U sadašnjoj Crnoj Gori jedno može u svakoj prilici da postane dvoje, a isto da bude različito!
Piše: Miro Vuksanović, književnik i akademik SANU-a
Teško bismo mogli da nađemo mesto gde su ljudi tako i toliko okrenuti svojoj tradiciji, rodoslovlju i spomenicima u njoj, a da su, istovremeno, tako i toliko različiti u tumačenjima jedne te iste tradicije, njenih glavnih znakova i osnovnih značenja, kao što se to u početnim godinama našeg veka događa u Crnoj Gori.
Svakodnevno se utrkuju u znanju i neznanju vlastite istorije, i pozvani i nepozvani, vernici i ateisti, sirotinja i bogataši, podanici i glavari, od istih roditelja Srbi i Crnogorci. I svi hoće da njihova ostane starija. I najčešće govore odjednom – da se ne čuju međusobno, da su što više razdaljeni. Zato malo gde kao u sadašnjoj Crnoj Gori jedno može u svakoj prilici da postane dvoje, a isto da bude različito. Kao da primenjuju pravilo da ne vidiš ono što gledaš, da ne pamtiš ono što si upamtio, da Srpskoj Sparti nema većih neprijatelja od Srba, da Crnogorcima Srbi nisu ni izvanji rod.
Otuda se, zbog najezde spoljnih i unutrašnjih zabluda, u samoodbrani mora dokazivati da zaista piše ono što piše, da je sigurno bilo ono što je bilo, da potomci imaju svoje direktne pretke, da je vekovno pravoslavno crnogorsko stanovništvo zapravo bilo srpsko, da mu je vera svetosavska i njegoševska, da mu je pismo ćiriličko. Tako od „Miroslavljevog jevanđelja“ ukrašenog u limskoj crkvi krajem dvanaestog veka, od obodskog „Oktoiha“ čije je štampanje dovršeno na samom početku 1494. godine, od bogoslužbenih knjiga s početka šesnaestog veka iz pečatnje Božidara Vukovića Podgoričanina na čijem spomeniku piše da je bio „prvi Srbin štampar i izdavač“, pa dalje, kroz stoleća, kao što svedoči izložba „Crna Gora, narod, jezik, crkva, kroz istorijska dokumenta“, u izboru i rasporedu Jovana Markuša.
Na izložbi je sve sabrano antologijskim postupkom, primerima koji predočavaju celinu, autentično, po temama i hronološki razvrstano, onako kao što se istina pokazuje, po principu crno na belo i s porukom: „Tako, već nikako!“ Možda će neko, zlurad ili neuk, mimo svega što jeste, zapitati zašto se na takav način biraju i izlažu ktitorski zapisi u hramovima, rukopisi, svedočanstva, pasoši, udžbenici, epitafi, faksimili iz knjiga, časopisa i listova, rečenice cetinjskih vladika, dva knjaza i jednog kralja petrovićke loze, zašto se, dakle, sve to snima i na izložbi putujućoj prezentuje kad je to jednostavno tako a ne drukčije, da to mogu da vide svi koji su u Crnoj Gori i svi koji u Crnu Goru dolaze.
Umesto uopštenog odgovora i dugog nabrajanja, kao dokaz zašto se i to mora – jer ni zapis na kamenu nije siguran, jer se i ukupna prošlost može zatamniti – ponudiću samo jedan primer, poznat, tipičan i od sramote nesakriven. Primer je pravi – novocrnogorski. Onamo, odakle je rodom majka Vuka Karadžića, na opevanom groblju, na spomeniku crnogorskog oficira, nosioca Obilića medalje, prvog i najpoznatijeg ordena koji je ustanovio NJegoš, u crnom mermeru su bili uklesani redovi:
„Nek ti vječni spomen svijetli
sa krvavog Brdanjolta
s Muselima i Brdice
smrt sijale dušmaninu
za spas srpskih ideala
i slobodu domovine
Pre tri godine, junakov potomak, čovek s visokim naučnim zvanjima, rektor državnog podgoričkog univerziteta, blizak svom gospodaru, željan da tu što duže ostane, naredio je da se natpis sa spomenika ukloni, da se ne pominju „srpski ideali“, rekavši da je to porodična stvar, kao što priliči stanju u porodičnoj državi, u kojoj isti čovek tridesetak godina uvodi po svojoj meri demokratiju. Jeste taj čovek prošle godine izgubio na izborima u Crnoj Gori, jeste pomenuti rektor smenjen, jeste se stanje u porodičnoj državi promenilo, ali sklonjeni natpis sa spomenika nije na svoje mesto vraćen.
Niko ne zna koliko je primera čojstva i srpstva doživelo takvu sudbinu u đukanovićevskoj Crnoj Gori. Neke od primera čojstva i srpstva čuva izložba koja je kao istina u opasnosti spremljena i na lepom mestu otvorena.
(Novosti online)