Ko je vjera, a ko nevjera u Ukrajini

Piše: Jovan Janjić, doktor kulturoloških nauka

 

U novogodišnjoj noći Trpezna crkva Kijevsko-pečerske lavre, po svedočenju prisutnih, bila je ispunjena kao nikada ranije. Ljudi su došli da pokažu posvećenost ovoj svojoj svetinji, a ne da se oproste od svog hrama, kako su to neki preneli. Već od jutra, 1. januara 2023, monasima Lavre i vernom narodu više nije bilo dopušteno da stupe na teritoriju Gornje lavre. Manastir je zaključan.

Kanonskoj Ukrajinskoj pravoslavnoj crkvi (Moskovska patrijaršija) zabranjen je pristup u dva hrama Gornje lavre – Uspenskom sabornom hramu (glavnom hramu Lavre) i Trpeznoj crkvi. Ali, ipak, verni pravoslavni narod uveren je da će se kad-tad vratiti u svoju svetinju. A to je iskazao i vaskršnjim poklicima na „oproštajnom” bogosluženju u novogodišnjoj noći: „Hristos voskrese!”

Nekoliko dana kasnije, za Božić, manastir je otključan, pred pristalicama raskolničke, nekanonske „Pravoslavne crkve Ukrajine”.

Manastir Kijevsko-pečerska lavra, najsvetije mesto u Ukrajinskoj pravoslavnoj crkvi (UPC), sagrađen je za vreme Kijevske Rusije na mestu gde je 1015. bio manastir u pečeri. Od 1990. godine nalazi se na listi Uneska.

Tokom komunističke vladavine manastir, koji je vekovima u vlasništvu crkve, prenamenovan je u muzej, u državnom vlasništvu. Nažalost, i po nestanku Sovjetskog Saveza, ukrajinska država zadržala je pod svojom kontrolom ovo sveto mesto. Gornji deo Lavre, uključujući glavne crkve, dat je u zakup crkvi od 1988. godine. Međutim, Nacionalno spomen-područje odbilo je da obnovi zakup za 2023. godinu. Imajući u vidu sveopšti odnos ukrajinskih državnih vlasti prema kanonskoj pravoslavnoj crkvi, s razlogom se smatra da je ovo samo jedan od krupnih koraka u onemogućavanju delovanja Ukrajinske pravoslavne crkve (Moskovskog patrijarhata).

Prošle godine je ukrajinska Vrhovna rada uzela u razmatranje predlog zakona o zabrani delovanja Ruske pravoslavne crkve (RPC) na području Ukrajine. Tim povodom prva potpredsednica ukrajinske skupštine Irina Geraščenko rekla je: „Oslobođenje Ukrajine od RPC još je jedan korak ka slobodnoj i nezavisnoj Ukrajini.

Paralelno s pravnim, teče i fizičko nasilje. Učestali su napadi na Rusku pravoslavnu crkvu u Ukrajini: pretresaju se, skrnave i otimaju hramovi, proteruju sveštenici, maltretira verni narod… Sve to u funkciji je izvođenja završnog čina – progona Ruske pravoslavne crkve s područja Ukrajine.

Sa urušavanjem komunizma, kada je prestala državna kontrola nad verskim životom u Sovjetskom Savezu, otvoreno su počele da se ispoljavaju težnje za nacionalnim, pa i za crkvenim osamostaljivanjem. To je posebno vidljivo bilo na zapadu Ukrajine. Iz zapadnoukrajinskih eparhija Ukrajinskog egzarhata Moskovskog patrijarhata počeli su da se javljaju zahtevi da se Ukrajinskom egzarhatu dodeli autokefalnost. Arhijerejski sabor Ruske pravoslavne crkve, 30/31. januara 1990. godine, doneo Uredbu o egzarhatima, kojom su data široka samoupravna prava egzarhatima u Ukrajini i Belorusiji, ali i pravo da se predstavljaju – Ukrajinska pravoslavna crkva i Beloruska pravoslavna crkva.

Grkokatolici (unijati) na zapadu Ukrajine ispoljavaju agresivan odnos prema pravoslavnim vernicima i uopšte prema kanonskoj pravoslavnoj crkvi. Širi se prozelitizam s ciljem da se pravoslavni pounijate, a kada to ne uspeva, nepokorni pravoslavni prisiljavaju se da stupe u nekanonsku versku organizaciju – Ukrajinsku autokefalnu pravoslavnu crkvu (UAPC). Državne vlasti umesto da zaštite kanonsku crkvu, donose diskriminatorske odluke kojima se omogućava da pravoslavni hramovi pređu u ruke unijata.

