Zločini se kriju da bi se zaboravili

Piše: prof. dr Božidar Otašević

Posle aprilskog sloma Kraljevine Jugoslavije 1941. godine italijanski fašisti su teritoriju Plava i Gusinja proglasili „oslobođenom“ i priključili takozvanoj „Velikoj Albaniji“ sa sedištem u Tirani. Manje jedinice italijanske divizije „Mesina“ su u ove krajeve došle krajem aprila 1941. godine. Sa njima se vratio veliki broj emigranata iz Albanije, koji su bili organizatori muslimansko – albanske pobune u Plavu iz 1918. i 1919. godine. Od prvog dana emigracije oni su bili povezani sa istaknutim članovima Kosovskog komiteta, a preko njih i sa italijanskom vojnom obaveštajnom službom SIM (Servizio informazioni militari) i tajnom političkom policijom OVRA (Organo di viliganza die reati antifascisti), čijim će interesima služiti do kapitulacije Italije septembra 1943. godine.

Okupator je podržavao etničko čišćenje

Poručnik italijanske vojske Aleksandrini Karlo, postaće komandant mesta u Plavu, dok će italijanske okupacione vlasti za prvog plavskog nenperfekta postaviti Prek Calju, plemenskog barjaktara iz Vrmoše i rezervnog majora italijanske vojske. On je sa 60 pristalica došao iz Albanije u Gusinje 25. aprila 1941. godine, gde je postavio albansku zastavu na opštinsku zgradu u Gusinju, a zatim i na staroj crnogorsko-turskoj granici u selu Kruševu, 15 kilometara od Plava prema Andrijevici. Time je označio prostiranje takozvane velikoalbanske teritorije prema Vasojevićima. On je na albanskom jeziku održao govor u Gusinju, kazavši da „četiri dana svako može da radi šta hoće“, a pravoslavnima naredio da napuste imanja i isele se iz ovog kraja“.

Italijani su već u maju, u maniru kolonijalnih sila, napravili novu reorganizaciju u administraciji plavsko-gusinjske nenperfekture. Umesto Prek Calje za nenperfekta je postavljen Rizo Ferović, a na druga ključna mesta postavljaju su upravo povratnici iz Albanije i saradnici italijanske vojne obaveštajne službe; Šabo Ferović, Bejto Plava – Medunjanin i Saljo Nikočević, kao dotadašnji predsednik opštine Plav, Šemso Ferović. Formirana je fašistička vojna formacija muslimanska milicija u čiji sastav je u prvim danima okupacije ušlo čak 600 plavskih i gusinjskih Muslimana i Albanaca, podpomognutih od strane albanaca sa Kosova i Metohije, posebno Rugove, ali i severa Albanije.
Gornja Ržanica, selo gde su počinjeni masovni zločini muslimana i okupatora nad civilima Srbima

U dostupnoj literturi muslimanska milicija se samo usput pominje pa se stiče utisak da je njena uloga bila gotovo beznačajna, iako su njeni pripadnici neposredno nakon trinaestojulskog ustanka na zverski način u Plavu i Gusinju ubili najmanje 118 pravoslavaca.

U zločinima učestvuju i verske vođe

Fašistički režim u Plavu je nastojao da etnički „očisti“ prostor od pravoslavaca, koji je želeo da pripoji „Velikoj Albaniji“. Na ovo nam jasno ukazuje govor koji je jula 1941. godine u Plavu održao tamošnjim i kosovsko-metohijskim vulentarima Tahir Hodža iz Tropoje, rekavši pored ostalog: „Duša će ući u DŽenet svakom našem vjerniku, ako bude nemilosrdan u osveti prema Vasojevićima. Grijeh nećete napraviti ako im domove, kolibe i plotove oko kuća popalite, ako im mal (stoku) plijenite i usjeve pogazite. Đevojke i nevjeste im porobite i vodite sa sobom da vam žene budu, a muškarce, pa makar to bila i djeca u kolijevkama ubijajte, samo da od naših starih krvnika-Vasojevića ne ostane ni traga”.

Selo Velika gde je počinjen masovni zločim muslimanskih i balističkih hordi nad nevinim srpskim stanovništvom

Kakvu je dramu preživljavao pravoslavni živalj u Plavu govori i događaj od 17. jula 1941. godine, kada je muslimanska milicija, pod komandom Riza Ferovića, uhvatila u selu Velici, Draga Popovića i Mirka Praščevića, zemljoradnike iz sela Brzojevice, koji su se u Velici sklonili od muslimanskog terora i iste sprovela u logor u Plavu. U logoru su ih muslimanski fašisti tukli i maltretirali, a onda su ih predali zločincima Avku Lukoviću i Sait Hodži Šahmanoviću, koji su ih na nasvirepiji način ubili. Ovi zločinci su žrtvama sekli jedan po jedan deo tela, a onda su ih ubili i ostavili nepokopane, da im psi raznose delove tela.

