Obnova Njegoševe kapele: Ispravljanje istorijske nepravde

Ni to što je na „smrtnoj uri“ rekao „ja hoću da me saranite u onu crkvu na Lovćenu… To je moja potonja želja koju u vas ištem da je ispunite“, nije bilo dovoljno da se u Crnoj Gori usaglase i Njegoševu želju ispune.

Poziv još jednog vladike u ovom vijeku na vraćanje kapele na Lovćen ostao je neuslišen – poziv mitropolita Amfilohija.

Dok jedni ponovnu izgradnju kapele vide kao ispunjenje konačne pravde, drugi na to gledaju kao na „crvenu liniju“.

„U pitanju je varvarska ideja, koja je u suprotnosti sa civilizacijskim vrijednostima. Ovo je prije svega pitanje očuvanje integriteta umetničkog djela i modernosti protiv varvarstva i onoga što sam definisao kao talibansko, pa tek identitetski srpsko-crnogorski sukob“, kaže pisac Andrej Nikolaidis, čiji je stav i u uvodu ovog testa.

Kapelu na vrhu Lovćena Njegoš je sam projektovao i posvetio svom stricu Svetom Petru Cetinjskom. Koliko je bio posvećen ovom poslu, zabiljleženo je da je čak svojom rukom postavio prvi kamen kapele.

Zamislio ju je kao „najvisočiji oltar na kojem se služi nebeska liturgija“, a njenom izgledu divio se i ruski arhitekta Nikola Krasnov.

Kapela je dva puta razrušena, jednom ju je, znajući njenu vrijednost za narod u Crnoj Gori, bombardovala autro-ugarska vojska, da bi je potom obnovio kralj Aleksandar Karađorđević. Uz zamisao tadašnje vlasti, spomenuti Meštrović izgradiće mauzolej u kojem i danas počiva Njegoš.

Da li je nakon dva vijeka rasprave vrijeme da se na pitanje kapele stavi tačka i da se Njegoševa želja napokon ispuni?

Jedini vladika na svetu na čijem se grobu ne vrši opelo

Lovćen se ne može zamisliti bez kapele, ona je bila najuspeliji spomenik na planini, a cijela planina je zbog nje postala spomenik, kaže književnik Matija Bećković za RT Balkan.

„Njegoš je razvladičen i otet svojoj crkvi, iskopan iz crkve i prebačen u mauzolej. To je bio možda najvarvarskiji čin među varvarstvima koja su činjena. Njegova Crkva nije pitana, crkva koju je on izgradio je srušena. Srušila ju je Austrija, a posle titoizam“, kaže Bećković.

Naš sagovornik podsjeća da je ta kapela bila i u grbu Crne Gore. Napominje da je mauzolej odudarao od Lovćena, a da je kapela je ozidana od zavičajnog kamena.

Ipak, dodaje da se ne radi o tome da se mauzolej sruši.

„Nego da Crkva obnovi crkvu i vrati svog vladiku u njegovu crkvu, kako ne bi bio jedini vladika na svijetu na čijem se grobu ne vrši opelo“, kaže Bećković.

„Kao što pita Hemingvej, šta je leopard tražio na vrhu Kilimadžara i mi možemo reći – šta je kamion sa prikolicom tražio na vrhu Lovćena. To je ogromna i neuspjela investicija, ali dovoljno da Crkva nije pitana,

da je Njegoš proglašen pjesnikom a ne vladikom, a on se nikad nije ni potpisao svojim imenom a da nije rekao ‘vladika crnogorski’. Čak i ‘Gorski vijenac’ je tako potpisan, a oni su ga tog čina lišili“, kaže Bećković.

Podsjećajući na vrijeme kada je kapela po drugi put srušena i na njenom mjestu izgrađen mauzolej, Bećković kaže da je to bio jedinstven slučaj da je cjelokupna inteligencija Jugoslavije ustala da odbrani kapelu, ali je sve bilo uzalud – odluka je donijeta na višem nivou.

