Preko poligrafa do tajne policije
Crnogorska Agencija za nacionalnu bezbjednost (ANB) namjerava da uvede poligrafsko ispitivanje kao jedan od način provjere pri zapošljavanju budućih službenika i agenata.
Ovo je jedna od odredbi predloga novog zakona o ANB, u koji je Radio Slobodna Evropa imao uvid.
Međutim, Savjet Agencije za zaštitu ličnih podataka (AZLP) kritikovao je ovu mjeru, ocjenjujući je nepouzdanom i neprimjerenom.
“Zasniva se na pretpostavci da fiziološki odgovori otkrivaju ‘istinu’. To može dovesti do pogrešnih (samo)optužbi i zloupotreba prilikom daljeg korišćenja rezultata”, piše u mišljenju Savjeta od 20. marta.
Tročlani Savjet ističe i da predlogom zakona nisu propisane mjere zaštite od zloupotrebe primjene poligrafskog ispitivanja.
Kako radi poligraf?
Poligraf je uređaj koji funkcioniše na principu registrovanja fizioloških reakcija emocionalnog porijekla tokom ispitivanja. Osoba podvrgnuta ispitivanju se povezuje na mašinu koja bilježi različite fiziološke parametre.
Pitanja kod čovjeka izazivaju reakciju, kao što je brzina otkucaja srca ili refleks kože usljed emocionalnih uzbuđenja.
Postoje različite metode poligrafskih ispitivanja. Kod svih je suština u dobro strukturiranim pitanjima koje bi trebalo da dovedu do fizičke reakcije ukoliko ispitanik ne govori istinu.
U Crnoj Gori, prema pravilniku iz 2022., poligrafski ispitivač dužan je da upozna osobu da ima pravo da odbije poligraf, ali i da rezultat testiranja ne može biti upotrijebljen kao dokaz na sudu.
Ispitivanje se obavlja u poligrafskoj laboratoriji ili van nje, “u prostoriji koja ima uslove najpribližnije” laboratorijskim.
Pravilnik propisuje i da se poligrafski zapisi čuvaju u elektronskoj formi i da su dostupni samo ispitivačima policije.
Obavezan za posao u ANB
Ukoliko novi zakon stupi na snagu, osoba koja bude željela da se zaposli u ANB moraće da pristane na bezbjednosnu provjeru “koja uključuje i obavezu poligrafskog ispitivanja”.
Sadašnji zakon propisuje da se postojanje bezbjednosnog rizika za rad u ANB utvrđuje provjerom, ali poligraf nije naveden kao njen dio.
Umjesto poligrafa, Savjet Agencije za zaštitu ličnih podataka je sugerisao ANB da pojača druge metode, koje uključuju temeljnu provjeru kandidata, intervjue, procjenu profesionalne sposobnosti…
Novina u predlogu zakonu je da bi se poligrafsko testiranje odnosilo i na sadašnje službenike u vezi s poslovima ove obavještajno-bezbjednosne službe.
Iz Savjeta AZLP smatraju da je i ta mjera nesrazmjerno invazivna, jer se može sprovoditi “u kontinuitetu i bez jasnog povoda za njegovu primjenu”.
Novim predlogom propisano je da način vršenja testiranja, kao i program osnovne obuke i provjere znanja kandidata utvrđuje direktor ANB-a.
AZLP brinu i diskreciona ovlašćenja direktora
Poligraf nije jedino što brine članove Savjeta AZLP kod novog predloga zakona.
U dijelu koji se tiče prikupljanja podataka tajnim nadzorom, predviđeno je da direktor pisanim aktom odobrava nadzor elektronske komunikacije u određenom segmentu – koji se tiče “saobraćaja i lokacije”.
Iako se ti podaci se ne odnose i na sadržaj komunikacije, u kojim slučajevima je neophodna kontrola od strane Vrhovnog suda, predlog zakona proširuje diskreciona ovlašćenja direktora Agencije, ističe se u mišljenju.
Iz Savjeta poručuju da uvođenje mjera tajnog nadzora mora da bude pod kontrolom suda ili nezavisnog tijela, da bi bila u skladu sa vladavinom prava.
Savjet je kritikovao i namjeru ANB-a da sa tri na šest mjeseci produži trajanje mjera tajnog nadzora.
Iz ANB-a nisu odgovorili na pitanja RSE da li će uvažiti mišljenje Savjeta, koje nije pravno obavezujuće.
Nije poznato da li je i kada Vlada razmatrala predlog zakona, koji je ANB u februaru poslao na mišljenje Savjetu.
Na pitanja o zakonu više od 10 dana nije odgovorio ni Aleksa Bečić, potpredsjednik Vlade zadužen za oblast bezbjednosti.
Njegova partija, Demokrate, kontroliše bezbjednosti sektor, uključujući ministarstva unutrašnjih poslova i odbrane.
Poligraf za v.d. direktora policije
A poligrafsko testiranje primijenjeno je prošlog mjeseca tokom konkursa za vršioca dužnosti direktora Uprave policije.
Iako odbijanje poligrafa nije bio eliminacioni uslov, svih sedam kandidata je pristalo je na testiranje.
Četvoro je “palo” na testu, a za jedno rezultati nisu mogli da se utvrde.
Zakonom o unutrašnjim poslovima iz 2021. propisano je da su policajaci koji rade na poslovima borbe protiv organizovanog kriminala i korupcije obavezni da budu poligrfski testirani, ali to nije navedeno kao kriterijum za izbor direktora policije.
Nevladina organizacija Akcija za ljudska prava kritikovala je Ministarstvo unutrašnjih poslova zbog korišećnja poligrafa u procesu selekcije kandidata, prenosi RSE.