IZ ŽIVOTA CRKVE -PROSLAVA NEDELJE PRAVOSLAVLJA NA CETINJU 1996.

Mitropolit Amfilohije:“Da nije bilo Sedmog vaseljenskog sabora i pobjede ikonopoštovanja, danas ne bi bilo ni jedne jedine crkve, ni freske, ni ikone, ni hrišćanske umjetničke slike nigdje na svijetu!“

Povodom praznika Nedelje Pravoslavlja i pobjede Pravoslavlja nad ikonoboračkom jeresi, donosimo kratak izvještaj iz časopisa „Svetigora“, br. 47. kako je u nedelju 3. marta 1996. godine, godine proslavljena Nedelja Pravoslavlja na Cetinju. Dragan Vranić, učenik trećeg razreda Bogoslovije Svetog Petra Cetinjskog će u izvještaju za časopis sa proslave Nedelje Pravoslavlja na Cetinju zapisati sledeće:

„I ove, kao i ranijih godina, u Crnoj Gori je proslavljena Nedelja Pravoslavlja, prva nedelja posta

Posle odslužene arh. liturgije, koju je služio NJegovo Visokopreosveštensto g. dr Amfilohije, sa sveštenstvom Crkvene Opštine Cetinje, krenula je Litija kroz ovaj drevni grad Crnojevića. U spomen na onu Litiju koja je bila prve nedelje Velikog posta 11. marta 843. godine u Sv. Sofiji, kada je oglašeno vaspostavljanje ikona i ikonopoštovanja, i ovaj dan prva nedelja Časnog Posta je ostala u pamćenju Crkve kao Pobeda Pravoslavlja.

Litija je krenula od Cetinjskog Manastira ka Ćipurskoj crkvi, a potom pored dvora kralja Nikole ka Vlaškoj crkvi. U Litiji su sveštenici, monasi, učenici Bogoslovije i deca sa Cetinja nosili ikone i pojali Bogu. I nalik na onu Litiju iz 815. god,, predvođenu Prepodobnim Teodorom Studitom sa hiljadu studitskih monaha koja je takođe išla gradom i doživela odbojnost građana. Tako je i ova zapamtila još jedna dobacivanja i vređanja upućena nosiocima tih ikona protiv kojih su s ebotili i pre 13. vekova.

Jedna grupa okupljena oko kafanskog stola dobacivala je je i izvikivala razne psovke i uzvike „Četnici!“, „Bando!“, a pri pojavi NJ.V. g. Amfilohija naslednika Sv.Save i Sv. Petra usledili su uzvici: „Tursko kopile!“, Đe ti je bijela pana!“ I kao po Jevanđelskoj „ko tebe kamenom, ti njega hljebom“, tako je i Mitropolit na sve to odgovorio blagosiljanjem.

Po povratku Litije, ispred Manastira je još jednom pročitan Sinodik. Gde su se opet začule reči: „Večni spomen“, i „Anatema“, kojima je Crkva svečano oglasila istinu, odlučujući sve one koji tu istinu ne priznaju, Pobedu Pravoslavlja“

 

Toga dana je održana i Akademija u čast Nedelje Pravoslavlja u organizaciji Mitropolije crnogorsko-primorske i Bogoslovije Svetog Petra Cetinjskog. Na svečanoj Akademiji koja je bila održana u Vladinom domu na Cetinju uzeli su učešća profesori i đaci Cetinjske bogoslovije, polaznici škole vjeronauke sa Cetinja, horovi, recitatori i drugi. Akademiji je prisustvovao i tadašnji ministar vjera u Vladi Republike Crne Gore prof. dr g. Slobodan Tomović. Predavanje je tada u okviru Akademije na Nedelju Pravoslavlja u Vladinom domu na Cetinju 3. marta 1996. godine, održao Mitropolit crnogorsko-primorski zetsko-brdski i skenderijski g. Amfilohije Radović.

