savjetnik i istraživač koji je radio i u federalnim Vladama Australije. Magistar je međunarodnih odnosa na Univerzitetu u Sidneju.

Crna Gora je usred demokratske tranzicije. Nažalost,  kandidat za ulazak u Evropsku uniju (EU) suočava se sa značajnim preprekama da postane funkcionalna demokratija.

Da li će se nastaviti demokratska tranzicija Crne Gore? Slojevi društveno-političke krize koju vode slabe institucije, politika identiteta i oštre političke podjele imaju implikacije na budućnost Crne Gore. Ovi faktori nastavljaju da drmaju političku stabilnost Crne Gore i izglede za ekonomski oporavak nakon pandemije COVID-19.

Crnogorski parlamentarni izbori 30. avgusta 2020. okončali su tridesetogodišnju vladavinu Demokratske partije socijalista (DPS) koju je predvodio Milo Đukanović. Za mnoge crnogorske glasače, svrgavanje rukovodstva DPS -a označilo je kraj autoritarne vladavine. Međutim, nedostatak društvenih, ekonomskih i političkih reformi primorao je premijera zemlje Zdravka Krivokapića da pokrene rekonstrukciju ključnih pozicija u vladi. Rasprostranjeno je razočarenje lidera zbog neuspjeha da se postigne konsenzus o strukturi crnogorske vlade. Cilj rekonstrukcije je prevazilaženje razočarenja birača i vraćanje povjerenja u politički kurs Crne Gore u post-autoritarnom periodu. Partijski lideri crnogorske vlade pozivaju na imenovanja političkih stranaka da uđu u vladu. Do sada su striktno eksperti konstituisali crnogorsku Vladu.

Identitetska politika

Od referenduma o nezavisnosti Crne Gore 2006. godine, na kom je 55,5 odsto birača glasalo za nezavisnu državu, vjerske i etničke tenzije su zaustavile napredak zemlje ka članstvu u EU.  Nacionalne manjine identifikovane su u Ustavu Crne Gore, ali ipak postoje različiti stavovi o značenju nacionalnog crnogorskog identiteta. I religija i jezik su takođe teme koje dijele naciju.

Uporne pristalice Crnogorske Pravoslavne Crkve, uključujući predsjednika Mila Đukanovića, protestovale su 5. septembra 2021. godine protiv inauguracije vladike Joanikija kao novog mitropolita Crne Gore, najvišeg crkvenog glavara, u Cetinjskom manastiru. Demonstranti smatraju  da je Joanikije, kao i njegovo ustoličenje od strane Srpske pravoslavne crkve, potvrda uticaja Srbije u Crnoj Gori. Dolazak mitropolita Joaknija helikopterom u Cetinjski manastir, pošto su demonstranti blokirali dolazni saobraćaj, dokaz je neprijateljske atmosfere u Crnoj Gori.

Crnogorski parlament je 2021. raspravljao o predstojećem nacionalnom popisu, što je podstaklo žestoke rasprave između crnogorskih nevladinih organizacija i državnih zvaničnika. Izvor sporenja bio je da li da se odloži popis i uklone pitanja o veri i etničkoj pripadnosti.

Većina Crnogoraca su pripadnici hrišćanske pravoslavne vjere. Crnogorci i Srbi žele da zaštite i promovišu crnogorski, odnosno srpski jezik. Ove podjele se uvijek manifestuju na političkom nivou. U martu 2021. godine vodila se žestoka rasprava o finansiranju Fakulteta za crnogorski jezik i književnost i o tome da li da se srpska književnost uključi kao obavezan tekst za srednjoškolce.

Podjele unutar Vlade

Trenutne pregovore o rekonstrukciji vode tri glavne političke stranke: Demokratski front (DF), Demokratska Crna Gora (DCG) i Ujedinjena reformska akcija (URA). Zajedno, oni čine tijesnu većinu od 41 od 81 mjesta sa drugim manjim političkim blokovima i strankama u crnogorskom parlamentu.

Od formiranja vlade, sva tri bloka međusobno su se optuživala za političku izdaju i za saradnju sa DPS -om. Centralni problem je loša koordinacija i komunikacija premijera Krivokapića u pogledu nacrta zakona. Njegova nesposobnost da ujedini tri bloka dovela je i do poziva na njegovu ostavku.

Filozofski, nijedan od tri bloka nema mnogo zajedničkog. DF je blok desnog centra i u velikoj mjeri se zalaže za interese srpskog naroda u Crnoj Gori, koji se procjenjuje na 30 posto crnogorskog stanovništva. Demokratska Crna Gora je centristička stranka koja se obraća različitim etničkim grupama kroz retoriku mira između crnogorskih manjina. URA je reformistički građanski pokret koji se nalazi lijevo od političkog spektra kao priznati član evropskih Zelenih. Uprkos političkim neslaganjima, tri bloka nastavljaju pregovore. Zbacivanje predsjednika Đukanovića i okončanje uticaja DPS -a u crnogorskim institucijama je jedino što ih ujedinjuje.

Crna Gora se suočava sa demokratskim nazadovanjem ako njene institucije, posebno pravosuđe, ne prođu reformu. Vlada tvrdi da je glavni specijalni tužilac Milivoje Katnić ometao istrage u slučajevima u koje su bili umiješani zvaničnici DPS -a. Tokom godina pojavio se niz skandala u vezi sa švercom cigareta i pranjem novca. Zvaničnika DPS -a, bivšeg gradonačelnika Podgorice Miga Stijepovića, razotkrio je crnogorski biznismen Duško Knežević u aferi „Koverta“.

Uprkos tome što je vodio najmanju državu bivše Jugoslavije, Đukanović je 2010. godine uvršten među 20 najbogatijih lidera. Zarada njegove političke karijere ne može objasniti njegovo bogastvo. Nevladina organizacija za borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala u Crnoj Gori, MANS, 3. oktobra otkrila je široku mrežu povjerenja porodice Đukanović i skrivena ulaganja u pet zemalja.

Budućnost stabilnosti Crne Gore

Kao i druge postkomunističke zemlje, Crna Gora je preuranjena demokratija. Biće potrebna politička volja i ubjeđenje crnogorskih političara da uspostave pravila demokratije i osiguraju da ih poštuju građani i političke partije.

Od 1990 -ih, izbori u Crnoj Gori bili su pod uticajem falsifikovanja biračkih spiskova. Navodi se da je DPS bio uključen u organizovanje afere sa ličnim kartama gdje su ljudi mogli da više puta glasaju na biračkim mestima koristeći identitete umrlih osoba i pripadnika dijaspore. To su takozvani „fantomski glasači“.

Da bi se postigli slobodni i pošteni izbori, Crna Gora će morati preduzeti korake kako bi osigurala da se samo birači sa pravom glasa nađu na biračkom spisku. Potvrđivanje podobnosti birača sastavni je dio demokratskog procesa, koji će ojačati povjerenje u institucije Crne Gore na domaćem i međunarodnom planu.

(Izvor: Australian Institute of International Affairs)