Montenegro: Zemlja koju su pojeli tajkuni i vlast, a u kojoj radnička klasa ne postoji!

Od referenduma 21. maja 2006. godine, kada Crna Gora stiče i de jure državnu samostalnost, navršilo se 14 godina. Crna Gora bila je de fakto samostalna država i prije majskog referenduma. Poslije 5. oktobra 2000. godine pučistička DOS vlast ulazi u kohabitaciju sa Milom Đukanovićem i prvo mu postepeno prepušta kontrolu nad vojskom na teritoriji Crne Gore. Nakon toga uz posredovanje Havijera Solane potpisanog Sporazuma o konstiuisanju Državne zajednice Srbije i Crne Gore 2002. godine iz saveznih organa odstranjeni su svi kadrovi crnogorske opozicije.

Prvi razlog zašto je Milu Đukanoviću bilo toliko važno da zaokruži državnu samostalnost je teoretsko otklanjanje svakog, pa i hipotetičkog uticaja saveznih vlasti na njegov politički feud.

Drugi, ne manje bitan razlog, bilo je sticanje većeg kredibiliteta u međunarodnim odnosima kroz vlastito pozicioniranje za neposrednu adresu u komunikaciji sa spoljnim faktorom. Pojedini istaknuti diplomatski predstavnici zapadnih zemalja u postpetooktobarskom Beogradu kompromitovanog Đukanovića su smatrali nepotrebnim, pa čak i štetnim činiocem.

Mediji pod kontrolom režima u Podgorici često su bili toliko bijesni na Čarlsa Kroforda, britanskog ambasadora u Beogradu od 2001-03. godine, da su znali da ga nazovu čak i „liderom velikosrpske opozicije u Crnoj Gori“. Đukanović je u referendum od 21. maja 2006. godine ušao uz naklonost kompletnog spoljnjeg faktora, uključujući SAD, Rusiju i EU.

Podrška briselske birokratije bila je ključna u razbijanju zajedničke države Srbije i Crne Gore. Specijalni izaslanik EU František Lipka nalazio se na čelu referendumske komisije, a sam sporni proces glasanja verifikovao je specijalni predstavnik Evropske unije Miroslav Lajčak. Pored apsolutne spoljne podrške Milo Đukanović je uspio da izdejstvuje neutralnost saveznih i dijela republičkih vlasti u Srbiji, koje je kontrolisao predsjednik Boris Tadić.

Pored preko 2000 dokumenata o kršenju zakona i procedure poražena strana sabrala je u Bijeloj knjizi i objavila nakon referenduma. novosti.rs Sumnju na referendumsko glasanje baca i broj upisanih birača na referendumu. Naime, po popisu u Crnoj Gori je živjelo 468.000 punoljetnih građana, od kojih nisu svi imali crnogorsko državljanstvo i stalni boravak na teritoriji Crne Gore u trajanju od 24 mjeseca, što su bili preduslovi da bi se neko stekao pravo glasa na referendumu.

Stoga, bilo je prirodno da broj upisanih birača bude za nekoliko hiljada manji od broja punoljetnih građana. Desilo se, međutim, suprotno, broj upisanih birača iznosio je 487.000, tj. za 19.000 je bio veći od broja punoljetnih građana koji su tada živjeli u Crnoj Gori.

Spoljni dug tokom nezavisnosti porastao 6 puta

Uprkos tome što su očigledno glasale desetine hiljada ljudi koji nisu ispunjavali zakonske uslove i što je rezultat opredijelilo tek nešto oko 2000 glasova, referendum od 21. maja 2006. godine proizveo je nepovratna politička i pravna dejstva.

Jedan od osnovnih faktora koji vrednuje pozitivne efekte neke promjene državne politike i statusa je nivo ekonomskog razvoja i spoljašnjeg duga. U državnu samostalnost Crna Gora je ušla sa 700 miliona evra duga da bi se za nepunih 14 godina do početka pandemije korona virusa više nego upetostručio i dostigao cifru od 3,8 milijardi evra.

Eskalacija zaduženja države Crne Gore zabilježena je u poslednje 4 godine, dug raste za 1,7 milijardi, preko 400 miliona evra godišnje. Novim zaduženjem, od prije nekoliko nedelja, za sanaciju posljedica pandemije korona virusa od 250 miliona, javni dug Crne Gore prebacio je 4 milijarde evra.

Procjene govore da će u ovu svrhu biti potrebno još nekoliko stotina miliona novih pozajmica. Umjeren rast duga sam po sebi ne bi trebalo da bude nešto apriori negativno, ukoliko je to uslovljeno afirmacijom razvojnih potencijala, iz kojih će taj dug kasnije biti vraćan. Međutim, u Crnoj Gori to nije slučaj i dug je gotovo u cjelini nastao kao posledica obezbjeđivanja fiskalnog opstanka države i finansiranja bezumnog rasta broja zaposlenih u državnoj administraciji.