„Gospodine ministre, oče rektore, gospodine predsjedniče Crkvene opštine cetinjske, gospodo profesori, draga braćo i sestre,

Sveti Vasilije Veliki, jedan od najvećih hrišćanskih bogonadahnutih umova i mudraca zapisao je, nekoliko vjekova prije Sedmog vaseljenskog sabora, na kome je bilo odbranjeno dostojanstvo Božijeg i ljudskog lika ? tajna Ikone, jednu suštinski važnu bogoslovsku rečenicu koju su, potom, ponavljali i drugi Oci Crkve do Sedmog Vaseljenskog Sabora, održanog 787. godine u Carigradu, i koju je, poslije ovog Sabora, Crkva ponavljala i ponavlja sve do današnjega dana. U toj rečenici Sv. Vasilija Velikog sadržana je sva suština praznika pobjede Pravoslavlja i sva suština pravoslavnog hrišćanskog ikonopoštovanja koje je Sedmi vaseljenski sabor branio i odbranio, i koje je jednom zasvagda utvrđeno 843. godine u vrijeme. Lik i Prvolik u tajni ikone blagočestive vizantijske carice Irine, njenog maloljetnog sina Mihajla i tadašnjeg stradalnog patrijaha carigradskog Metodija.

Ta čuvena rečenica Svetog Vasilija Velikog glasi: ?Čast koja se odaje liku ? ikoni, prenosi se na Prvolik?. Kratka rečenica, a bogoslovski izuzetno bogata i duboka. U njoj je ukazano, posredno i neposredno, na suštinu odnosa čovjekovog ne samo prema ikoni kao vidljivom i opipljivom znaku nevidljive stvarnosti, već i na naš istinski odnos prema cjelokupnoj tvorevini Božijoj i njenom mjestu u procesu Bogopoznanja i sebepoznanja.

Ako se čast koju odajemo ikoni na kojoj je naslikan lik Hristov, Majke Božije, Svetih Božijih Anđela ili ljudi prenosi tajanstveno na prvolik, onda se i čast koju odajemo cjelokupnoj tvorevini Božijoj, prema ljepoti i poretku stvorenoga svijeta ? kosmosa, prema ljepoti i dobroti ljudskoga lika, prema ljepoti i dobroti svih stvorenih znanih i neznanih bić? prenosi na Tvorca te tvorevine ? Boga Živoga, Svetu Trojicu. Onda je, takođe, jasno da cjelokupna tvorevina Božija, sve što je stvoreno i što postoji jeste jedna čudesna, vidljiva i mnogolika kosmička ikona nevidljive stvarnosti Božije i Carstva Božijeg. Na tajnu ikone kao vidljive i opipljive slike onoga što je nevidljivo, upućuju nas, prije svega, riječi Svetoga Pisma: Hristos Bogočovjek je, po Sv. apostolu Pavlu, Ikona Boga Nevidljivoga (2. Kor. 4, 4). Ako je ovaploćeni Sin Božiji ? Ikona Boga Oca, onda je čovjek, koji je, kako se kaže u Knjizi Postanja, stvoren po ikoni Božijoj, po obrazu-slici i podobiju-prilici Božijoj (1. Mojs.1, 27), živa ikona ovaploćenoga vječnoga Boga Logosa, Bogočovjeka Spasitelja, slika NJegovog bogočovječanskog lika, NJegov odraz, NJegov odsjaj, NJegov znak, svjedočanstvo NJegove mudrosti, sažeta logosnost (slovesnost, smislenost) NJegovog Božanskog uma u tvorevini Božijoj. Ako čovjek jeste ikona Bogočovjeka Hrista, onda je, zajedno sa bogolikim čovjekom, sve što je stvoreno i što postoji ? likovito i slikovito: u svecijeloj tvorevini i u svakom stvorenom biću pojedinačno kao u tajanstvenoj slici ogleda se velika i neizreciva tajna Božanska.

Sva tvorevina je Bogom tajanstvena, jer ju je Bog Živi stvorio kao veoma dobru (1. Mojs. 1, 31), bogojavnu nositeljku Božanske tajne. To je, ustvari, ona sveobuhvatna istina ikone, koju je odbranio Sedmi vaseljenski sabor. Oci ovoga Sabora su, sa jedne strane, odbranili dostojanstvo tvorevine Božije kao takve, jer je ona izašla iz ruku vječnoga Tvorca kao veoma dobra, a sa druge ? odredili istinsko mjesto koje tvorevina ima i koje joj, po naumu i Domostroju Božijem, pripada. Tvorevinu Božiju treba poštovati, čuvati, obdjelavati kao bogojavno djelo Božije, ali, istovremeno, klanjanje i služenje čovjekovo pripada isključivo Bogu Živome i vječnome, i nikome i ničemu više.