S obzirom na takve prilike, episkopat Ukrajinske pravoslavne crkve upućuje apel patrijarhu moskovskom i sve Rusije Aleksiju Drugom i Svetom sinodu Ruske pravoslavne crkve da se ojača autoritet Ukrajinske pravoslavne crkve, proširenjem njene nezavisnosti, kako bi se ona mogla delotvornije suprotstavljati akcijama raskolnika i unijata.

Sveti sinod Ruske pravoslavne crkve, na svom zasedanju 20. jula 1990. godine, upoznaje se sa Rezolucijom Sinoda Ukrajinske pravoslavne crkve od 10. jula 1990. i donosi odluku da se izneti apel razmotri na vanrednom zasedanju Arhijerejskog sabora, 25–27. oktobra 1990. godine. Radi pripreme odgovarajuće saborske odluke, oformljena je komisija pod predsedništvom mitropolita krutickog i kolomenskog Juvenalija (Pojarkova). Komisiji je naložena da pažljivo prouči predloge Sinoda Ukrajinske pravoslavne crkve u njihovoj vezi sa širokim spektrom istorijskih, kanonskih, pastirskih i međunarodnih problema, pri čijem rešavanju je neophodno imati u vidu kanonsku implementaciju Odluke Pomesnog sabora Ruske pravoslavne crkve od 7/8. juna 1990. u vezi sa Ukrajinskom pravoslavnom crkvom.

Nakon što se pažljivo proučio i svestrano razmotrio zahtev Sinoda i episkopata Ukrajinske pravoslavne crkve, Arhijerejski sabor Ruske pravoslavne crkve utvrđuje: „Ukrajinska pravoslavna crkva dobija nezavisnost i autonomiju u svojoj upravi.”

Ova odluka biće potom uneta u Ustav Ruske pravoslavne crkve koji Ukrajinsku pravoslavnu crkvu određuje kao samoupravnu crkvu sa pravima široke autonomije. U svom životu i delovanju Ukrajinska pravoslavna crkva se rukovodi Odlukom Arhijerejskog sabora Ruske pravoslavne crkve iz 1990. godine „O Ukrajinskoj pravoslavnoj crkvi”, Tomosom patrijarha moskovskog i cele Rusije iz 1990. godine i Ustavom Ukrajinske pravoslavne crkve, koji odobrava njen predstojatelj i potvrđuje patrijarh moskovski i sve Rusije.

Ukrajinska pravoslavna crkva smatra se za naslednicu drevne Kijevske mitropolije i Ukrajinskog egzarhata Ruske pravoslavne crkve.

Predstojatelja Ukrajinske pravoslavne crkve (mitropolita kijevskog i sve Ukrajine) bira ukrajinski episkopat i blagosilja patrijarh moskovski i sve Rusije. Mitropolit kijevski i sve Ukrajine ima status stalnog člana Svetog sinoda Ruske pravoslavne crkve, a episkopi Ukrajinske pravoslavne crkve, kao članovi, učestvuju u radu pomesnih i arhijerejskih sabora, pa i u izboru ruskog patrijarha.

Smutnju u crkveni život u Ukrajini uveliko je donela nekanonska odluka Carigradske patrijaršije (protivno kanonima umešala se u jurisdikciju Ruske pravoslavne crkve) o proklamovanju „Pravoslavne crkve Ukrajine” za autokefalnu crkvu, s dostojanstvom mitropolije.

„Pravoslavna crkva Ukrajine” (PCU) nastala je 2018. godine ujedinjenjem dve raskolničke verske organizacije: Ukrajinske pravoslavne crkve Kijevskog patrijarhata (UPC KP) i Ukrajinske autokefalne pravoslavne crkve (UAPC). U državni registar PCU zvanično je upisana pod imenom: Kijevska mitropolija Ukrajinske pravoslavne crkve (Pravoslavna crkva Ukrajine).

Carigradski patrijarh Vartolomej 6. januara 2019. godine uručio je tomos o autokefalnosti „Pravoslavnoj crkvi Ukrajine”. Tim povodom, tadašnji predsednik Ukrajine Petro Porošenko izjavljuje da će stvaranje nove crkve „ući u istoriju” kao dan kada je Ukrajina „konačno dobila (svoju) nezavisnost od Rusije”.

Učinjeno je to suprotno kanonskom načelu, odnosno izričitim pravilima Vaseljenske pravoslavne crkve da u istom gradu, odnosno na istoj teritoriji ne mogu jurisdikciju paralelno imati dva episkopa.

