Cetinje i Vranje – „lažna“ Milutinova sablja i pravi pobratimi

,,Cetinje je prvi grad sa kojim se Vranje zvanično pobratimilo, a u pozadini ovog događaja iz 1970. godine je bitan istorijski kontroverzni predmet – „sablja kralja Milutina“, koju je današnja kompanija Alfa Plam otkupila u Parizu i poklonila Istorijskom muzeju Crne Gore.

Priča o pomenutoj sablji kralja Milutina i njenom poreklu i autentičnosti bi podigla „prašinu“ među stručnjacima i danas, kao što se od samog njenog pojavljivanja u javnosti i dešavalo. Šezdesetih godina prošlog veka nekadašnji direktor Cetinjskih muzeja Dušan Laušević (otac poznatog glumca Žarka Lauševića) pisao je o problematici sablje kada je privatni kolekcionar iz Pariza nudio Vojnom muzeju u Beogradu ovaj predmet. O tome svedoči i izveštaj Vojnog muzeja u Beogradu od 15. januara 1969. godine.

Kako Laušević navodi u svom radu, tu sablju je 1869. godine crnogorskom knjazu Nikoli Petroviću Njegošu poklonio ruski imperator Aleksandar II. Oduvek su u literaturi „isticani izvesni problemi u vezi sa tim značajnim objektom“ koji su vezani za istorijat i autentičnost, ali i potencijalni otkup sablje za Istorijski muzej Crne Gore. Inače, nije niti u jednom momentu bilo sporno poreklo u smislu da je to zaista bila sablja koju je ruski car darovao crnogorskom knjazu. Polemika se vodila o njenom poreklu pre toga, odnosno da li je to zaista sablja iz vremena Nemanjića. Laušević u svom radu ističe da su pregovori oko otkupa dugi i da bi bez obzira na sve „starina“ trebalo da nađe svoje mesto i da se otkupom „spasi od daljeg lutanja“ i spreči gubitak za kulturno-istorijsko nasleđe. Na taj način je i on dao svoj doprinos u „alarmiranju“ jugoslovenske javnosti da se sablja nabavi i vrati u Crnu Goru.

Podaci govore da je knjaz, a tada kralj Nikola I Petrović Njegoš napuštajući Crnu Goru prilikom kapitulacije u Prvom svetskom ratu, među dragocenostima poneo i ovu sablju. Na kraju se ona, po kraljevoj poslednjoj želji pored ostalih odličja našla na njegovom odru, 1. marta 1921. godine u francuskom gradiću Antib, na Azurnoj obali. Kralj je svojim testamentima između ostalog „sablju Nemanjića“ zaveštao prestolonasledniku knezu Danilu. Ali sablji se ubrzo izgubio svaki trag…

U vreme kada je skoro pedeset godina kasnije iz Pariza stigla ponuda za otkup sablje, poznata vranjska kompanija, Industrija tehničke opreme „Alfa“ (sadašnja Alfa Plam) imala je poslovno-tehničku saradnju sa poznatim francuskim biznismenom i fabrikantom Anrijem Potezom, najpoznatijem po proizvodnji aviona koji je čak i posetio Vranje. O tome koliko je ova saradnja značila vranjskoj javnosti postoje entuzijastična pisanja u novinskim člancima o bratimljenju Vranja i Pariza, što je, naravno bilo malo teže ostvariti.

Ipak, veza Alfe sa Francuskom dovela je do toga da upravo radni kolektiv ove kompanije otkupi u Parizu 1970. godine za tadašnjih 4.500 dolara sablju i pokloni je Cetinjskim muzejima. O ovome su sedamdesetih nekoliko puta pisale i nekadašnje Vranjske novine (prvi put pokrenute 1944. godine kao Slobodna reč). U delegaciji Alfe pored generalnog direktora Momčila Gadžića, bili su i Nestor Dedinac, Velibor Simonović Kecko i Jovan Jovanović. U delegaciji Vranja bili su predsednik opštinskog veća Božidar Trajković i predsednik Zajednice kulture i poslanik Prosvetno-kulturnog veća Republičke skupštine Staniša Tošić. Zabeleženo je da prilikom predaje sablje, Cetinjski muzeji su Vranju poklonili sliku čuvenog hrvatskog umetnika Vaska Lipovca „Tri sestre“, a Alfa plam je na poklon dobila rad umetnika Gojka Berkuljana „Katunska nahija“.

Tadašnji predsednik Skupštine opštine Cetinje, dr Dušan Drecun je zbog ovog gesta predložio bratimljenje dva grada, a predlog su u aprilu 1970. godine na prvim narednim sednicama opštinskih veća Cetinja i Vranja usvojili odbornici. Na velikoj proslavi Oslobođenja Vranja u Drugom svetskom ratu, 7. septembra 1970. godine, Drecun je bio gost Vranja i tom prilikom mu je uručena Odluka, odnosno Povelja o bratimljenju, a gradovi su razmenjivali vredne umetničke poklone.

„U životu čovjeka nema ljepših trenutaka od onih kada se nalazi u društvu sa svojim iskrenim prijateljima i drugovima. Zato mogu reći, jer to istinski osjećam, da je ovo jedan od tih trenutaka“ – rekao je dr Drecun na svečanoj sednici SO Vranje.

Tada su i ulice Cetinjska i Lovćenska u blizini Gradskog parka u Vranju dobile ove nazive. 13. novembra 2007. godine je nekadašnji gradonačelnik Vranja Miroljub Stojčić bio gost na proslavi Dana Prijestonice Cetinje i predao je obeležja Vranja, što su tada mediji interpretirali kao „obnovu pobratimstva dva grada“. Kasnije su se uzajamne posete nastavile, pa je bivši gradonačelnik Zoran Antić posetio Cetinje 2012. godine, a bivši gradonačelnik crnogorske prestonice Aleksandar Bogdanović posetio je Vranje početkom 2016.

(Slobodna reč)