Crtica o starom i novom kalendaru

Piše: o. Darko Ristov Đogo

O pitanju kalendara već su u srpskoj javnosti u skorije vrijeme pisali Patrijarh Pavle, Vl. Atanasije Jevtić i o. Radomir Popović, pa mislim da nema potrebe da ponavljam neke od istorijskih uvida i argumenata koje su oni iznosili. Ipak bih želio da pojasnim jednu stvar sa kojom sva pisanija o kalendaru počinju, pa mi se čini da je tu neophodno ponešto dodati.

Naime, uvijek se nekako pogrešno formuliše obim pitanja. i to u najvećem broju slučajeva iz dva spektra: ili se ponavlja mantra o tome kako „julijanski kalendar predstavlja onaj koji su Sveti Oci ostavili“, ili se počinje ležernim „kalendar nije dogmatsko pitanje“, što bi trebalo da znači da on uopšte i nije tako važan.

Prvi argument nije teško pobiti u smislu da današnje računanje vremena – od približno određenog datuma Hristovog rođenja ka nama – nije bilo dosljedno primjenjivano u pravoslavnom svijetu sve do 17.vijeka. To svako ko je čitao ruske i srpske stare knjige zna – sve do Petra Velikog računalo se „od postanja svijeta“ po vizantijskom/romejskom računanju, a godina je počinjala 1.9. (i danas u svakom našem kalendaru piše „početak indikta“).

Dakle, način na koji se orijentišemo u vremenu je takođe bio fluidan i u okviru julijanskog „kalendara“ (a imate, recimo, stare srpske povelje iz Bosne i Huma koje ponekad imaju datiranje i prema godinama „ot satvorenija mira“ i uporedo „od roždestva Hristova“ jer su zalagane u Dubrovniku, gdje se orijentisalo shodno zapadnom načinu – od rođenja Hristovog). Najbesmislenija novotarija koja se prikazuje kao „starina“ jeste prikazivanje srednjovjekovnog srpskog i vizantijskog/romejskog računanja vremena kao „straog srbskog“ prethrišćanskog računanja vremena!
Međutim, to što julijanski kalendar nije dogamtsko pitanje ne znači da je nevažno pitanje. Nisu strogo dogmatskog karaktera mnoga pitanja u Crkvi, ali jesu važna. Zašto? Zato što su simboličkog karaktera.

O procesu prihvatanja gregorijanskog ili Milankovićevog kalendara mnogo se govorilo i dosta je napisano. Ipak, često se čini da je sukob oko kalendara zapravo samo još jedno simboličko polje na kome se preliva jedan dublji sukob unutar pravoslavne kulture i Crkve – onaj između modernista i konzervativaca. Modernisti se, u grubim crtama, drže poimanja istorije prema kome je bar jedan dio pravoslavnih dogmata i etosa „zastario“, „nije prilagođen savremenom čovjeku“, pa se čini da je najmanje što se može uraditi – „uskladiti“ kalendar sa „onim koji svakako koristimo“, sa „tačnijim kalendarom“, sa „normalnim kalendarom“ i sl. Za modernističko shvatanje, osnovni problem Pravoslavlja HH vijeka jeste činjenica da je ono u periodu između dva svjetska rata počelo da „hvata korak sa vremenom“, naročito u Grčkoj i helenofonim Crkvama, ali su, eto, one Crkve koje nisu prešle na novi kalendar „ostale zarobljene u prošlosti“ i „ponavljanju starih formi“. Naravno, konzervativci uglavnom dijele shavtanje prema kome je sve što Pravoslavna Crkva danas jeste i posjeduje – njena vječita istina i najtačniji izraz koji se ne smije nikako i ni pod koju cijenu mijenjati. Iako svakako ima konzervativaca čiji konzervativizam dolazi do krajnjih granica potpune okamenjenosti onog lokalnog, parohijskog, bez imalo razumijevanja za, recimo, pojedinosti bogoslužbenih praksi svake pomjesne Crkve i sl, jasno je da crkveni život prije karkateriše neprekidno svjedočenje istine iznad formalizma, ali u okviru određenih formi, nego neprekidno pomjeranje i prilagođavanje duhu vremena (ikonomija je uvijek lična odluka duhovnika shodno stanju čovjeka ili ljudi, a ne pravilo u životu Crkve).
Dakle, ako kalenar jeste simboličko pitanje – što ga čini izuzetno važnim, mada i nije dogmatsko – onda to podrazumijeva pitanje: „zašto nam je toliko stalo da taj simbol ostane do daljeg nepromjenjen?“
Razloga je mnogo. U malim sredinama, kalendar upravo ima praktičnu funkciju pravljenja „specifične razlike“ između onih koji slave po „novom“ i po „starom“. Naravno, ta razlika može ponekad da obuhvati i međupravoslavne razlike (recimo, u Banatu, između SPC i Rumunske PC), ali, na žalost, i tada ona tačno odslikava razliku u civilizacijskom samopoimanju (Rumuni, narod nama izuzetno blizak po materijalnoj i duhovnoj kulturi sebe ipak doživljava kao onaj koji pripada svim srcem Zapadu dok nas ambasada SAD i dalje mora da ubjeđuje manipulativnim spotovima da i mi smo „svijet“). Naravno, ni ovo pitanje nije bez pretakanja različitih pogleda na pitanje Crkve jer pristalice novog kalendara uglavnom smatraju da postoji jedna „opšta“ Crkva kojoj na neki način pripadaju i Pravoslavni i Rimokatolici, pa i ostali hrišćani koji su nastali iz Reformacije te bi „usaglašavanje oko kalendara“ bio neki minimum oko koga bi se moglo započeti novo jedinstvo. Sa druge strane, jasno je da naglašavanje razlike u kalendaru postavlja jasno vidljivu granicu za takva nastojanja. Imajući u vidu izuzetno traumatično iskustvo pravoslavnog Istoka u dva svjetska rata, a kod nas i u Odbrambeno-otadžbinskom ratu i agresiji NATO-a 1999.na SRJ, jasno je da je malo ko voljan da napusti svoju identitetsku i simboličku poziciju, svoje naslijeđe, da bi „postao svijet“ ili „postao normalan“.
Imajući u vidu da se geopolitička tektonska pliča Istoka i Zapada i dalje pomjera, te da su identiteti i njihovi simboli i dalje važni Srbima i Rusima – čak i onda kada mnogo šta od svoje vjere ne razumiju sasvim – ne može da nas iznenadi da nešto što nije od dogmatskog, ali jeste od simboličkog značaja ne može tek tako biti promijenjeno samo zato što „nije praktično“ ili „nije lijepo“.
I za sami kraj, da primjetim da se vrlo često kod pristalica prelaska na novi kalendar čuje argument da je smješno da se Srbi drže kao svog kalendara koji je napravio rimski državnik. Iako većini ljudi koji to ponavljaju „Srpstvo“ ne samo da ne znači mnogo već je uglavnom pojam koji neminovno vodi u „jeres etnofiletizma“ – odjednom je, eto, važno da Srbi zaobiđu sve tekovne drevnog Rima.

O tome koliko je to moguće i poželjno, koliko smo kao civilizacija dužni Rimu, koliko je tzv Vizantija bila i sve to 1453. ostala Rimsko carstvo, a hrišćanski romejski/rimski carevi – nasljednici drevnog Rima, dakako, hristijanizoavnog, teško da vrijedi trošiti riječi. Od tekovina tog Rima danas je naše naslijeđe više istisnula jedna druga, kojom ovaj tekst nije napisan.