Oci Crkve su svagda nastojali na bogootkrivenoj istini da tvorevina Božija nije data da joj čovjek služi, da joj se klanja, kao što je to činio na bezbrojne načine kroz svu svoju istoriju, počevši od primitivnih paganskih religija sve do savremenih psevdo-religijskih čovjekobožnih ideologija, bile one ?totalitarne? ili ?demokratske?. Nije tvorevina da joj čovjek služi i da joj se klanja kao božanstvu, nego da kroz nju i preko nje, kao kroz tajanstveno ogledalo, sliku i lik, otkriva veliku i svetu tajnu Božiju, na kojoj tvorevina počiva, i da, preko tvorevine, poštuje Tvorca, Boga Živoga. Naznačenje tvorevine je da služi Bogu-Tvorcu: radi bogosluženja je stvoren i čovjek kao slovesna kruna svekolike tvorevine Božije, svako pojedinačno stvorenje, tvorevina u svojoj sve ukupnosti. Sve što je Bog stvorio, i što Bog drži u postojanju, u svojoj prirodi nosi utkanu tajnu bogojavljenja i bogosluženja. Sve je u svojim najdubljim dubinama ? bogojavno i bogoslužno. Sve što postoji je, u suštini, stvorena ikona bogojavna, koja javlja tajnu Tvorca nestvorenoga, ikona kojoj ne pripada čast i klanjanje, već samo poštovanje, kao što i kaže smjerni starozavjetni Prorok: Ne nama, Gospode, ne nama, nego Imenu Svome daj slavu, po milosti Svojoj, po istini Svojoj (Ps. 115, 1).

Ove proročke riječi važe ne samo za čovjeka, nego još više i za čitavu tvorevinu: ne ? tvarima oko nas, živim i neživim; ne ? djelima ruku naših; ne ? djelima uma našeg; ne ? idejama i filosofijama našim, ma koliko mi mislili da su one uzvišene i savršene; ne ? nauci i umjetnosti našoj; ne ? tehnologiji našoj; ne ničemu što je od ovoga svijeta, Gospode, nego Imenu Svome daj slavu. Prema tome, klanjanje i služenje pripada samo Tvorcu koji je premudro stvorio sve svjetove vidljive i nevidljive, koji je svesavršeni nosilac i darodavac svake dobrote, svake ljepote i svake mudrosti neprolazne i vječne, koji je Svojim nestvorenim energijama (dejstvima) svagda i svugdje prisutan u Svojoj tvorevini, od trenutka njenog stvaranja i u vjekove. Braneći ikonopoštovanje i sve obuhvatnu istinu ikone, Sedmi vaseljenski sabor je branio i odbranio istinu Bogočovjeka Hrista, ovaploćenoga Slova (Logosa) kao Ikone Boga Oca Nevidljivoga, Bogočovjeka kao Prvolika čovjekovog, po kome je čovjek i stvoren u početku kao bogoliko biće, po čijem je bogočovječanskom Liku stvoren čovjek kao slika Božija. Braneći istinu Bogočovjeka Prvolika, saborski Oci su odbranili i istinu čovječanskoga lika i njegovu pravu vrijednost i njegovo pravo mjesto u istoriji svijeta, od postanja do eshatona. Uz to, Sedmi vaseljenski sabor je odbranio i crkvenu umjetnost, i ne samo crkvenu, već umjetnost uopšte kao likovni i slikovni izraz čovjekovog bogolikog stvaralaštva.

