Ko parališe ANB: partijski interesi ili neprofesionalnost?

  Piše:  Doc. dr Veselin Konatar 

Ako se za teroristički akt od 11/9/2001 godine može reći da jedna od “nultih tačaka” u savremenoj istoriji, koji je značajno doprinio senzibilizaciji za bezbjednosna pitanja jer je pokazao da apsolutna zaštićenost ne postoji, onda je pandemija virusa COVID-19 nova “nulta tačka” koja je toliko radikalno uticala na transformaciju svijeta da se okviri za dalje promjene jedino maštom mogu ograničiti. Jednom riječju, svijet kakav smo poznavali prvih mjeseci 2020. godine više ne postoji  i što je važnije, bez realnih izgleda da se ikada vrati.

I dok sredstva masovnog informisanja svakodnevno  izvještavaju o alarmantnom rastu broja zaraženih i žrtava pandemije; zaključavanjima (“lockdown”) u okviru nacionalnih granica; tektonskim potresima koji su zahvatili sve industrijske grane i biznis modele (uslovljavajući iščezavanje miliona kompanija i radnih mjesta); socijalnim raslojavanjima i sužavanju spirale protivurječnosti kako na mikro- tako i makro-planu, koje vode revolucionarnim burama i vojnim konfliktima; odsustvu pravde i saradnje; krahu globalnog upravljanja i liderstva; migracijama; bujanju nacionalizama i terorizma; te dostignućima koja govore o napretku i razvoju u oblasti nanotehnologija, biotehnologija, molekularne biologije, genetskom inženjeringu, vještačkoj inteligenciji, tehnohumanizmu, globalnim informacionim sistemima, brzim transportnim sredstvima, “digitalnom prostranstvu”, “digitalnoj revoluciji”, “digitalnoj ekonomiji”, “digitalnom društvu”, “digitalnom novcu” (“kriptovaluti”), “digitalnom bankingu”, “digitalnoj vladi”, robotehnici, kvantnim kompjuterima, 3D-štampačima, bioterorizmu, sajber terorizmu….  itd., pažnju duboko podijeljene crnogorske javnosti i dalje okupiraju identitetski problemi, izborni rezultati u Nikšiću, rekonstrukcija Vlade, kadrovska rješenja “po dubini”, lustracija, otvaranje tajnih dosijea, neovlašćena prisluškivanja, reforme Agencije za nacionalnu bezbjednost, “afera Simijanović”, kompromitacija tajnih podataka zemlje članice NATO, pisanje “Profesionalca” … itd.

Nedostatak senzibiliteta da se uoče varijable i prepoznaju indikatori koji alarmiraju da na nacionalnom nivou u svim sferama predstoje još veće turbulencije i potresi, nepostojanje konsenzusa oko vitalnih nacionalnih interesa i rasplamsavanje strasti između pozicije i opozicije, uz povremene ratne pokliče, ne samo da zbunjuju, dezorijentišu i raslojavaju crnogorsko društvo po svim šavovima, već ga guraju ka klizavom terenu međusobnih sukoba. U tom kontekstu se može posmatrati i žilavi otpor reformama duboko politizovanih institucija, koji se pruža pod plaštom “patriotizma i borbe za zaštitu države od nestanka”.

Dozvoljavajući mogućnost da je utisak pogrešan, brojne činjenice govore u prilog tome da je na djelu dobro orkestrirana kampanja protiv Vlade, koja nerijetko i sama daje povoda, sa posebnim akcentom na destabilizovanje obavještajnog sektora. Incident sa odlivanjem podataka iz povezane operacije ANB i obavještajne službe države članice NATO članovima Odbora za bezbjednost od strane v.d. direktora ANB Dejana Vukšića samo je ogolila te napore.

Nesporno je da je u datom slučaju šteta pričinjena, ali su njene razmjere po ugled države i njenu obavještajnu agenciju mogle biti znatno manje da je razumna analiza mogućih konsekvenci po nacionalne interese odnijela prevagu nad partijskim kalkulacijama pojedinih članova Odbora. Obrazloženje da je “obaveza poslanika da javnosti i institucijama ukaže na sve moguće nezakontosti i zloupotrebu ovlašćenja” u konkretnom slučaju teško može biti prihvatljivo, jer “interes javnosti” u nekim okolnostima ne korespodnira sa nacionalnim interesom.  Prije će biti da se radi o motivima koji se ne mogu kvalifikovati kao časni.

Da je  za razliku od Crne Gore u drugim državama primjereno da nacionalni interesi budu iznad svih drugih interesa svjedoči primjer koji se odnosi na neovlašćenu distribuciju supertajnih podataka SSSR-u, koje je Izrael dobijao od svog agenta “Polarda” vrbovanog u partnerskoj američkoj obavještajnoj agenciji. Potez premijera Šamira da informacije ustupi Sovjetima (koji su ga, kao protivuslugu, upoznali sa Pakistanskim nuklearnim programom) nije bio usaglašen sa koalicionim partnerima u vladi, niti su oni za to znali. Kada su saznali, ministar odbrane Rabin i ministar inostranih poslova Peres bili su zatečeni. Njihova zabrinutost se prvenstveno odnosila na moguće posledice “curenja” informacija u javnost, što bi uslovilo preispitivanje partnerstva sa SAD. Kako su nacionalni interesi odnijeli prevagu nad interesima savezništva i javnosti, uprkos političkim razlikama koje su postojale unutar izraelske vladajuće koalicije, odlučeno je da informacija o tajnoj saradnji sa SSSR ni po koju cijenu ne smije dospjeti u javnost. Tako je i bilo.

Greške, promašaji i neiskreni odnosi, motivisani namjerom ili kao posledica spleta “nesrećnih” okolnosti, prateća su pojava obavještajne saradnje. Praksa obiluje primjerima koji potvrđuju da ni mnogo teži incidenti, sa brojnim ljudskim žrtvama, prouzrokovani nepoštovanjem sporazuma o saradnji između partnerskih službi nisu imali za posledicu prekid obavještajne saradnje, kao ni prekid diplomatskih odnosa. Tako su 1983. godine SAD u Bejrutu izgubile 241 marinca a Francuska 58 padobranaca u terorističkom aktu jer partnerska služba Mosad nije htjela da ustupi podatke koje je posjedovala o pripremi, vremenu izvršenja i objektima napada. Logika kojom su se vodili bila je da je korisnije sačuvati izvor podataka koji brine o izraelskoj nacionalnoj bezbjednosti od života američkih i francuskih vojnika.

Da se na strateška partnerstva zaboravlja kada su u pitanju vitalni nacionalni interesi govori i priprema atentata od strane Mosada na američkog predsjednika Džordža Buša starijeg (1991) zbog pritiska na Izrael da započne mirovne pregovore sa Palestinskom oslobodilačkom organizacijom. (Istim povodom je