„Pravoslavnu crkvu Ukrajine” priznale su samo Carigradska i Aleksandrijska patrijaršija, kao i Grčka i Kiparska arhiepiskopija. Dakle, samo četiri pomesne pravoslavne crkve, i to one pod grčkim uticajem. Većina pomesnih crkava nije se saglasila sa odlukom Carigradske patrijaršije.

Kad se nešto pravnim nasiljem stvori, onda ono od samog svog nastanka postaje podložno razgradnji. Upravo tako se pokazalo i na primeru „Pravoslavne crkve Ukrajine”. Prilikom ujedinjenja dve raskolničke organizacije, u jesen 2018. godine, odlučeno je da dotadašnji poglavar („patrijarh”) raskolničke „Kijevske patrijaršije” Filaret Denisenko bude „počasni patrijarh” u raskolničkoj „Pravoslavnoj crkvi Ukrajine”, a da verski poglavar, s titulom mitropolit kijevski i sve Ukrajine, bude Epifanije Dumenko. Sama takva odluka sugerisala je da će među njima biti saradnje. Međutim, već u junu iste (2019) godine dolazi do raskola u ovoj paracrkvenoj (crkvolikoj) organizaciji: Filaret, podržan od još trojice „arhijereja” koji su se bili pridružili PCU, u Sabornoj crkvi Svetog Vladimira u Kijevu, održao je Pomesni sabor „Kijevske patrijaršije”, kojem je prisustvovao i jedan broj sveštenika, više od 200 delegata i oko 50 gostiju. Učesnici tog sabora sastavili su saopštenje u 10 tačaka, u kojem se obznanjuje da Sabor odbacuje likvidaciju „Kijevske patrijaršije”, što, samim tim, anulira odluke „Sabora ujedinjenja”, održanog 15. decembra 2018. godine, a istovremeno znači i odbacivanje tomosa Carigradske patrijaršije, koji je ona podarila PCU.

Nemali uticaj na duhovni i uopšte na društveni život u Ukrajini ima unijatska Grkokatolička crkva, sa uporištem u zapadnoj Ukrajini. Bivši ukrajinski premijer i predsednik Leonid Kučma piše da je još u vreme kada je Ukrajina sticala nezavisnost, 1991. godine, obnavljanje grkokatoličkih hramova u zapadnoj Ukrajini bio uzrok sukoba između Kijeva i Moskve. Unijati su optuženi za proganjanje pravoslavnih.

Smatra se da je Ukrajinska pravoslavna crkva (Moskovskog patrijarhata) do davanja tomosa o autokefalnosti (raskolničkoj) „Pravoslavnoj crkvi Ukrajine” imala uticaj na više od 50 odsto stanovništva Ukrajine (tačnije, oko 65 odsto). U međuvremenu, naročito od „narandžaste revolucije” 2004, državnog udara 2014. i tobožnjeg sticanja „autokefalnosti”, nasiljem i otimanjem hramova kanonske crkve, nastoji se da se ojača raskolnička crkvenolika verska organizacija. Procena iz prve polovine ratne 2022. godine jeste da kanonskoj Ukrajinskoj pravoslavnoj crkva pripada oko 39 odsto, a raskolničkoj „Pravoslavnoj crkvi Ukrajine” oko 31 odsto građana Ukrajine.

U verski mozaik Ukrajine uključeni su još: rimokatolici, kojih je prema nekim statistikama, do osamostaljivanja ove države bilo najmanje osam odsto građana (a danas ih ima oko milion); grkokatolici, kojih danas u Ukrajini ima oko 5,3 odsto, potom tri odsto protestanata; oko jedan odsto muslimana i manje od jedan odsto pripadnika ostalih verskih zajednica. Pored toga u Ukrajini ima i oko dva procenta ateista i gotovo 10 odsto onih koji kažu da ne pripadaju nijednoj verskoj zajednici.

Činjenica koja se najmanje ili gotovo nikako ne pominje u javnosti zapadnog sveta jeste da se u ratu koji se vodi na području Ukrajine jedino napada i pokušava da se uništi najbrojnija, kanonska crkva – Ukrajinska pravoslavna crkva (Moskovskog patrijarhata). A upravo to, bar s jedne strane, razotkriva suštinu rata koji traje: promena duhovnog koda pravoslavnog naroda Ukrajine i uništavanje tradicionalnih duhovnih vrednosti. Dehumanizacija čoveka i naroda.

(Politika.rs)