Dojče vele o izborima: Novi početak za Crnu Goru

Demonstracije oduševljenja i vatromet na ulicama u Crnoj Gori, govori političara sa krupnim riječima poput: kraj diktature, smjena epoha, početak nove ere. U sjenci svjetske krize koju je Rusija razbuktala svojim ratom protiv Ukrajine, mala Crna Gora, koja ima stanovnika otprilike koliko i prosječan evropski grad – oko 620.000 – je u nedjelju (02.04.2023) doživjela jedan od najvažnijih dana u svojoj istoriji: predsjednik Milo Đukanović, koji je na vlasti u različitim funkcijama više od tri decenije, izgubio je dramatičnom razlikom predsedničke izbore od mladog ekonomiste Jakova Milatovića, simbola suštinskog zaokreta, koji mnogi Crnogorci već dugo žele, piše Dojče vele.

Milo Đukanović, koji je nastupio sa izbornim sloganom „Milo, Nego ko?“  dobio je samo oko 40% glasova u drugom krugu izbora, koji je morao biti održan nakon prvog glasanja pre dve nedelje. Njegov izazivač Jakov Milatović došao je do 60%: rezultat koji je bio daleko jasniji nego što su mnoge ankete predviđale.

Za 61-godišnjeg Đukanovića to je poraz istorijskih razmjera – za Crnu Goru simbolični početak nove ere. Milo je više od 30 godina vladao malom zemljom na različitim funkcijama i bio je jedan od autokrata sa najdužim stažom u Evropi. On je u Crnoj Gori izgradio korumpirani klijentelistički sistem, od kojeg su najviše koristi imali on lično, članovi njegove porodice i uži krug prijatelja te članovi njegove „Demokratske partije socijalista“ (DPS), jer se u Đukanovićevom sistemu korupcije moglo učestvovati samo sa članskom kartom DPS.

ZAPAD ZATVARAO OČI NAD KORUPCIJOM U CRNOJ GORI

Đukanović, nekadašnji Miloševićev saveznik, koji se u kasnijim godinama uspješno prodavao za pro-evropskog čoveka, odveo je Crnu Goru u nezavisnost, kasnije u NATO i na put EU integracija. Na Zapadu su čvrsto zatvarali oči nad njegovim učešćem u pranju novca, organizovanom kriminalu i korupciji.

Koliko god je istorijski i psihološki pad Đukanovića važna prekretnica za Crnu Goru i njen narod, kao i za cijeli region Zapadnog Balkana – najmanje dvije generacije su odrasle pod njegovom vlašću – toliko je neizvjesna budućnost „zemlje crnih brda“. Jeste da funkcija predsjednika države u Crnoj Gori nije povezano sa dalekosežnim izvršnim ovlašćenjima, ali upravo zato što je Đukanović u prošlosti vladao prvenstveno neformalnim sredstvima, fotelja predsednika ima veliku simboličku moć.

JAKOV MILATOVIĆ: DA LI ĆE USPEŠNI EKONOMISTA BITI I USPEŠNI POLITIČAR?

U tu fotelju će sada sesti mladi političar, koga je čak i mnogim posmatračima u samoj Crnoj Gori teško da procjene. 36-godišnji Jakov Milatović, oženjen i otac troje djece, je ekonomista, studirao je na Oksfordu i dobio stipendije za naučna istraživanje u Austriji, Italiji i USA. Do sada je uglavnom radio u međunarodnom bankarstvu i finansijama, uključujući i „Istočno-Evropsku Banku“ EBRD u Bukureštu, i dobro je upoznat sa makroekonomskim problemima jugoistočne Evrope. Manje iskustva ima u plovidbi teškim i opasnim političkim vodama Crne Gore i regiona Zapadnog Balkana.

Kada je Đukanovićev DPS izgubio parlamentarne izbore u avgustu 2020. godine, Milatović je odustao od karijere u međunarodnom bankarstvu i ušao u crnogorsku politiku, prvo kao ministar ekonomskog razvoja, sve dok prije godinu dana nije pala vlada premijera Zdravka Krivokapića, čiji je on ministar bio. A onda je, ubrzo nakon toga, zajedno sa bivšim kolegom iz kabineta sa resorom finasije Milojkom Spajićem, osnovao je liberalnu stranku za opšte okupljanje „Evropa sada!“.

NOVI PREDSEDNIK CRNE GORE I “SRBSKO PITANJE”

Milatović je tek prije samo nekoliko nedjelja, u februaru 2023. godine, podnio kandidaturu za predsjedničke izbore. Njegov partijski drug Spajić ranije je bio isključen iz procesa jer ima i srpsko državljanstvo. U Crnoj Gori dvojno državljanstvo je razlog za anluiranej kandidature za predsjednika. U međuvremenu, Spajić je podnio zahtjev za otpuštanje iz srpskog državljanstva.

„Srbsko pitanje” je i centralna kontroverza u „ličnoj karti“ novog predsjednika. Iako Milatović ne gaji simpatije prema srpskom desno-nacionalističkom predsedniku Aleksandru Vučiću, za njega se kaže da ima određene afinitete prema Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi (SPC). SPC ima veliki društveni uticaj u Crnoj Gori. Oko trećine stanovnika ove države sebe smatra za crnogorske Srbe. Ali i veliki dio onih koji sebe definišu kao Crnogorce (oko 48%) takođe su vernici SPC. Formalno, SPC ne dovodi u pitanje crnogorsku nezavisnost. Ipak, ona se zalaže za bliske veze Crne Gore i Srbije.

 ZA “EVROPSKU CRNU GORU”

I u crnogorskoj politici je odnos prema Srbiji takođe najveća tačka sporenja. Međutim, desno-nacionalističke i desničarsko-ekstremističke prosrbske stranke gube uticaj u Crnoj Gori. Čak se i mnogi crnogorski Srbi protive velikosrpskim ambicijama Aleksandra Vučića. U zemlji više nema značajnije struje protiv nezavisnosti Crne Gore.

Milatović takođe ističe da podržava nezavisnost svoje zemlje i da je glasao za nju na referendumu 2006. godine. Iako sa njim neće biti „povratka u Srbiju“, on se bar pre izvesnog vremena bavio „srbskim pitanjem“ na način koji je iznenađujući: kao ministar ekonomije, na primer, oduševljeno je tvitovao o sastanku sa Joanikijem, mitropolitom Mitropolije crnogorsko-primorske SPC u Crnoj Gori, gdje su razgovarali o planu za povećanja nataliteta.

U međuvremenu, Milatović nastupa uzdržanije: u intervjuima kaže da teži boljim odnosima sa Srbijom, ali ističe da ga prva posjeta inostranstvu neće odvesti u Beograd, već u Brisel. Prema Milatovićevim rečima, njegov primarni cilj, ali i mandat koji je dobio od svojih birača, je „bolja i evropskija Crna Gora“ – i da će Crna Gora za pet godina postati članica EU.

(Autor: Keno Verseck; prevod: Mirko Vuletić)