Misteriozno niska stopa smrtnosti od koronavirusa u Japanu

Zašto u Japanu nije umrlo više ljudi od Kovida-19? Ovo morbidno pitanje iznedrilo je desetine teorija, od japanske kulture do tvrdnji da Japanci imaju jači imunitet.

Japan nema najnižu stopu smrtnosti od Kovida-19 – u regionu, Južna Koreja, Tajvan, Hong Kong i Vijetnam svi mogu da se pohvale manjim brojem smrti.

Ali tokom ranih dana 2020. godine, Japan je imao manje smrti od prosjeka. I to uprkos činjenici da je Tokio u aprilu imao oko 1.000 “smrti viška” – možda zbog Kovida. A opet, za čitavu godinu u cjelosti, moguće je da će u ovoj zemlji ukupan broj smrti na kraju biti niži nego 2019. godine.

To je posebno upadljivo zbog toga što Japan posjeduje mnoge okolnosti koje ga čini ranjivim na Kovid-19, ali nikad nije preduzeo energične mjere u borbi protiv virusa kao neki od njegovih susjeda.

Šta se desilo u Japanu?

Na vrhuncu epidemije u Vuhanu u februaru, kad su gradske bolnice bile pretrpane, a svijet je dizao zidove za kineske putnike, Japan je ostavio svoje granice otvorene.

Kako se virus širio, brzo je postajalo jasno da je Kovid-19 bolest od koje prevashodno umiru stariji i da ga masovno pojačavaju gužve ili produženi lični kontakt. Po glavi stanovnika, Japan ima više starijih ljudi nego bilo koja druga zemlja. Stanovništvo Japana takođe je gusto naseljeno u ogromnim gradovima.

Širi Tokio ima nevjerovatnih 37 miliona ljudi i za većinu njih jedini način kretanja je u ozloglašeno pretrpanim gradskim vozovima.

A tu je i odbijanje Japana da posluša savjet Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) da „testira, testira, testira”. Čak i sada, ukupan broj obavljenih PCR testova je 348.000, ili 0,27 odsto japanskog stanovništva.

Niti je Japan uveo izolaciju onih razmjera ili strogosti kao u Evropi. Početkom aprila, vlada je uvela vanredno stanje. Ali je samoizolacija bila na dobrovoljnoj bazi. Kompanije koje nisu od esencijalne važnosti za život zamoljene su da se zatvore, ali nije bilo kazni ukoliko odbiju da to učine.

Mnogi blistavi uzori u strategiji prema Kovidu-19, kao što su Novi Zeland i Vijetnam, koristili su stroge mjere, uključujući zatvaranje granica, kruta pravila izolacije, testiranje na masovnom nivou i rigorozni karantin – ali Japan nije uradio ništa od toga.

A opet, pet mjeseci otkako je tamo registrovan prvi slučaj Kovida, Japan ima manje od 20.000 potvrđenih slučajeva i manje od 1.000 smrti. Vanredno stanje je u međuvremenu ukinuto, a život se rapidno vraća u normalu.

Takođe, sve je više naučnih dokaza da je Japan zaista uspio da zaustavi širenje zaraze – do sada.

Gigant telekomunikacije Softbenk sproveo je testiranje na antitijela na 40.000 svojih zaposlenih, koje je pokazalo da je virusu bilo izloženo svega 0,24 odsto njih. Nasumično testiranje 8.000 ljudi u Tokiju i druge dvije prefekture pokazao je još niže stepene izloženosti virusu. U Tokiju je pozitivno bilo svega 0,1 odsto stanovništva.

Dok je najavljivao ukidanje vanrednog stanja krajem prošlog mjeseca, premijer Šinzo Abe ponosno je govorio o “japanskom modelu”, nagovestivši da druge zemlje treba da uče od Japana.

Ima li nečeg posebnog u vezi sa Japanom?

Kad biste slušali potpredsjednika vlade Taroa Asoa, suština je u „superiornom kvalitetu” japanskog naroda. U danas ozloglašenom komentaru, Aso je rekao da su ga lideri drugih zemalja zamolili da im objasni uspjeh Japana.

„Rekao sam tim ljudima: ‘Između vaše zemlje i naše zemlje, mindo (kvalitet ljudi) je drugačiji’. I to ih je ostavilo bez teksta i ućutkalo.”

Bukvalno preveden, „mindo” znači „nivo ljudi”, mada ga neki prevode kao „kulturološki nivo”.

To je koncept koji datira još iz vremena carskog Japana i označava osjećaj rasne nadmoći i kulturološkog šovinizma. Aso je naširoko osuđen zato što ga je upotrijebio.

