Marković za „BORBU“ : Crna Gora jedina u svome zakonu insistira na tome da iseljenik prije apliciranja za crnogorsko državljanstvo privremeno boravi najmanje dvije godine u Crnoj Gori!

U drevnoj rimskoj kulturi i religiji bog Janus, izobražavan sa dvije glave koje gledaju u suprotnim smjerovima, izrazito je poštovan kao božanstvo koje u svojim rukama drži ključeve, stražareći pred vratima novih početaka. Crnogorski zakon o državljanstvu, evo već deceniju i po, spram mogućnosti dvojnog državljanstva veoma nalikuje ovom dvoglavom mitskom biću, dok ključeve od kapija koje bi, one koji to žele i na to imaju pravo, propustile u punopravnu pripadnost Crnoj Gori kao političkoj zajednici, ljubomorno čuva i rijetko koristi.

Ovo je naveo istraživač pripravnik Insituta za uporedno pravo Vasilije Marković u saopštenju dostavljenom BORBI. On dodaje da se dvije pravnopolitičke aporije crnogorske sage o dvojnom državljanstvu mogu uočiti.

„Najprije, određenje Crne Gore kao građanske države (čl. 1 st 2. Ustava) teško je spojivo sa vrlo restriktivnim zakonodavstvom i praksom u slučaju tzv. ulazne naturalizacije, odnosno o(ne)mogućavanjem ljudima koji u Crnoj Gori, kao lojalni poreski obveznici žive decenijama i svoje lične i profesionalne sudbine vezuju za teritoriju te države, a time legitimno bivaju zainteresovani i za razvoj njenog političkog sistema, da steknu crnogorsko državljanstvo. Tih ljudi je, prema svježe objavljenim rezultatima popisa, bezmalo 10% od ukupnog stanovništva Crne Gore! No, oni ne mogu steći crnogorsko državljanstvo različitim zakonskim mehanizmima i upravnom praksom nadležnih organa – propisivanjem ius soli principa tek kao rezidualnog, odnosno  da je sticanje državljanstva rođenjem na teritoriji Crne Gore  moguće samo u slučaju da bi dijete rođeno u Crnoj Gori ostalo bez državljanstva (čl. 7 Zakona), manipulacijom sa (ne)produžavanjem dozvola za privremeni i stalni boravak za inače, u uporednom pravu i međunarodnim standardima maksimalan period od 10 godina, iako treba biti iskren pa reći da je prva Vlada nakon 30. Avgusta 2020. godine ovaj kriterijum svojom Odlukom donekle ublažila, i najzad, ali nikako i najmanje bitno, insistiranjem, uz rijedak krug izuzetaka, na obaveznom odricanju od prethodnog državljanstva u postupku prijema u crnogorsko“, naveo je Marković za Borbu.

On ovom sivom mozaiku dodaje još jednu kockicu – Crna Gora je uz Bugarsku jedina država koja je ratifikovala Evropsku konvenciju o državljanstvu Savjeta Evrope, dokument koji je označio prekretnicu na evropskom kontinentu spram dvojnog državljanstva, od njegovog proskribovanja ka tolerisanju ili čak promociji, a da je istovremeno stavila i rezervu na član 16. ove Konvencije, po kome se uslov obaveznog odricanja od prethodnog državljanstva neće tražiti ukoliko se ne može dobiti ili je to nerazumno očekivati.

„Razlog svemu ovome? Zebnja da se (pretpostavljeni) politički (i vrijednosni) Drugi, ne zaleti i, kao u Bajaginoj pesmi, ne razvali krhke dovratke crnogorske političke kuće, koja, podsjetimo, počiva na građanskim temeljima (sic!). Pri tome, čak i ukoliko suština ovih zakonskih rešenja zaista jeste u tome da se održava ovako izvrnuto shvatanje građanskog koncepta države, ono je i samo sebi kontraproduktivno – jer previđa činjenicu davno prepoznatu u društvenim naukama da naturalizacija, ukoliko se ne ponudi odveć kasno, djeluje kao katalizator buduće društvene uključenosti, čineći  tako opasnost po osnove političkog sistema zemlje prijema znatno slabijom. U tom smislu je i stav prof. R. R. Marin, španske profesorke ustavnog prava, koja ističe da isključivanje rezidenata iz prava na državljanstvo vodi “…rascjepu između građanskog I političkog društva i prijeti demokratskoj stabilnosti i legitimnosti vlasti u liberalnim demokratijama. …Stoga se pravo na državljanstvo rezidentima u određenoj državi mora bezuslovno priznati I bez obzira da li ih takvo priznanje čini nosiocima dvojnog ili čak višestrukog državljanstva. Ovu zakonomjernost počele su da uviđaju i brojne države EU, od kojih je poslednja zapravo njena predvodnica – SR Njemačka, u kojoj se od prošlog ljeta više ne postavlja uslov obaveznog odricanja od prethodnog državljanstva u postupcima naturalizacije. No, ne može se, reći će neko, mala i emigrantska Crna Gora, mjeriti sa daleko brojnijom i imigrantskom državom kakva je Njemačka. I biće u pravu. No, upravo na emigrantskom karakteru Crne Gore nailazimo na sledeću aporiju. Među brojnim emigrantskim državama Evrope od 1990. godine na snazi je proces tzv. reetnizacije građanstva koji obuhvata, između ostalog, i omogućavanje povlašćenog sticanja državljanstva prijemom iseljenika. U te zemlje ubrajaju se kako zemlje Zapadne Evrope, poput Portugala, Španije, Italije, Grčke ili Irske, tako i zemlje bivšeg socijalističkog bloka, poput Hrvatske, Slovačke i Litvanije koje sa Crnom Gorom dijele sličnosti glede pravne istorije ili veličine“, kazao je on.