Uoči referenduma Crna Gora je izdržavala 9000 državnih službenika, da bi za 14 godina nezavisnosti njihov broj porastao za 250%, na preko 22000. Ova statistika je još izrazitija kada je u pitanju broj javnih funkcionera, koji budžet najviše i koštaju, jer imaju veće plate, doprinose i nakon silaska sa funkcije punu platu primaju još najmanje godinu dana.

Broj javnih funkcionera je sa 1670, koliko je crnogorska administracija brojala 21. maja 2006 zaključno sa krajem 2018. godine, dostigao je nevjerovatnih 4500.

Radnici obespravljeni i nezaštićeni

Neobuzdani rast državne administracije pratio je drastičan pad broja zaposlenih u industrijskoj proizvodnji sa oko 31.000 uoči referenduma na jedva 13000, prije nego je počela epidemija korona virusa. Tokom poslednjih 14 godina u Crnoj Gori nije otvorena nijedna ozbiljna fabrika, a veći broj proizvodnih subjekata, koji su izdržali sankcije 90-ih i prvi tranzicioni talas u nezavisnosti, brzo su nestali.

Glavni privredni gigant iz vremena socijalizma, Kombinat aluminijuma Podgorica, godinama posluje u stečaju. Rudnici boksita, koji su predstavljali dio istog proizvodnog lanca, odavno su zatvoreni. Situacija je nešto bolja u Željezari Nikšić, kojom gazduje turska kompanija Toščelik.

Međutim, fabrika posluje sa smanjenim kapacitetima i više od 10 puta manjim brojem radnika nego u socijalističko vrijeme, odnosno period kada je njome upravljao lokalni biznismen Miodrag Daka Davidović. Sa 5000 koliko je brojala u vrijeme socijalizma, željezara danas u proizvodnji zapošljava samo 300 radnika, a predsjednik sindikata Pero Kadović tvrdi da radne snage nedostaje „u proizvodnji, posebno u čeličani i kovačnici“.

Pored loših uslova za rad i mjera zaštite Kadović se žalio i da se „svakodnevno prijeti kažnjavanjem i stalno sazivaju disciplinske komisije“. Prosječna plata u željezari danas iznosi 375 evra, što je dvostruko niže u odnosu na vrijeme prije dolaska Toščelika, kada je fabrikom upravljao Miodrag Davidović.

U studiji NVO Građanska alijansa, izdatoj povodom 10 godina nezavisnosti, o stanju radnih prava u Crnoj Gori stoji sledeće: „Kršenje prava zaposlenih sve više postaje pravilo, ne izuzetak, kako u pogledu neredovnih isplata zarada i neredovnih doprinosa za socijalno osiguranje, tako i nezakonitim uvođenjem prekovremenog rada, nezakonitog rada za vrijeme državnih i vjerskih praznika, zloupotrebom aneksa ugovora o radu i obesmišljavanjem privremenog ustupanja zaposlenih putem agencija“.

Nije takođe urađeno ništa da se novi momenti iskoriste za revitalizaciju grana privrede koje su uspješno poslovale u socijalizmu, a za koje se u nezavisnoj Crnoj Gori pojavila povećana tražnja. Cimenat se u socijalističko vrijeme, kada se gradilo neuporedivo manje nego danas, proizvodio u Pljevljima, a danas se uvozi uglavnom iz Albanije.

Takođe, ništa ni domaća radna snaga nije dobila prioritet u zapošljavanju u građevinskom sektoru, pa većina građevinskih radnika u Crnoj Gori danas dolazi iz Albanije, Srbije, Makedonije, Bosne i Hercegovine. Nastavljena devastacija turističkih potencijala Šansa da turizam postane zamajac razvoja cijele države je propuštena, a trajna devastacija turističkih potencijala je intezivirana kroz izgradnju masovnu stambenih jedinica na prvoj liniji mora.

Za razliku od stambenih jedinica, koje u dugom roku ne donose nikakav prihod državi, hotelski sadržaji sa 4 i 5 zvjezdica obezbijedili bi trajne fiskalne prihode i posredno omogućili bi da turistička sezona traje duže od jula i avgusta. Rad hotela od 6 mjeseci značajno bi pomogao rešenju problema nezaposlenosti.

Po istom principu dominantne stambene izgradnje realizovani su projekti Porto-Montenegro i Porto-Novi, dvije najveće grinfild investicije na primorju, a slična je struktura i Porto Budve, koja je sada u fazi izgradnji.

