Leposavić: Spaić je svoje ekspertske stavove svela tek na ideološko-političko agitovanje

Članica ekspertskog tima Vlade Aneta Spaić, odlučila je da se post festum uključi u tek završene razgovore o izmjeni Zakona o slobodi vjeroispovijesti, pa se 28. jula oglasila tekstom „Nepristojne ponude i fatalna privlačnost politike“, kazao je Vladimir Leposavić.

On je saopštio da je Spaić zvanična saopštenja Crkve o pregovorima okarakterisala kao „neprikladna“ – ne primjetivši, pri tom, način na koji je naslovljeno njeno obraćanje Crkvi i javnosti, kao i to da je sveštenstvo nazvala „jastrebovima“:

„A svoje ekspertske stavove svela tek na ideološko-političko agitovanje. Ako je ranije i postojala žal zbog nemogućnosti uvažene profesorice da prisustvuje drugom krugu razgovora, sada je jasno da ne bi naročito doprinijela pozitivnom ishodu dijaloga – barem dok postoji saglasnost da isti podrazumijeva elementarno međusobno uvažavanje. Iako je najavila ‘podrobnu analizu’ spornih pitanja, strijele koje je odapela nisu stigle daleko. Umjesto toga, može se dodatno saznati o tome koliko su neutemeljeni argumenti druge strane, ali i o stvarnim namjerama koje je Vlada imala u minulim pregovorima. Članica Vladinog tima se najprije osvrnula na to da je Crkva ‘odbila ponudu’ vlasti da bude ‘proglašen de facto višegodišnji moratorijum na primjenu Zakona o slobodi vjeroispovijesti’. Iako je označila ovo rešenje kao faktičko, a ne pravno, ona je dalje navela da je bilo moguće da Skupština usvoji amandman kojim bi cio Zakon bio stavljen van pravne snage, a sva vjerska pitanja i prava (p)ostala neregulisana. Imajući u vidu ovu kontradiktornost, jasno je zašto Vlada nikada nije obrazložila niti pismeno upoznala Crkvu sa tim šta je u stvari bio njen predlog o ‘moratorijumu’. Stoga nema mjesta čuđenju zašto su pravnici Crkve konstatovali da nije dozvoljeno usmeno ugovarati nevaženje usvojenog Zakona. Ne treba posebno obrazlagati da nije bilo u pitanju nikakvo rešenje, već odlaganje problema i to takvo gdje bi Crkva i vjernici trebalo da vjeruju vlastima na riječ – po svoj prilici, samo do izbora“, saopštio je Leposavić.

On dodaje da je profesorica Spaić navela da je Zakon o slobodi vjeroispovijesti usvojen kako bi se „upravnim postupkom efikasno otklonila pravna zastranjivanja u katastarskim opštinama“.

„Ono što nije rekla jeste da je ova ‘efikasnost’ spremljena samo za Pravoslavnu crkvu, dok za sve ostale vlasnike i pravne subjekte već postoji takav upravni postupak predviđen Zakonom o državnom premjeru i katastru nepokretnosti. Pokušavajući da odbrani sporne zakonske odredbe od neustavnosti i očigledne neodrživosti, Spaićeva je istakla da je Zakon o slobodi vjeroispovijesti lex specialis – što, prosto, nije tačno. Naime, Zakon o slobodi vjeroispovijesti je glavni i jedini zakon kojim se reguliše oblast vjerskih prava i odnosa i zato je opšti za tu oblast (lex generalis). Kada bi pored ovog postojao još jedan zakon o nekim posebnim vjerskim pitanjima, tada bi taj drugi zakon mogao biti lex specialis – ali čak ni tada njime ne bi mogao biti derogiran Ustav i ostali sistemski zakoni. Jer, lex specialis znači: poseban, a ne protivustavan zakon. To je u svojim odlukama, dok je bio u redovnom stanju i zakonitom sazivu, više puta potvrdio i Ustavni sud Crne Gore, ističući da načelo jedinstva pravnog poretka „podrazumijeva usklađenost svih pravnih propisa u Crnoj Gori“, što „isključuje mogućnost da se zakonom, kojim se uređuje jedna oblast, mijenjaju pojedina zakonska rješenja sadržana u sistemaskom zakonu koji uređuje tu ili neku drugu oblast“ (U-I br. 15/15, tačka 6 i 7.3, U-I br. 50/14, tačka 6.2.1.1, U-I br. 22/15, tačka 8.2.2 i tako dalje).

Ignorišući činjenicu da je Vrhovni sud Crne Gore više puta nedvosmisleno potvrdio da ‘upravni organ nije ovlašćen da utvrđuje svojinska prava, već je to nadležnost suda’ (Bilten br. 1/2018, str. 398), profesorica Spaić je navela pet slučajeva pred Evropskim sudom za ljudska prava u kojima je, po njenom mišljenju, preispitivano pravo vlasništva u upravnim postupcima, a koji su poslužili Vladi Crne Gore kao ‘model’ za ovaj Zakon“.