Ali nema sumnje da mnogi Japanci, pa i neki naučnici, misle da je nešto u vezi sa Japanom drugačije – tzv. „Iks faktor” koji štiti populaciju od Kovida-19.

Vjerovatno je relevantno to što neki aspekti japanskih običaja – manje grljenja i ljubljenja prilikom susreta – već sadrže u sebi socijalno distanciranje, ali niko ne misli da u tome leži pravi odgovor.

Da li Japan poseduje poseban imunitet?

Profesor Tokijskog univerziteta Tacuhiko Kodama – koji proučava kako japanski pacijenti reaguju na virus – smatra da je Japan možda već ranije imao Kovid. Ne Kovid-19, već nešto slično što je moglo za sobom da ostavi „istorijski imunitet”.

Evo kako on to objašnjava: kad virus uđe u ljudsko tijelo, imuni sistem proizvede antitijela koja napadaju agresivni patogen.

Postoje dvije vrste antitijela – IGM i IGG. Kako ona reaguju može da pokaže da li je neko ranije već bio izložen virusu ili nečem sličnom.

„Kod primarne (nove) virusne infekcije, reakcija IGM-a nastupa prva”, kaže mi on. „Zatim se reakcija IGG-a javlja kasnije. Ali kod sekundarnih slučajeva (kada je postojala prethodna izloženost), limfociti već imaju memoriju i tako se samo rapidno pojačava reakcija IGG-a.”

Šta se, dakle, dogodilo sa njegovim pacijentima?

„Kad smo pogledali testove, bili smo zapanjeni… kod svih pacijenata reakcija IGG-a uslijedila je brzo, a reakcija IGM-a bila je kasnija i slaba. Izgledalo je kao da su oni prethodno bili izloženi veoma sličnom virusu.”

On smatra da je moguće da je sličan virus već cirkulisao regionom, što bi moglo da objasni nisku stopu smrtnosti, ne samo u Japanu, već i u većem dijelu Kine, Južnoj Koreji, Tajvanu, Hong Kongu i Jugoistočnoj Aziji.

Ova teorija naišla je na određenu skepsu.

„Nisam siguran kako bi jedan takav virus mogao da ostane ograničen samo na Aziju”, kaže profesor Kendži Šibuja, direktor Javnog zdravlja na Kraljevskom koledžu u Londonu i bivši viši savjetnik vlade.

Profesor Šibuja ne isključuju mogućnost regionalnih razlika u imunitetu ili opštu genetsku podložnost Kovidu. Ali on je sumnjičav prema ideji „Iks faktora” koji objašnjava razlike u mortalitetu.

On smatra da su zemlje koje su imale određenog uspjeha u borbi protiv Kovida to postigle iz uvijek istog razloga – uspjele su dramatično da smanje prenošenje zaraze.

Japanci su počeli da nose maske za lice prije više od 100 godina još tokom pandemije gripa iz 1919. godine i nikad zapravo nisu prestali. Ukoliko krenete da kašljete ili se prehladite ovdje se od vas očekuje da odmah navučete masku kako biste zaštitili one oko vas.

„Mislim da ta maska služi kao fizička barijera. Ali služi i kao podsjetnik za svakoga da budu oprezni. Da i dalje moramo da budemo pažljivi u društvu jedni drugih”, kaže Keidži Fukuda, specijalista za influencu i direktor Škole javnog zdravlja na Univerzitetu u Hong Kongu.

Japanski sistem traganja za zaraženima takođe seže sve do pedesetih godina prošlog vijeka kad su se borili sa talasom tuberkuloze. Vlada je uvela nacionalnu mrežu centara javnog zdravlja kako bi identifikovala nove infekcije i prijavljivala ih ministarstvu zdravlja.

Ukoliko se sumnja na prenošenje zaraze u nekoj zajednici, šalje se tim specijalista da otkrije infekcije, oslanjajući se na minuciozni sistem traženja ljudskih kontakata i izolaciju.

Japan je rano otkrio “Tri C”

Japan je takođe rano otkrio dva značajna obrasca u pandemiji.

Doktor Kazuaki Đindai, medicinski istraživač sa Univerziteta u Kjotu i član radne grupe zadužene za suzbijanje grozdova zaraze, rekao je da su podaci pokazali da više od trećine zaraza potiče sa veoma sličnih mjesta.

“Naše brojke su pokazivale da su mnogi zaraženi posjećivali muzičke klubove gdje ima mnogo vrištanja i pjevanja… tako da smo znali da ljudi moraju da izbjegavaju takva mjesta.”

