Oni su pali da bi Crna Gora i Srbija živjele: Godišnjica slavne Mojkovačke bitke

Danas je godišnjica slavne Mojkovačke bitke u Prvom svjetskom ratu, koja je jedinstvena u istoriji ratovanja po blistavoj i zadivljujućoj pobjedi.

Bitka je vođena od 06.01. do 08.01. 1916. godine u okolini Mojkovca i u njoj je Sandžačka vojska kraljevine Crne Gore uspješno zaustavila austrougarsku ofanzivu, čime je omogućeno povlačenje vojske kraljevine Srbije preko djelova Crne Gore ka Jadranskom moru, a samim tim i njena kasnija evakuacija na Krf.

Vojskom kraljevine Crne Gore je komandovao serdar Janko Vukotić. To je ujedno bila i poslednja vojna operacija vojske Kraljevine Crne Gore, koja 1918. godine ulazi u sastav Kraljevine SHS.

Mojkovačka bitka je zapravo samo završna faza jedne veće vojne operacije poznate pod nazivom „Mojkovačka operacija“, a odnosi se na dejstvo crnogorske sandžačke vojske jačine od oko 30.000 vojnika, koja je branila front od Bokokotorskog zaliva pa sve do Zlatibora i Užica od oktobra 1915. do januara 1916. godine.

U početku nije bilo većih okršaja, ali kada je austrougarska vojska primijetila da srbijanska vojska ima namjeru da se povlači preko teritorije kraljevine Crne Gore, shvatila je da bi presjecanjem tog povlačenja stekla veliku prednost.

Tada austrougarska vojska sva raspoloživa sredstva baca u tom pravcu. Glavni dio austrougarske vojske (20.000 vojnika sa oko 70 topova) nalazio se na liniji Rožaje, Sjenica, Bijelo Polje. Drugi dio napadao je iz pravca Pljevalja prema Priboju i dalje prema Mojkovcu i Bijelom Polju. U Boki su bile skoncentrisane jake trupe sa preko 200 topova usmjerenih ka Lovćenu.

Stanje u crnogorskoj vojsci bilo je jako teško. Vojnici su bili slabo obučeni, posebno za zimske uslove. Nosili su ono što su od kuće ponijeli. Na nekoliko dana su dobijali po pola kilograma hleba. Crnogorski vojnici su nosili puške kalibra 7,62 milimetara, tzv. „Moskovke“ od kojih većina nije imala bajonete. Svaki od osam bataljona imao jedan mitraljez tipa „Maksim“, a inače ih je cijela Sandžačka divizija imala 39 ukupno. Municije je takođe bilo nedovoljno, od oko 200 do 400 metaka na jednu pušku. Vojska je imala i izvestan broj topova, 80 granata manjeg kalibra i 35 većeg. Ukupan broj vojnika je bio oko 6.500. Glavnokomandujući je bio serdar Janko Vukotić.

Do glavnog okršaja došlo je u okolini Mojkovca. Na Badnji dan 6. januara general Rajner izdaje naredbu za napad, misleći da će naići na nespremnu crnogorsku vojsku, međutim ispostavilo se da je serdar Janko Vukotić bio dobro pripremljen. Na udaru 6. austrougarskog kraljevskog puka, na Razvršju i Bojnoj njivi našao se Donjomorački bataljon Kolašinske brigade.

Uz juriše i protivjuriše položaji su naizmjenično prelazili sa jedne na drugu stranu, ali je Donjomorački bataljon uspio da zadrži položaj do 2 sata u podne. Nakon toga, pod snažnim udarom topova i jurišima, austrougarska vojska uspjeva da pridobije Bojnu njivu, ali ostali djelovi Kolašinske brigade, posebno oni sa Razvršja koje je bilo strategijska tačka za prodor ka Mojkovcu, su čvrsto zadržali neprijatelja. Napad na razvršje direktno je vodio general Rajner. Borbe su bile sa puno gubitaka na obje strane, a pored Bojne njive Austrougari uspijevaju da zauzmi još jedan položaj – Uloševinu.

Osvajanjem Bojne njive i Uloševine Austrougari su ugrozili ključnu odbranu „Mojkovačkih vrata“. Po procjeni serdara Vukotića, sledeći dan bio je ključan, zato on napušta štab u Kolašinu i odlazi direktno na položaje kod Mojkovca, gdje se susreće sa brigadirom Petrom Martinovićem i članovima divizijskog štaba.