Da nije bilo Sedmog vaseljenskog sabora i pobjede ikonopoštovanja, danas ne bi bilo ni jedne jedine crkve, ni freske, ni ikone, ni hrišćanske umjetničke slike nigdje na svijetu! Sa Evropom i evropskom kulturom bi se dogodilo ono što se dogodilo sa judaističkim i islamskim svijetom koji su, u skladu sa svojim vjerskim učenjima, po svojoj prirodi, gledano sa hrišćanskog stanovišta, ikonoklastički, ikonoborački. Tamo gdje nema vjere u Boga Logosa koji je postao čovjek, da bi bogoliki čovjek mogao postati bog po blagodati Božijoj, tamo nema ni ikone i ne može je ni biti, jer je ovaploćenje Boga Logosa (Slova), Prvolika čovjekovog, preduslov ikone. Mi Boga Živoga, kako vele Sveti Oci, zato što je On, ostajući istiniti i potpuni Bog, postao istiniti i potpuni čovjek, u svemu sličan nama osim po grijehu, na ikoni prikazujemo kao ovaploćenoga, kao Bogočovjeka.

Slikajući, ikonopišući Hristovu čovječansku prirodu, NJegov lik kao čovjeka Isusa iz Nazareta, rođenoga od Duha Svetoga i Presvete Djeve Marije, mi ustvari, koliko je to nama kao ljudima moguće, ukazujemo na veliku i svetu tajnu ovaploćenja Boga Živoga i neslivenog sjedinjenja Božanske i čovječanske prirode u NJegovoj bogočovječanskoj Ličnosti. Čast koja se ukazuje čovjeku kao ikoni Božijoj, koja se ukazuje svetoj ikoni, svetim moštima, i, u najširem smislu, čast koja se, u pobožnom poštovanju tvorevine Božije kao djela Tvorčevog, ukazuje svemu onome što je vidljivo i opipljivo ? ona se prenosi na Prvolik vječni, na Hrista Bogočovjeka, na Tvorca vječnoga ? Boga Živoga. Divljenje zemaljskim ljepotama samo je podstrek i posticaj da se uzdivimo Onome koji je premudro izatkao svu tu ljepotu Svojom čudesnom rukom po Svome čudesnom naumu. Jer, kaže Prorok, Nebesa kazuju slavu Božiju i djela ruku NJegovih glasi svo d nebeski (Ps. 19, 1). ?Nebo i zemlja su prepuni slave Božije? ? Crkva se saborno moli i svjedoči na Božanskoj Liturgiji: Nebo i zemlja, kao tajanstvena nebozemna ikona ? djelo su ruku Božijih, projavljuju slavu Božiju i svjedoče o njoj. To i jeste smisao svake prave ljudske rukotvorene slike, svake istinske umjetnosti, svakog istinskog ljudskog djela: da projavljuje neprolaznu slavu Božiju i da svjedoči vjerno o njoj. Ne, dakle, da bude od strane ljudi obogotvoravano, niti ono što je čovjek stvorio svojim umom i svojim rukama, niti s?m smrtni čovjek kome je, svagda, dah u nosu, nego da se kroz čovjeka i preko njega otkrije, da se u njemu istinito posvjedoči i da se projavi ono što je vječno i što je neprolazno, što je Božansko.

To je ukratko smisao divnih riječi Svetoga Vasilija Velikog, ?da se čast koja se odaje liku prenosi na Prvolik?. To je, istovremeno, i suština velikoga praznika Nedjelje Pravoslavlja ili pobjede vjere pravoslavne i istine pravoslavne o svetim ikonama, velikoposnog praznika koji je kod nas pomalo zaboravljen. Možda smo mi, bogoslovi, zapostavili bogoslovski značaj ovoga praznika, ali saborna Crkva nije, jer ona na tijelu svome nosi rane nanesene od ruke novih ikonoboraca i novog ikonoborstva kao što je bilo ono koje je pretrpjela tokom komunizma, naročito neposredno poslije Drugog svjetskog rata.