Tim je identifikovao „glasno disanje na velikoj blizini”, uključujući „pjevanje u karaoke lokalima i na žurkama, vikanje po klubovima, razgovore u kafićima i vježbanje u teretanama” kao aktivnosti visokog rizika.

Kao drugo, tim je otkrio da širenje zaraze zavisi od relativno malog procenta onih koji nose virus.

Rana studija pokazala je da 80 odsto onih sa Sars-CoV-2 ne zaraze druge – dok su 20 odsto drugih visoko zarazni.

Ova otkrića dovela su do toga da vlada pokrene nacionalnu kampanju upozoravajući ljude da izbjegavaju ozloglašena „Tri C”:

Zatvorene prostore sa lošom ventilacijom
Prometna mjesta sa mnogo ljudi
Situacije bliskog kontakta kao što su razgovori licem u lice
„Mislim da je to funkcionisalo bolje nego da smo samo rekli ljudima da ostanu kod kuće”, kaže doktor Đindai.

Iako su radna mjesta izostavljena sa te liste, oni su se nadali da će kampanja „Tri C” usporiti širenje dovoljno da se potpuno izbjegne izolacija – a manje slučajeva zaraženih značilo je i manje smrti.

Jedno vrijeme je to funkcionisalo – ali onda je sredinom marta broj zaraženih u Tokiju naglo skočio i izgledalo je kao da se grad nalazi na putu eksponencijalnog rasta, baš kao Milano, London i Njujork.

U toj tački se Japan ili opametio ili je imao lude sreće. Još nije tačno prelomljeno koje od ta dva.

Tempiranje, tempiranje

Profesor Kendži Šibuja smatra da se lekcije iz Japana ne razlikuju mnogo od onih sa drugih mjesta: „Za mene je to lekcija iz pravilnog tempiranja.”

Premijer Šinzo Abe je 7. aprila uveo – neobevezujuće – vanredno stanje, zamolivši građane da ostanu kod kuće „ukoliko mogu”.

„Da su takve mjere bile odložene, mogli smo da doživimo sličnu situaciju kao Njujork ili London. Stopa smrtnosti u Japanu je veoma niska.”

„Ali skorašnja studija rađena na Univerzitetu Kolumbija sugeriše da bi Njujork, da je uveo mjere izolacije dvije nedjelje ranije, sprečio desetine hiljada smrti”, ističe profesor Šibuja.

Skorašnji izvještaj američkih Centara za kontrolu i prevenciju bolesti pokazao je da su ljudi sa hroničnim zdravstvenim stanjima kao što su srčane bolesti, gojaznost i dijabetes šest puta skloniji da završe u bolnici ako dobiju Kovid-19 i 12 puta skloniji da umru.

Japan ima najnižu stopu koronarnih srčanih bolesti i gojaznosti u razvijenom svijetu. Ipak, neki naučnici insistiraju da tako vitalni znaci ne objašnjavaju baš sve.

„Ta vrsta fizičkih razlika mogu da imaju nekog uticaja, ali mislim da su neke druge oblasti mnogo važnije. Naučili smo od Kovida da ne postoji prosto objašnjenje za bilo koji od fenomena koje srećemo. Konačnom ishodu doprinosi mnogo faktora”, kaže profesor Fukuda.

Vlada je zamolila, građani su poslušali

Da se vratimo na hvalisanje premijera Šinza Abea o „japanskom modelu” – može li tu da se izvuče neka lekcija?

Da li činjenica da je Japan, do sada, uspio da održi broj slučajeva zaraženih i umrlih na veoma niskom nivou, a da nije uveo izolaciju ili naredio ljudima da ostanu kod kuće, pokazuje smjer kojim treba da se pođe dalje? Odgovor je i da i ne.

Ne postoji „Iks faktor” – kao i svuda drugdje, sve je zavisilo od jedne stvari – prekidanje lanca prenošenja. U Japanu, međutim, vlada može da računa na poslušnost javnosti.

Uprkos tome što nije naredila ljudima da ostanu kod kuće, većina ipak jeste ostala.

„Bila je to sreća, ali i iznenađenje”, kaže profesor Šibuja. „Blaga izolacija u Japanu imala je efekat prave izolacije. Japanski narod bio je disciplinovan uprkos odsustvu drakonskih mjera.”

“Kako smanjujete kontakt između zaraženih i nezaraženih? Treba vam određena vrsta reakcije javnosti, za koju mislim da se neće tako lako moći imitirati u drugim zemljama”, dodaje profesor Fuku.

Japan je zamolio ljude da budu oprezni, da se klone mjesta na kojima je gužva, da nose maske i da peru ruke – i u ogromnoj većini, to je upravo ono što su ljudi i radili.