Ubistva su bila svakodnevna

Zločini su bili svakodevni i trajali su različitim intezitetom svo vreme rata, do konačnog oslobođenja. Tako su 24. jula 1941. godine Bučević Imer, Mekulović Braim i Mekulović Uka, svi iz sela Novšića, došli su u selo Veliku kod kuće Stanice Vučetić, stare 36 godina i istu ubili, istog dana Bajram Krcić sa grupom neidentifikovanih pripadnika muslimanske milicije u selu Velici ubija Mijajla Živaljevića, starog 34 godine, a Mazo Jadadić, Vukadina Jokića starog 50 godina, i tako redom…Svima njima su zapaljene kuće, i opljačkana kompletna pokretna imovina. Pripadnici ove vojne formaciji su zapalili i Manastir Svete Trojice u Brezojevicama koji potiče iz 13. veka, što svedoči o dominantnoj verskoj komponenti rata na ovim prostorima.

Italijanska okupaciona vlast je raspirivala versku mržnju i pomagala muslimansko-albanskim fašističkim vojnim formacijama da omeđe teritoriju koju su želeli da pripoje „Velikoj Albaniji“ i po mogućnosti da je očiste od Srba. Kod Italijana je postojao strah da Nemci na Balkanu neće voditi računa o njihovim interesima. Zbog čega su oni direktno učestvovali u ubijanju i proterivanju Srba, u skladu sa težnjama da u budućoj raspodeli karata na ovim prostorima, demografski razlozi postanu ključni argument za formiranje granica i konačno pripajanje Plava i Gusinja, Albaniji.

Hram Sv.Mučenika Kirika i Julite izgrađen na krvi nevinih srpskih žrtava u selu Velici.

Zločini su nastavljeni istim intezitetom i nakon kapitulacije fašističke Italije, a dostići će vrhunac u Veličkom pokolju 28. jula 1944. godine. Tim za utvrđivanje istine o zločinu u Velici je na osnovu dostupne arhivske građe nedvosmisleno utvrdio da je toga kobnog 28. jula u Gornjoj Ržanici i Velici ubijena 521 osoba. Svirepa ubistva (klanjem i paljenjem) su izvršena po naređenju nemačkog generala Augusta Šmithubera, ubijeni su bili civili, pravoslavne veroispovesti i različite životne dobi i pola, a među njima veliki broj dece.

Zločini se skrivaju da se zaborave

Takođe, nedvosmisleno je utvrđeno da je taj zločin sa svim elementima genocida izvršila borbena grupa „E“, koja je bila u sastavu Es-Es divizije Skenderbeg. Ova vojna formacija je bila sastavljena od nemačkog oficirskog kadra, regularne vojske regrutovane sa Kosova i Metohije, kao i pripadnika muslimana i Albanaca iz Plava i Gusinja, koji su u ovu borbenu grupu ušli kao pripadnici Milicije.
I dok se u današnjoj Crnoj Gori od „ zaborava oslobađaju“ ratni zločinci, u liku Osmana Rastodera koji početkom Drugog svetskog rata popalio srpska sela u raško-polimskoj oblasti, baš kao i njegova braća po nečoveštvu u plavsko-gusinjskoj oblasti, za veličke žrtve u crnogorskoj istoriji nema mesta ni u fusnotama.

Osman Rastoder je zapalio srpska pravoslavna sela Goražde, Zagrađe, Tmušiće i LJešnice i pobio stotine nevinih Srba 1941. godine
Danas se u građanskoj, evropskoj, multikonfesionalnoj Crnoj Gori na najbrutalniji način vrši revizija prošlosti u koju su uključene političke partije, naučne i stručne institucije, nevladine organizacije, strane službe i tako dalje. „Crnogorske komite“ lako mogu da zaborave žrtve i oproste dželatima, zarad obećane bolje budućnosti. Dolazak tog „boljeg života“ navodno usporava jedino „šačica“ Srba u Crnoj Gori, koji neće da ukrainizuju i preimenuju svoj jezik i crkvu, i zaborave svoju istoriju.

Ali, to montenegrini, dukljani i komite nikada neće dočekati!

(Srpska24)