Tu je donijeta odluka da se izvrši kontranapad na predane položaje. Prema planu, u zoru, na Božić 7. januara, Uskočki bataljon, pod okriljem noći i jutarnje magle, premješta se iz sela Rakite u Gilonoge, zapadne položaje odakle polazi u gustu šumu gdje se sreće sa Austrougarima koji su takođe krenuli u napad. U snijegom zavejanim gorama počinje borba, uz grmljavinu topova i zvukove bajoneta. Sa njihove desne strane nalazi se Kolašinski bataljon, i kad se borba rasplamsala, našli su se jedni pored drugih. Uskočki bataljon je hrabro izdržao napade, omogućavajući Kolašinskoj brigadi napad na Bojnu njivu. Pet bataljona i dve čete izviđača Kolašinske brigade i Prvi i Treći regrutski bataljon iz Drobnjačko-uskočke brigade kreću u siloviti napad. U borbu se kasnije uključuje i glavnina Drobnjačkog bataljona. Juriš i protivjuriš se ređaju skoro bez prestanka.

Glavni napad prema Bojnoj njivi izvodi Rovački bataljon (komandant Milinko Vlahović), koji uspijeva poslije toliko juriša i napada, da u snažnom protivjurišu zauzme kosinu koja se sa Razvršja spušta ka Bojnoj njivi. Međutim, oko 3 sata poslije podne, Austrougari uvode svoje zadnje rezerve i tako pred nadmoćnijim neprijateljem, Rovčani su bili primorani da se povuku malo unazad. Ostali položaji Kolašinske brigade su zadržani. Desno od Rovačkog bataljona borili su se Prvi i Treći regrutski bataljoni, sastavljeni od mladića od 18-21 godine. Kako su svi bili mladi, jaki i poprilično uvježbani od obučenih oficira, njima su davani specijalni zadaci, pa im je i povjereno da povrate Bojnu njivu koja je bila dobro branjena sa 3 reda bodljikave žice i mitraljezima u rovovima.

Prvi juriš nije uspio. Oni se vraćaju da predahnu, ali ne zadugo. Počinju i drugi siloviti juriš, ovog puta ne mareći za kišu metaka koje su Austrougari slali na njih. Ne brinući za žice i granate koje su bjesomučno padale. I taj drugi juriš nije donio rezultata, tako da je Bojna njiva ostala u rukama Austrougara.

Serdar Janko Vukotić, kad je uvideo da Prvi i Treći regrutski bataljoni ne mogu osvojiti Bojinu njivu, naređuje da se jedina rezerva, Drobnjački bataljon, uvede u borbu i po „svaku cijenu“ zauzme Bojna njiva. Bataljon je u 11:30 otpočeo napad i uspio da zauzme prvi red rovova, ali ne i drugi, pa su se vratili na polazne položaje. Poslije kratkog predaha i pripreme, sve tri čete poravnavaju se u jednu liniju, i poslije kratke paljbe svi zajedno kreću u siloviti juriš.

Neprijatelj, iznenađen, nije se mogao odupreti brzom prodoru Drobnjaka koji su ulijetali u rovove i borbom izbliza, na nož i bajonet, zauzimali jedan po jedan. Komandant Drobnjačkog bataljona, Nikola Ružić, koji je bio sa rezervom, čim je vidio da se njegovi Drobnjaci bore prsa u prsa, ostavlja komandu prvom oficiru i hita u prve borbene redove, gdje je i ranjen. Pod silinom juriša, neprijatelj napušta Bojnu njivu u panici, čime je operacija uspješno bila završena, osvojena je Bojna njiva. Nakon osvajanja Bojne njive i Gole kose koja se od Razvršja spušta ka Bojnoj njivi, koju su zauzeli Rovčani, nastupilo je zatišje koje je potrajalo sve do 3 sata poslije podne.

Nakon zatišja, general Rajner koji se ne miri sa gubitkom Bojne njive, uvodi svoje zadnje snage iz rezerve, 205 brigadu, i poslije snažne topovske paljbe kreće u napad na položaje Drobnjaka i Rovčana, ali je prvi napad bio žestoko odbijen, što je umalo pokolebalo austrougarske vojnike. Videvši da bi možda to dovelo i do sloma njegovih snaga, general Rajner sa isukanim mačem, staje na čelo svoje poslednje rezerve i predvodi napad. Ali nije uspio da zauzme Bojnu njivu. Borbe su trajale sve do mraka, ali su svi ostali na svojim položajima. Borbe oko Mojkovca su vođene još nekoliko dana, ali ne onom jačinom kao što su bile 6. i 7. januara.

Najveći značaj ove bitke ogleda se u tome što je austrougarska vojska spriječena da presječe povlačenje srbijanske vojske preko albanskih planina, i dalje na Krfu. Nažalost, ubrzo je došlo da rozoružavanja crnogorske vojske, čiju je odluku donijela crnogorska vlada. Zbog odsustva kralja, vlada je naredila Janku Vukotiću, da se vojska razoruža, napusti bojne položaje i vrati kućama, a municija i oružje da se ostave u kasarnama i magacinima.

Oporavljena i naoružana, srpska vojska u septembru 1918. godine probija Solunski front i kreće u oslobođenje Srbije i Crne Gore.  Zbog ovoga se često kaže „Da nije bilo krvavog Božića na Mojkovcu ne bi bilo ni Vaskrsa na Kajmakčalanu“.

(IN4S)