Komunizam je, u svojoj bezumnoj mržnji na Boga, mrzio sve što je ?sveto i čestito i milome Bogu pristupačno?, sve što je bogojavno, sve što je ikonično. U strašna vremena komunističkog bogoborstva stradale su mučenički mnoge svete ikone po crkvama i manastirima. Dok sam još bio episkop banatski, u selu Kusiću našao sam mučeničku ikonu Svetog Nikolaja Mirlikijskog Čudotvorca: sva je nožem bila izbodena i mecima iz pištolja strijeljana ? jedan metak je pogodio ikonu u onaj naslikani svitak u ruci Svečevoj, na kome su ispisane potresne riječi Hristove: Novu zapovijest dajem vam ? da ljubite jedan drugoga (Jn. 13, 34). Onaj koji je pucao u Svetog Nikolu Čudotvorca i dobročinitelja ljudskog, i ko je, pucajući u Svečev lik, pogodio riječi Hristove o ljubavi čovjeka prema čovjeku, on je ustvari pucao u Sveca Božijeg kao vjernog svjedoka vječne ljubavi bogočovječanske, a samim tim je pucao i u ljubav kao jedino pravo i istinsko mjerilo ljudskoga življenja i postojanja, u mjerilo otkriveno i projavljeno u Hristovom bogočovječanskom liku, u liku Bogočovjeka koji i jeste taj jedini savršeni Prvolik u kome se sve što postoji ogleda i nalazi svoj vječni smisao.

I u našoj Mitropoliji Crnogorsko-primorskoj imamo jednu mučeničku ikonu Gospoda Isusa Hrista, koju sam našao u Gusinju. U nju je, poslije rata, u vrijeme komunističkoga bez umlja, bilo ispaljeno pet metaka. Pet metaka u Gospoda Spasitelja! Oni koji su pucali u ikonu da simvolički ubiju Boga Živoga, Bogočovjeka Hrista ? Prvolika čovjekovog, oni su stvarno ubijali i ljude Božije zbog vjere u Hrista, zbog vjere da je čovjek ? od Boga i Božiji. Ali, kako je istorija to ne jednom pokazala, teško onome koji svete ikone uništava, jer on ne uništava samo djelo ruku ljudskih ? djelo crkvene umjetnosti, nego podiže ruku svoju na nadnebeski Prvolik, na Boga Živoga!

Kao i kod drevnoga ikonoborstva, i u slučaju ovog novog, komunističkog, pokazalo se da mržnja prema ikoni Božijoj, uvijek završava u mržnji i zločinu prema čovjeku Božijem, koji je živa ikona Božija. Ko, ?u ime čovjeka? i njegove ?zemaljske sreće? strijelja svete ikone Boga Živoga i vječnoga, taj će, po pravilu, završiti u strijeljanju i najsve t ije žive ikone Božije ? bogolikog čovjeka. I obrnuto, ko ubija čovjeka ? ikonu Božiju, taj u čovjeku raspinje ponovo i ubije Bogočovjeka Hrista, Prvolika čovječijeg. Ovo se, ne odnosi samo na ikonoborački komunizam, već na sve čovjekobožne i ikonoboračke ide ologije prošlosti i sadašnjosti, uključujući i globalizam koji u, u naše vrijeme, pokušava da zavlada čitavim svijetom i da svim ljudima i narodima nametne novo ikonoborstvo ? novi rat protiv Prvolika Hrista ?u ime čovjeka?, ali ne više čovjeka po obrazu i podobiju Božijem (1. Mojs. 1, 28), već po slici svijeta čije obličje prolazi (1. Kor. 7, 31), palog svijeta koji se, kako Gospod veli u Jevanđelju, nalazi pod vlašću kneza ovoga svije t a (Jn. 12, 31).

Otuda, danas, odluke Sedmog vaseljenskog sabora i saborsko bogoslovlje ikonopoštovanja dobijaju iznova na značaju i aktuelnosti: danas nam je, ponovo, neopho dno ikonobraniteljsko bogoslovlje, ništa manje nego u vrijeme ikonoboračkoga spora u 8. vijeku, ili u vrijeme pozapadnjačenja pravoslavne crkvene umjetnosti u 17. i 18. vijeku. Danas je nastupilo vrijeme za novo ikonobraniteljsko pregnuće Crkve i njenih bogoslova, i svih Hrišćana. Danas, pred izazovima novog ikonoboračkog iskušenja globalnih razmjera, iznova shvatamo koliko je velika i značajna bogoslovska istina koju je, nadahnut tajnom Hrista Prvolika, izrekao Sv. Vasilije Veliki: ?Čast koja se odaje liku, prenosi se na Prvolik?.