„Ne postoji nijedan intelektualac, istoričar umjetnosti, skulptor koji nije bio protiv rušenja kapele“, ukazuje Bećković i dodaje: „Tako da je Njegoš kidnapovan i već decenijama počiva u tom lazaretu“.

Otkud toliki otpor kapeli u današnjoj Crnoj Gori?

Niko nema pravo da poništava volju pokojnika, ni porodica, pa čak ni država, kao što je ovde riječ po pitanju Njegoševe kapele, ukazuje profesor istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu Miloš Ković.

„Moraju se razumjeti motivi onih koji su srušili tu kapelu da bi se razumjelo otkud ovoliki otpor ideji o obnavljanju kapele, čak i u današnjoj Crnoj Gori“, ukazuje Ković.

Komunistički rukovodioci Crne Gore uz veliku podršku lično Josipa Broza Tita radili su još od 1950-ih na uništenju Njegoševe kapele, iza čega je bila ideja prekidanja svih duhovnih veza sa Beogradom i sa Srbijom.

„Trebalo je srušiti ono što su podigli Karađorđevići, i trebalo je prekinuti veze ne samo sa Karađorđevićima, nego i sa Beogradom i Srbijom, a u isto vrijeme izgraditi mnogo čvršće veze sa Zagrebom“, ocjenjuje Ković.

Ković podsjeća da dokumenti i sjećanje iz tog vremena potvrđuju da je Meštrović bio vrlo svjestan ideološke pozadine rušenja kapele i postavljanja mauzoleja.

„Meštrović, tada već u emigraciji, kretao se upravo u krugu takvih ideja, odvajanja Crne Gore od njenog prirodnog, istorijskog i duhovnog srpskog prostora i njeno vezivanje za Hrvatsku“, kaže naš sagovornik.

U otporu koji danas postoji u Crnoj Gori vidi da su te ideje i danas žive i vitalne i da imaju podršku zapadnih ambasada u Crnoj Gori.

„Vidimo da su te ideje preživjele čak i propast komunizma, a zahvaljujući režimu Mila Đukanovića koji je takve ideje konzervirao i to uz podršku političkog Zapada koji je shvatio da su one politički korisne“, kaže Ković.

U ovom trenutku je riječ i o odvajanju Crne Gore od Rusije, posebno imajući u vidu da je Njegoš bio jedan od najvećih rusofila 19. veka, ne samo politički, već i po svom duhovnom naslijeđu.

„U pitanju je nasleđe 1948. i čuvenog raskida sa Sovjetskim Savezom i ogromnih žrtava koje je Crna Gora morala da podnese u Titovom sukobu sa Staljinom. Sada vidimo rezultate tog straha i rusofobije koja je tada ukorijenjena“, ukazuje Ković.

Ković navodi da je za one koji šire otpor obnavljanju kapele vjernost ka titoizmu jednaka kao vjernost NATO-u i političkom Zapadu.

„Došlo je do simbioze ideja starog austro-ugarskog nasleđa i antisrpskog i antiruskog naboja koji su u sebi nosile Komunistička partija Jugoslavije i boljševici“, kaže Ković i dodaje da je u pitanju i nasleđe onih koji su sarađivali sa okupatorom u Drugom svetskom ratu.

Neguje se mitologija da su Karađorđevići uništili Crnu Goru u „velikosrpskoj“ Kraljevini Jugoslaviji, a zaboravlja se da je Zetska banovina formirana unutar nje imala mnogo veće granice od bilo koje crnogorske države, napominje Ković.

Bećković sa druge strane navodi da kažu da je obnovljenu kapelu podigao Aleksandar Karađorđević, a on je Njegošev potomak, Zorkin sin, rođen u Cetinju, prva žrtva fašizma koji ima spomenik na Jelisejskim poljima i u Marselju.

„Jedino je u Crnoj Gori još gađan iz onog levora VMRO-a“, zaključuje Bećković.