Soliteri i stambene jedinice su planirane i u Miločerskom parku, najvrednijem lokalitetu na Jadranu, a urbanistički haos, koji se sve više širi na području Boko-kotorskog zaliva, prijeti da lokalitet kotorskog Starog grada bude izuzet iz spiska UNESKO.

U 2006. godinu Crna Gora je ušla sa stopom pokrivenosti uvoza izvozom od svega 30,26%. Tokom 14 godina nezavisnosti ova stopa je kontinuirano padala, da bi u 2018. iznosila svega 15,6%. Posebno loša statistika je po pitanju uvoza hrane, koji je sa 260 miliona evra u 2009. skočio za preko 50%, na 396 miliona u 2019. Danas je za čitavih 56 miliona evra uvoz hrane veći od ukupnog crnogorskog izvoza, koji je u 2019. iznosio svega 340 miliona evra.

U Crnoj Gori se danas uvoze čak i one poljoprivredne kulture za čiji uzgoj imamo idealne uslove, poput, recimo, krompira, koji se uvozi iz više od 10 zemalja, uključujući i Luksemburg. U prethodnoj 2019. godini, ukupan izvoz bio je za 100 miliona evra manji nego u 2006. godini, a uvoz je sa 1 milijarde i 457 miliona skočio na 2 milijarde i 600 miliona evra.

Sistematsko kršenje ljudskih prava i sloboda

Na proljeće 2017. Crna Gora je postala članica NATO pakta bez sprovedenog narodnog referenduma, što je u predsjedničkoj kampanji 2013. godine obećao bivši predsjednik Filip Vujanović. Deceniju ranije crnogorska vlada priznala je i nezavisnost tzv. države Kosovo.

Nekoliko godina kasnije premijer Duško Marković je izjavio da je protiv odluke o priznanju južne srpske pokrajine bilo čak 85% građana Crne Gore. Gotovo jednako raspoloženje građana bilo je i prema sankcijama Rusiji, uvedenim na proljeće 2014. godine, glasanju za prijem tzv. Kosova u UNESKO i Interpol i td. Osim što je na mnogo primjera tokom 14 godina brutalno gazila narodnu volju, vlast sprovodi sistematsku diskriminaciju građana koji se izjašnjavaju kao Srbi, kojih je po poslednjem popisu 28,7%, a u državnoj administraciji zaposleno jedva 4%.

Nijedan Srbin danas ne radi u ministarstvima: rada i socijalnog staranja, nauke i pravde, Generalnom sekretarijatu vlade, Sekretarijatu za zakonodavstvo, a po jedan je u ministarstvima: kulture, saobraćaja, za ljudska i manjinska prava, zdravlja i inostranih poslova.

Ubijedivši se u vlastitu svemoć, jer je uspio da sprovede čak i odluke protiv kojih je bilo 85% građana, Milo Đukanović je krajem prošle godine naložio usvajanje tzv. Zakona o slobodi vjeroispovjesti. Preko 100.000 ljudi, koji su na ulicama crnogorskih gradova protestovali čitavu zimu bili su hladan tuš za režim, a samom Đukanoviću neposredno stavile do znanja da njegova moć i sila nisu neograničene.

Narodno nezadovoljstvo i oslobođeni slobodarski duh na litijama Đukanovićevu vlast su ugrozili više nego ikada ranije. Promjena vlasti sada je najrealnija i najizvjesnija za prethodnih 14 godina, ali ona ipak neće donijeti revolucionarne promjene u pogledu pravnog statusa države.

Bez Đukanovića i vladajuće nomenklature, očišćene od fašističkih antisrpskih elemenata, stvorili bi se uslovi za obnovu bratskih odnosa Srbije i Crne Gore. Model koji su primijenile Rusija i Bjelorusija, kada su ukinule granicu, uklonile barijere za protok ljudi i kapitala, maksimalno koordinisale saradnju u oblasti odbrane, uz zadržavanje međunarodno-pravnog subjektiviteta mogao bi da bude primjer kako bi u budućnosti Srbija i Crna Gora uredile odnose u korist svojih građana.

Kada padu izvoza, rastu uvoza, ušestostručenom spoljnom dugu sa tendencijom daljeg rasta, dva i po puta većoj administraciji i isto tolikom smanjenju broja radnika u proizvodnji dodamo niz korupcionaških skandala i afera, u koje su neposredno uključeni članovi porodice i najbliže okruženje Mila Đukanovića, ispunjeni su svi potrebni kriterijumi, propisani od strane Noama Čomskog, da se i Crna Gora svrsta u «neuspjele države», koje opstaju na «zloupotrebi moći i zlostavljanju demokratije».

(Izvor: „Balkanist“)