Makedonski raskol na pragu konačnog rješenja: Ohridska arhiepiskopija dio Srpske pravoslavne crkve sa najširom autonomijom

Last updated maj 17, 2022

Makedonski raskol – jedna od najdugovečnijih kriza sa kojom se Srpska pravoslavna crkva bori duže od pola veka – na pragu je konačnog rešenja. Sveti arhijerejski sabor SPC odlučio je u ponedeljak da primi pod svoje okrilje Makedonsku pravoslavnu crkvu – Ohridsku arhiepiskopiju (MPC), koja će ubuduće imati kanonski status crkve sa najširom mogućom autonomijom i punom unutrašnjom samostalnošću u okviru SPC.

Ovom činu prethodilo je pismo Svetog sinoda MPC u kome je navedeno da ova dosad nepriznata verska zajednica prihvata autonomiju koju joj je dodelio Sabor SPC još 1959. godine. Arhijereji iz Makedonije, pritom, izrazili su nadu da će SPC bratoljubivo rešavati i rešiti i pitanje njenog konačnog kanonskog statusa, posle čega bi došlo „svepravoslavno saglasje i njegovo prihvatanje“.

Prijemom Makedonaca u dugo čekani kanonski zagrljaj, SPC je stvorila formalne uslove za razgovore o konačnom statusu pravoslavne crkve u Severnoj Makedoniji. Posle povratka MPC u opštevažeći kanonski poredak, kako i potvrđuje najviše telo Srpske crkve, ovaj zahtev za Patrijaršiju u Beogradu više nije sporan:

– Vaspostavljanjem jedinstva na kanonskim osnovama i pod uslovima važenja kanonskog poretka na čitavom području SPC, dijalog o budućem i eventualno konačnom statusu eparhija u Severnoj Makedoniji ne samo da je moguć nego je i celishodan, legitiman i realan. Sabor sa radošću i blagodarnošću Gospodu pozdravlja prihvatanje opštepriznatog kanonskog statusa iz 1959. godine. Pošto su ovim uklonjeni razlozi za prekid bogoslužbenog i kanonskog opštenja, izazvani jednostranim proglašenjem autokefalnosti 1967. godine, vaspostavlja se puno liturgijsko i kanonsko opštenje – navedeno je u saopštenju Sabora SPC.

Srpska patrijaršija javno se obavezala da će se u dijalogu o budućem i eventualno konačnom kanonskom statusu MPC rukovoditi „samo i isključivo eklisiološko-kanonskim i crkveno-pastirskim načelima, merilima i normama, ne mareći za realpolitičke, geopolitičke, crkvenopolitičke i druge slične datosti ili za jednostrane inicijative i ne podležući ničijim uticajima ili pritiscima“.

Sabor je, povodom rešavanja makedonskog raskola, najavio i da SPC nema nameru da posle rešavanja statusa novu sestrinsku crkvu uslovljava ograničavajućim klauzulama u pogledu opsega njene jurisdikcije u matičnoj zemlji i dijaspori.

Ovakvim raspletom, ugrubo govoreći, posle pune dve decenije, ostvario se nikad primenjeni Niški sporazum, koji je nepriznatoj crkvi u Skoplju nudio sve osim apsolutne samostalnosti – autokefalije. Ponuda za prevazilaženje problema koja je podrazumevala kompromis u vidu najšire autonomije i načelne kanonske pripadnosti SPC bila je sve vreme na stolu, ali makedonska strana nikada dosad nije pokazala istinsku želju da je prihvati. Posle više godina lutanja MPC između Vaseljenske patrijaršije, „majčinstva“ Bugarske pravoslavne crkve i posredništva Moskovske patrijaršije, došlo je do poklapanja stavova dve strane.

Da je kompromis na vidiku, objavio je na Đurđevdan vladika zvorničko-tuzlanski Fotije, da bi svega koji dan kasnije snažno odjeknulo krnje priznanje MPC od strane patrijarha vaseljenskog Vartolomeja, ali uz jasan putokaz da je jedina prava adresa za rešavanje pitanja crkve u Makedoniji, ipak, Beograd i SPC. Istovremeno, pojavile su se informacije o nezvaničnim razgovorima koji su nedavno vođeni u Nišu, između predstavnika SPC i MPC, kada je napravljena skica budućeg raspleta ovog balkanskog crkveno-političkog klupka.