Leposavić ističe da je, na žalost Vlade, i ta tvrdnja potpuno netačna.

„U četiri od pomenutih pet slučajeva, Evropski sud uopšte nije dovodio u pitanje pravo vlasništva, već je ispitivao da li je postupak eksproprijacije odnosno prava preče kupovine sproveden zakonito ili je vlasniku tom prilikom povrijeđeno pravo na neotuđivost i mirno uživanje svojine…u petom slučaju, Evropski sud uopšte nije ispitivao vlasnička prava podnosioca predstavke, već njegovo vremenski ograničeno pravo korišćenja stvari“, napisao je on. Ističe i da je Vladi promaklo nešto što bi moglo biti prosvjetljujuće, pogotovo imajući u vidu da čak i njen ekspertski tim zasniva svoju argumentaciju na dnevnopolitičkim i drugim pravno irelevantnim tvrdnjama.

„Evropski sud za ljudska prava je, upravo u slučajevima na koje se pozvala članica ekspertskog tima Vlade, utvrdio da status kulturnog dobra ili posebne pririode i namjene predmeta svojine ne ovlašćuje državu da krši vlasnička prava. U slučaju „Bivši kralj i ostali protiv Grčke“, Sud je utvrdio da ni činjenica javnih davanja i uživanih pogodnosti, pa čak ni to što je cijela država promijenila oblik vladavine iz monarhističkog u republikanski, ne može biti opravdanje državi za sprovođenje nezakonite eksproprijacije. Štaviše, u slučaju „Sveti manastiri protiv Grčke“, u kojem je država zakonom proglasila određenu crkvenu imovinu za državnu, Sud je kao notornu konstatovao činjenicu da su manastiri vlasnici crkvene imovine. Presuđeno je u korist Crkve i pored toga što manastiri nisu bili upisani u tzv. zemljišne knjige kao vlasnici – a iz razloga, kako stoji u odluci Suda, „što su stekli pravo svojine mirnom državinom budući da su osnovani mnogo prije stvaranja grčke države, zbog čega nije bilo ni moguće da registruju svoje pravo vlasništva sve do 20. vijeka.“ Leposavić objašnjava da je Vladin tim ponudio izmjenu člana 63 Zakona – i to da se o pravu svojine ne odlučuje u upravnom, već u sudskom postupku. „Pošto je i u civilistici i u nomotehnici dobro poznato da sporedna prati glavnu stvar (accessorium sequitur principale), to je bilo nužno da i član 62, kojim se crkvena imovina proglašava za državnu, bude djelimično korigovan. Time bi pitanje potpune i jednake zaštite pred zakonom bilo riješeno. Da Vladin tim nije želio da se čak ni to postigne, pokazuje činjenica da je njegov rukovodilac saopštio da o korekcijama člana 62 ne može biti ni govora u dijalogu na ekspertskom nivou. S druge strane, pregovarački tim Crkve je insistirao na garantovanju redovne sudske zaštite kako bi odluke bile donošene na osnovu valjane argumentacije, a ne u postupku čiji je ishod unaprijed određen i to Zakonom. Drugi zahtjev Crkve, da se izvrši djelimična izmjena pojedinih odredbi iz članova 24, 25 i/li 26 Zakona, ne samo da je u potpunosti odbijen, već je Crkvi postavljen uslov da mora da se registruje kao nova vjerska zajednica. O ovom uslovljavanju je navela i članica ekspertskog tima Vlade i to je jedna od malog broja tvrdnji iz njenog autorskog teksta koje su tačne. Već u nastavku analize ovog pitanja, ona nalazi da „registracija, po svojoj definicji, označava prihvatanje pravnog režima države u kojoj se djeluje“ i da „Srpska pravoslavna crkva time treba da „formalno i konačno prizna pravni poredak Crne Gore“. Pravni rečnici demantuju profesoricu Spaić, jer se registri u pravu definišu kao „javne arhive u kojima se čuvaju isprave koje su relevantne za nastanak, promjenu ili prestanak određenog pravnog odnosa“. Mitropolija i eparhije Srpske pravoslavne crkve se svakodnevno i već dugi niz godina nalaze u velikom broju ugovornih i drugih pravnih odnosa sa državom Crnom Gorom, tako da čin registracije ne bi predstavljao pravnu novaciju u tom smislu“.

Leposavić naglašava da nije tačno da prihvatanje pravnog poretka jedne zemlje zavisi od čina registracije.