No, Crna Gora je, navodi, i ovdje izuzetak, i to u dvostrukom smislu! Najprije, za razliku od svih pobrojanih zemalja, Crna Gora jedina u svome zakonu insistira na tome da iseljenik, koji možda nema životne uslove za to, prije apliciranja za crnogorsko državljanstvo privremeno boravi najmanje dvije godine u Crnoj Gori!

„Iako ovakvo rješenje nije sasvim bez logike, ono može djelovati i kao kontraproduktivni, začarani krug – iseljenik legitimno želi crnogorsko državljanstvo kako bi obnovio i ojačao svoju vezu sa Crnom Gorom, a za šta mu je uslov da ta veza, relativno čvrsta, u vidu dvogodišnjeg boravka već postoji. Na stranu što uslov postojanja dvogodišnjeg zakonitog i neprekidnog boravka može biti zloupotrebljavan u cilju ishodovanja odbijajućih rješenja u postupcima prijema iseljenika u državljanstvo! Mogućnost zloupotrebe krije se u još jednoj okolnosti. Naime, crnogorski zakon o državljanstvu uopšte ne nudi definiciju iseljenika, već nju nalazimo u Zakonu o saradnji Crne Gore sa iseljenicima i dijasporom, prema kojoj je iseljenik lice porijeklom iz Crne Gore, koje živi u inostranstvu i koji Crnu Goru doživljava kao svoju matičnu državu ili državu porijekla i baštini je kao demokratsku, nezavisnu, suverenu i građansku (čl. 2). Ovako krajnje subjektivna definicija iseljenika otvara čitav niz pitanja – od kojih je najvažnije ono kako će se u eventualnim postupcima utvrđivati ispunjenje pravnog standarda da jedno lice baštini Crnu Goru kao demokratsku, nezavisnu, suverenu i građansku, tim prije što, sve i da odgovor na pitanje da li određeno lice ispunjava ovaj uslov u konkretnom slučaju bude pozitivan, organ unutrašnjih poslova i dalje, prema Zakonu o državljanstvu, zadržava diskreciono ovlašćenje da državljanstvo prijemom ne dodijeli! Dodatno pitanje u vezi sa dokazivanjem baštinjenja jeste i koja se u tu svrhu dokazna sredstva mogu pojaviti – samo tzv. iseljenička knjižica koja je, po sopstvenom priznanju brojnih iseljenika, jeftina zamjena za uskraćeno im državljanstvo i/ili i druge činjenice i okolnosti? Ipak, treba istaći, naposletku, da su iseljenici jedna od onih rijetkih kategorija izuzetaka kod kojih se odricanje od prethodno stečenog državljanstva u postupku prijema ne zahtijeva“, kazao je Marković za naš portal.

Navodi i da se može zaključiti da ukratko skicirana zakonska rješenja u pogledu ulazne naturalizacije i državljanstva iseljenika daju vjernu ali turobnu sliku crnogorske politike državljanstava: ona nije zasnovana dosljedno ni na građanskim ni na etničkim principima već je izvrnula i „hajdžekovala“ ponešto od oba.

„Poput Janusa, sa licima okrenutim u dva smjera. No, koji su dublji, vanpravnički, razlozi ove raspolućenosti i treba li im ukazivati dozu poštovanja kakvu su Rimljani imali prema jednom od svojih prvih božanstava, čitaoci neka prosude sami“, zaključuje se u saopštenju Vasilija Markovića Istraživača pripravnika Instituta za uporedno pravo.