Za istoričara i poznavaoca crkvenih prilika Aleksandra Rakovića jučerašnja saborska odluka SPC potvrda je da, posle želje i molbe MPC da uspostavi svoj kanonski status, više ne postoje prepreke za jedinstvo.

– Spc je izašla u susret makedonskoj jerarhiji i potvrdila autonomiju makedonske crkve iz 1959. Time su se Makedonci vratili u okvir Srpske crkve – kaže Raković. – Nažalost, MPC se, na zahtev Vaseljenske patrijaršije, nepotrebno odrekla svojih eparhija u rasejanju i nekoliko stotina hiljada vernika. Srećom, verujući makedonski narod može ubuduće svoje duhovne potrebe da ostvaruje pod okriljem eparhija SPC u dijaspori.

Makedonski crkveni raskol, režiran u okviru komunističkog nacionalnog inženjeringa, rođen je 1967. godine, kada su arhijereji tamošnjih eparhija na crkveno-narodnom saboru proglasili nezavisnost od Srpske patrijaršije. Pravoslavna crkva u Makedoniji od tada je živela svoj izolovani nekanonski život, izopštena od celog pravoslavnog sveta i bez ikakvih prava sa ostalim crkvama. Ovakvo stanje trajalo je sve do 2002. godine, kada je zalaganjem pokojnog vladike niškog Irineja, potonjeg srpskog patrijarha, došlo do kompromisa, koji zbog pritiska makedonskih političara i stranih ambasada nikada nije zaživeo. Ipak, SPC je po njegovim odredbama formirala autonomnu Pravoslavnu ohridsku arhiepiskopiju, sa vladikom Jovanom (Vraniškovskim) na čelu, koja je uprkos progonima i srazmerno malim brojem vernika i hramova, dve decenije bila jedina kanonska crkva na makedonskom tlu.

IME – SA GRCIMA

NAJVIŠE telo Srpske patrijaršije, osim što je najavilo da u slučaju pozitivnog ishoda budućih razgovora o konačnom statusu neće postavljati nikakve prepreke makedonskoj braći, odreklo se i bilo kakvih zahteva oko imena nove crkve u Severnoj Makedoniji.

– Preporučujemo MPC da pitanje svog zvaničnog naziva reši u neposrednom bratskom dijalogu sa jelinofonim (grčkim, prim. aut.) i ostalim pomesnim pravoslavnim crkvama – navedeno je u saopštenju Sabora SPC.

POHVALE IZ RUSKE PATRIJARŠIJE

RUSKA pravoslavna crkva pozdravila je odluku SPC da obnovi „kanonsko opštenje“ sa makedonskom crkvom, rekao je u ponedeljak protojerej Nikolaj Balašov, zamenik predsednika Odeljenja za spoljne crkvene odnose (DECR) Moskovske patrijaršije za RIA novosti, ocenivši da taj čin predstavlja prevazilaženje poluvekovnog crkvenog raskola.

MOLBA BEOGRADU – SKANDALOZNA

NEPRIZNATA Makedonska pravoslavna crkva, povodom jučerašnje odluke Svetog arhijerejskog sabora SPC, u ponedeljak se nije oglašavala. Zaokret u poluvekovnom crkveno-političkom sporu u komentarima skopskih medija komentarišnje se dvojako – s jedne strane kao istorijski događaj, ali i kao kraj višedecenijskog rada MPC na svojoj autokefaliji s druge strane.

Za „Novu Makedoniju“ najspornija je inicijativa MPC za prijem u kanonsko jedinstvo, koju pominje Sabor SPC. Portal ovog lista postavlja pitanje ko je i kada u Sinodu MPC poslao ovakav zahtev Patrijaršiji u Beogradu. Nova situacija, takođe, ocenjuje se kao odustajanje od nezavisnosti i povratak u status koji je važio pre raskola 1967. godine, što je za „Novu Makedoniju“ – skandalozno. U komentaru se konstatuje da je veoma loše što će pitanje konačne samostalnosti zavisiti od konsenzusa svih pravoslavnih crkava. Autokefalnost MPC, prema ovom viđenju, dalje je nego što je ikad bila.

(Novosti)