„Svako lice postaje adresat pravnih propisa odnosne države i njenog pravnog poretka momentom rođenja ili stupanja na teritoriju jedne zemlje, uz ostale slučajeve univerzalne jurisdikcije i sklapanja pojedinačnih pravnih odnosa. Koliko pravo prati osjećaje i potrebe života, svjedoči i to da određena statusna i druga prava ima i začeto, a još nerođeno dijete. S druge strane, priznanje država je jedino relevantno u međunarodnim odnosima, imajući i u toj sferi prevashodno deklaratorni, a ne konstitutivni karakter. Zakon o slobodi vjeroispovijesti dozvoljava, a u skladu sa međunarodnim standardima u ovoj oblasti, da vjerska zajednica postoji i djeluje bez prethodne registracije. Da je profesorica Spaić u pravu kada govori o registraciji, to bi značilo da neregistrovane vjerske zajednice ne priznaju pravni poredak i da se na njih ne primjenjuju važeći pravni propisi, što nikako nije niti može biti slučaj. Upravo u jednom od slučajeva na koje se uvažena koleginica poziva, Evropski sud je otklonio i jednu drugu dilemu koja je muči, a tiče se toga „kada su i na osnovu čega“ našoj Crkvi dodijeljeni javni identifikacioni brojevi čime je, pored ostalog, potvrđen njen pravni subjektivitet. Naime, da su podrobno analizirali samo slučaj „Sveti manastiri protiv Grčke“, Vladini eksperti su mogli saznati da je Evropski sud potvrdio i to da se „vjerske zajednice mogu smatrati pravnim licima ukoliko su već učestvovale u pravnom saobraćaju i kao takve bile prepoznate i priznate od strane predstavnika i organa javne vlasti prije donošenja novog zakona“ (presuda od 9. decembra 1994, par. 48). Iako već retoričko, postavlja se pitanje zašto Vlada uporno ignoriše činjenicu da Mitropolija i eparhije Srpske pravoslavne crkve imaju Zakonom priznato pravo da se evidentiraju kao postojeće vjerske zajednice. I dok profesorica Spaić ne razlikuje dovoljno registraciju od evidencije, govoreći o „evidenciji u registar vjerskih zajednica“, Zakon je bar tu jasan i dozvoljava svim vjerskih zajednicama da se (a) registruju, (b) evidentiraju ili (v) djeluju bez prethodne registracije i evedencije“, kazao je on.

Objašnjava i da čin prijave nadležnom državnom organu za upis u evidenciju jednako uvažava državu kao i zahtjev za registraciju. U vrijeme važenja prethodnog zakona o vjerskim zajednicama, Mitropolija crnogorsko-primorska je podnijela prijavu svog postojanja i djelovanja u Crnoj Gori. Poslednji put je formalno to učinila 2012. godine. Dokazi o predaji istih postoje i dostavljeni su predstanicima Vlade više puta tokom ovih pregovora, zajedno sa djelovodnim brojevima njihovog prijema i ostalim detaljima. Na isti način je i Barskoj nadbiskupiji i Kotorskoj biskupiji priznat ranije stečeni pravni subjektivitet.

„Ovo je, na poslednjem sastanku sa predstavnicima Vlade, detaljno obrazložio koordinator pravnog tima Crkve, protojerej dr Velibor Džomić. On je iznio jasnu primjedbu da Mitropolija i eparhije Srpske pravoslavne crkve žele slobodno da koriste Zakonom priznate mogućnosti i da ostvare pravo na evidenciju kao postojeća Crkva. Komentarišući ovaj poptpuno legalan i legitiman stav, potpredsjednik Vlade gospodin Zoran Pažin je, na naše opšte zaprepašćenje, saopštio da on unaprijed zna da će nadležni državni i sudski organi odbiti takvu prijavu naše Crkve kojom se ona prepoznaje kao postojeća vjerska zajednica.

Pored svega ovoga, gospođa Spaić se i dalje pita šta to ponudu Vlade čini nepristojnom i ističe da je „teško vjerovati“ da zahtjev za obaveznu registraciju predstavlja „izraz državnog zlostavljanja Crkve“. No, samo jedan pasus kasnije, ona nam potvrđuje, ne samo to da državno zlostavljane Crkve postoji, već i da ga se treba čuvati. Rekavši valjda više nego što je namjeravala, ona obznanjuje je da nije bilo u pitanju nikakvo uvažavanje države, već da je „ekspertski tim Vlade, razumljivo, odbio da prihvati pravne i istorijske nonsense i nebuloznu tvrdnju o istorijskom kontinuitetu i osmovjekovnom trajanju Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori“. Vlada i njeni pravni eksperti su, dakle, bili na pseudo-istoriografskom zadatku likvidiranja pravnog subjektiviteta jedine kanonski priznate i istinski postojeće Pravoslavne crkve Crnoj Gori, uz krajnje autokratsko ignorisanje većine svojih građana i njihovog jasnog osjećanja i opredjeljenja. Zbog toga su njihovi argumenti neodrživi, a poslednji pregovori propali. Za koga je privlačnost politike fatalna i šta donosi vrijeme, ostavimo javnosti da sudi i svjedoči“.